Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar ekonomıkanyń ósim núktesine aınala ala ma?

ASTANA. QazAqparat - Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev daǵdarysty jyldarǵa qatysty jańa ekonomıkalyq saıasatty aıqyndaǵanda ınvestıtsııalar tartý máselesin eń mańyzdylardyń qatarynda ataǵany belgili. Bul úshin Indýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń memlekettik baǵdarlamasymen qosa elimizde qolǵa alynǵan Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarǵa barynsha mán berilgen. Sonyń arqasynda Qazaqstan Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy ınvestıtsııalyq habqa aınalýy tıis. Álbette, jahandyq daǵdarys damýdy tejep turǵan tusta elge shetelden ınvestıtsııa ákelý, Qazaqstanǵa kelgen ınvestorlarǵa jaǵdaılardy jan-jaqty jasap, olardyń eldi damytý isine bekem kirisýi úshin «klımatty» jaqsartyp ustaý da ońaı sharýa emes. Degenmen, mamandar arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy damytý arqyly ony ınvestıtsııa tartýdyń eń mańyzdy tiregine aınaldyrýdy kózdep otyrǵany da beker emes.

Aıta keterligi, qazirgi tańda Qazaqstanda 10 arnaıy ekonomıkalyq aımaq bar. Bular elimizdiń syrtqy ekonomıkalyq baılanystaryn jandandyryp, aımaqtardy shapshań damytý mıssııalaryn qarastyrady. Sonymen qosa, arnaıy aımaqtar ekonomıka salalaryn qoldaý jáne áleýmettik máselelerdi sheshý, ınvestıtsııalar, tehnologııalar, qazirgi zamanǵy menedjment tartý, joǵary tıimdi jáne básekelestik qabileti bar óndirister qurýdy kózdep otyr. Mundaı erekshelikter óńirler boıynsha jiktelgenin arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar qyzmetiniń erekshelikteri bolyp tabylady. On aımaqqa kelsek, bular: «Astana - jańa qala» Astana qalasynda; «Aqtaý teńiz porty» Mańǵystaý oblysynda; «Alataý» aqparattyq tehnologııalar parki» Almaty qalasynda; «Ońtústik» Ońtústik Qazaqstan oblysynda; «Ulttyq ındýstrııalyq munaı-hımııa tehnoparki» Atyraý oblysynda; «Býrabaı» Aqmola oblysynda; «Pavlodar» Pavlodar qalasynda; «Saryarqa» Qaraǵandy oblysynda; «Qorǵas - Shyǵys qaqpasy» Almaty oblysynda jáne «Taraz hımııalyq parki» Taraz qalasynda ornalasqan.

Álemdik tájirıbege súıensek, arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar qurý halyqaralyq taýar aınalymynyń ósýi, ınvestıtsııalardy shoǵyrlandyrýy, ekonomıkalyq protsesterdiń tereńdeýi nátıjesinde ekonomıkanyń qarqyndy ósýine áser etetin faktorlardyń biri bolyp tabylady. Al Qazaqstandaǵy bul arnaıy aımaqtardy úsh topqa bólýge bolady. Birinshiden - ónerkásiptik-óndiristik aımaqtar, olarǵa - «Aqtaý teńiz porty», «Ońtústik», «Ulttyq ındýstrııalyq munaı-hımııalyq tehnoparki», «Pavlodar», «Saryarqa», «Astana - jańa qala», «Taraz hımııalyq parki» jatady. Ekinshiden, qyzmettik - «Býrabaı», «Astana - jańa qala», «Qorǵas - Shyǵys qaqpasy». Úshinshisi - tehnıkalyq-engizbelik - «Alataý» aqparattyq tehnologııalar parki».

Aıta keterligi, elimizde alǵash ret Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar sonaý 1991-1996 jyldary aralyǵynda qurylyp, tuńǵysh ret respýblıkamyzda AEA tájirıbesi ónerkásipter quldyraýǵa kete bastaǵan jyldary engizilgen eken. Sol tustary Taldyqorǵan oblysy, Jezqazǵan oblystarynda, Óskemen men Qostanaı oblystarynda arnaıy aımaqtar qurylǵanymen, ondaı aımaqtar óz maqsatyna esh qol jetkize almaǵan.

