Arǵy tegin tekserip, DNQ test jasatý nege sánge aınaldy
ALMATY. KAZINFORM — Qazaqstandyqtardyń shyqqan tegin, túp-tuqııanyn, ata-baba tarıhyn bilýge degen qyzyǵýshylyǵy artyp keledi. Olar shyqqan tegin bilý úshin genetıkalyq zerthanalarǵa júginip jatyr. Bul DNQ zertteýleriniń qanshalyqty shyndyqqa janasatynyn Kazinform tilshisi zerttep kórdi.
Zamanaýı tehnologııalar DNQ taldaýyn qoldaný arqyly shyǵý teginiń qupııasyn ashýǵa, túp-tamyry men ata-babasynyń kim bolǵanyn jáne qaıda qonystanǵanyn anyqtaýǵa múmkindik beredi.
Nátıjesi keıde tań qaldyrady: keıbireýi boıynda eýropalyq, azııalyq nemese afrıkalyq gen bar ekenin bilse, endi biri kútpegen jerden ataqty tarıhı tulǵalardyń urpaǵy ekenin estip jatady.
Mysaly, bizdiń bir oqyrman onyń arǵy atasy Nıkola Tesla bolýy múmkin ekenin estigen.
DNQ taldaýy neni kórsetedi?
TreeGene zerthanasynyń mamany Uldana Kókkózova genetıkalyq zertteýlerdiń qoljetimdi bolǵanyn aıtady. Degenmen, árkimniń jeke ótinishi bar: biri arǵy ata-babasy týraly bilgisi kelse, endi biri jaı ǵana qyzyǵýshylyq tanytady, al keıbireýleri óziniń túp-tuqııanyn, shyqqan tegin, shejiresin anyqtap, naqty qaı rýdan taraǵanyn bilý úshin júginedi.
— DNQ zertteýi adamnyń shyǵý tegin kórsete almaıtynyn túsiný mańyzdy, biraq olar belgili bir markerlerdiń bolýyn anyqtaı alady. Adamdy 30% mońǵol nemese 70% eýropalyq dese, bul onyń arǵy tegi mońǵol bolǵan degen sóz emes. Bul ártúrli ult arasynda bolýy múmkin ortaq genetıkalyq qordy kórsetedi, — dedi ol.
Tarıhta aty qalǵan ata-babalardy tabý múmkin be?
Zerthana mamany qazaqstandyqtyń Nıkola Teslamen boljamdy qarym-qatynasyna túsinikteme bere otyryp, DNQ arqyly tek belgili bir adam tobymen týystyq qatynasty anyqtaýǵa bolatynyn, biraq tarıhı tulǵadan tikeleı shyqqanyn rastaý óte qıyn ekenin túsindirdi.
— Aıta ketý kerek, tarıhı tulǵamen tikeleı qarym-qatynas ornatý múmkin emes, óıtkeni bizde Teslanyń jeke genetıkalyq derekteri joq. Ol úshin onyń genetıkalyq profıli bolýy kerek. Árıne, sáıkestikter bolýy múmkin, biraq olar, eń aldymen, adamdardyń bir aımaqtan shyqqanyn nemese ortaq gaplotobynyń bar ekenin kórsetedi. Alaıda mundaı gaplotoptar kóp ǵasyr buryn bólingen jáne bul jaǵdaıda tikeleı týystyq týraly aıtýǵa negiz joq, — dep túsindirdi ol.
Ol S. V gaplotoby qazaqtar arasynda keń taraǵanyn atap ótti. Etnostatıstıka bul gaplotopqa aýstralııalyq aborıgenderdiń 50 paıyzynda kezdesetinin kórsetedi, biraq bul adam aýstralııalyq aborıgen boldy degen sóz emes.
Bul jaı ǵana sizde ortaq gaplotoptyń bar ekenin bildiredi.
Genetıka men tarıhty qatar zerttep júrgen tarıhshy Jaqsylyq Sábıtovtyń aıtýynsha, DNQ arqyly keı jaǵdaıda ár tekten taraǵan urpaqtardyń arǵy tegi kim bolǵanyn anyqtaýǵa bolady.
— Eger bir adam taldaý jasatyp, ózin Nıkola Teslanyń urpaǵymyn dese, teorııalyq turǵydan bul múmkin. Degenmen, naqty rastaý úshin derekterdiń keń aýqymy qajet. Mysaly, eger biz Teslanyń eki ulyn zerttesek (eger olar shynymen bar bolsa) jáne olardyń DNQ-sy sáıkes kelse, Teslanyń urpaǵy dep aıta alamyz, — dep túsindirdi ol.
DNQ jasatýdyń quny qansha?
Qazir genetıkalyq zertteýmen jáne tekti anyqtaýmen aınalysatyn kóptegen zerthana bar. Mundaı qyzmetterdiń quny tańdalǵan orynǵa, júrgizilgen zertteýler kólemine jáne qoldanylatyn tehnologııaǵa baılanysty. Ár zerthananyń ózindik baǵa saıasaty bar.
Mysaly:
— Etnıkalyq shyǵý tegi — 49 900 teńgeden (merzimi 4-ten 12 kúnge deıin)
— Túp-tamyrynyń shyǵý tegi — 149 900-den (merzimi 4-ten 21 kúnge deıin)
— Áke tegi — 49 900 teńgeden (merzimi 4 kúnnen 12 kúnge deıin)
— Ana jelisi arqyly shyǵý — 49 900 teńgeden (merzimi 4 kúnnen 21 kúnge deıin)
— Atalyq jeli boıynsha Y hromosomasyn 17-den 43-ke deıin STR markerlerin taldaý arqyly, al analyq jeli mıtohondrııalyq DNQ sekvenırleýin qoldana otyryp zertteımiz. Baǵalar usynylǵan nátıjelerdiń formatyna baılanysty. Mysaly, jeke kitap — 77 500 teńge, shejiresi bar sertıfıkat — 57 900 teńge, shejiresiz — 44 600 teńge. Sertıfıkattar 8 jumys kúni, al kitaptar 18 kún ishinde daıyndalady, — dep túsindirdi Kókkózova.
Qazaqstanda eń kóp