Jalpy, mamandar AEA damýyn úsh kezeńge bólip qarastyrady. Birinshi kezeń 1991-2000 jyldardaǵy qalyptasý kezeńi. Bul jyldary alǵashqy zańdar qabyldanǵanymen, onda tehnıkalyq baza da, ınfraqurylym da bolmaǵandyqtan, odan esh nátıje shyqpady. Buǵan bir jaǵynan qarjylyq jetispeýshilik pen basqarýdaǵy tájirıbesizdik sebep boldy. Odan keıingi 2000 jyldary AEA týraly zań qaıta qaralyp, memleket qoldaýdy birshama kúsheıtti, jer ýchaskeleri bólindi, qarjylyq qoldaýdy júzege asyrdy. Úshinshi kezeńde - 2011 jyly jańa zań qabyldanyp, tyń serpilis te biline bastaǵan bolatyn. Alaıda, ýaqyt óte kele ol zańnyń da tolyq jumys isteýge múmkindigi bolmaı otyrǵany anyqtalyp otyr. Basqarý jaǵynan da kemshilikter oryn aldy. Bir óńirlerde Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar ákimdikterge, jergilikti atqarýshy bılikke qarasa, endi biri mınıstrlikke táýeldi boldy. ıAǵnı, AEA alǵash elimizge qadam basqannan beri elimizde kóptegen ózgerister oryn aldy. Soǵan qaramastan, tıimdiliktiń tanylmaı turǵanyna nazar aýdarǵan Elbasynyń ózi osy Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar qyzmetin synǵa alǵan bolatyn.

Endigi kúni ınvestıtsııalyq saıasatty saýatty júzege asyrý úshin buryn ketken olqylyqtardy birtindep túzetý basty máselege aınalyp otyr. Bul rette, eń birinshiden, AEA ınfraqurylymyn damytýǵa meılinshe mańyz beriledi. «Shyndyǵynda, ótken jyldary nege nátıje bermedi degenge kelsek, bul, eń birinshiden, AEA arnaıy ınfraqurylymnyń joqtyǵymen tikeleı baılanysty. Búgingi kúni memleket shamamen 261 mlrd. teńgeni AEA ınfraqurylym qurylysyn damytýǵa jumsap otyr. On aımaqtyń altaýynda (Ońtústik, Saryarqa, Býrabaı, Aqtaý, Astana, «Alataý» ınnovatsııalyq tehnologııalar parkinde) ınfraqurylym tolyq aıaqtalǵan. 2019 jylǵa deıin qalǵan tórt parkte tolyq ınfraqurylymdy aıaqtaý kózdeledi. Qazirgi kúnniń ózinde 136 kompanııa AEA tartylyp, jobalardy júzege asyrýda», -deıdi Investıtsııalar jáne damý mınıstri Áset Isekeshev.

Onyń aıtýynsha, Indýstrııalandyrýdyń birinshi besjyldyǵy aıasynda arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardyń barlyǵynda ınfraqurylym jasaqtaý qolǵa alyndy nemese olardyń birazynda bul jumys aıaqtalý satysynda tur. «2019 jylǵa qaraı Atyraý men Pavlodar arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarynda ınfraqurylym tolyq júzege asady. Osynyń arqasynda AEA (arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar) jobalarmen tolyǵa túspek. Qazirgi tańda AEA-tarda naqty 130 joba júzege asýda, sondaı-aq 90-nan astam jobamen jumys belsendi túrde júrgizilýde. Mysalǵa alsaq, 2009 jyly arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardaǵy jobalar sany 20-ǵa jetpeıtin edi. Óıtkeni, ol tusta qajetti ınfraqurylym da bolmady, arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy basqarý jaǵy da álsiz boldy», - deıdi mınıstr Áset Isekeshev.

Al nátıjelerge kelsek, qazirgi tańda Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar boıynsha 166 óndiris óz óndirisiniń aldyn ala qýatyna shyǵarylǵan. Negizgi úles Astana men Almaty AEA tıesili eken. Sonymen qatar, 2019 jylǵa deıin júzege asyrylatyn 50-den astam iri joba bekitilgen. Olardyń jalpy somasy 2 trln teńgeden asady. Atalǵan jobalardyń ishinde Atyraýdaǵy munaı-hımııa, Astanadaǵy jańa ındýstrııalandyrý aımaǵynda júzege aspaq.

Túıindeı aıtsaq, aldaǵy ýaqytta Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar búgingi tańda ınvestıtsııa tartý júıesinde asa mańyzdy elementterdiń birine aınalýy tıis. Qazirgi tańda dál osyǵan kúsh berilip otyr. Osyǵan oraı, jaqynda Investıtsııalar jáne damý mınıstrligi arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar qyzmetin jetildirý máselesine qatysty zańnamalyq ózgerister usynǵan bolatyn. Zań jobasy negizinen tórt negizgi novellalardan turady.

Birinshiden, AEA aýmaǵynda qyzmettiń basym salalaryn aıqyndaý barysyndaǵy protsedýralardy ońtaılandyrýǵa qatysty. Qazirgi kúni áleýetti ınvestor úshin basymdyqpen aıqyndalǵan qajetti qyzmet túrleri bolmasa, onda ınvestorlar AEA aýmaǵyna jiberilmeıdi. Osyǵan baılanysty ınvestorlardyń AEA kedergisiz enýine jaǵdaı jasaıtyn tıisti ózgerister engiziledi. Bul rette ıkemdilikti arttyra túsý úshin sheshim qabyldaýlar deńgeıin Úkimet qaýlysyna qaraı jaqyndatylady.

Ekinshiden, zań aıasynda arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy basqarýdyń biryńǵaı úılestirý ortalyǵyn qurý qarastyrylyp otyr. Bundaı ortalyq «KAZNEXINVEST» AQ bazasynda basqarýshy kompanııalardyń memlekettik aktsııalar bóligin bere otyryp qurý usynylady. Biryńǵaı úılestirý ortalyǵynyń negizgi mindeti olardy basqarýdyń halyqaralyq standarttaryna aınaldyrý, bıznes-úderisterdi engizý, jańa qatysýshylar men ınfraqurylymdyq ınvestorlardy tartý boıynsha marketıngtik sharalar uıymdastyrý bolmaq. Aıta keterligi, úılestirýshi kompanııa aımaqtardy basqarýǵa engenimen, AEA elý bir paıyzy jergilikti atqarýshy organnyń, ıaǵnı ákimdikterdiń ıeliginde bolady. Osylaısha, memlekettik múddege qatysty teńgerimdilik saqtalady.

Úshinshiden, salyqtyq zańnamanyń ornyqtylyǵy, turaqtylyǵyna qatysty bolyp tabylady. Bul rette AEA qatysýshylarǵa birqatar salyqtyq jeńildikter beriledi, atap aıtqanda, bular korporatıvtik tabys salyǵyna, múlik jáne jer salyǵyna qatysty bolyp otyr. Tórtinshiden, AEA ınvestorlar úshin jerdi paıdalaný merzimin uzartýǵa qatysty bolyp otyr. Aıta keterligi, AEA elimizde jıyrma bes jyldyq qyzmet merzimine qurylady. Sonymen bir mezgilde, qoldanystaǵy zańnama boıynsha jer ýchaskelerin paıdalanýǵa jeńildik tek on jyldy ǵana qurap otyr. Osyny eskere otyryp, jerdi paıdalanýǵa qatysty jeńildikterdi AEA qyzmet etetin merzimine deıin teńestirý kózdeledi.

Aıta keterligi, AEA qyzmetin jetildiretin arnaıy zań jaqynda ǵana Parlamenttiń qabyldaýynan ótti. Árıne, jańa zań arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar máselesin túbegeıli sheship tastaıdy deýge kelińkiremeıdi. Degenmen, mamandar bunyń osy salany aıtarlyqtaı alǵa jyljytatyn qadam ekenin alǵa tartady. ıAǵnı, AEA-dy damytýdyń endigi kezeńi óńirlerge tyń serpin beretin kezeńge aınalýy tıis. Bul rette Elbasy «Nurly jol-bolashaqqa bastar jol» atty Joldaýynda aıqyndaǵan Jańa ekonomıkalyq saıasatta Arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar ınvestıtsııa tartýdyń eń mańyzdy tiregi bolatyndyǵyna mán berilgen edi.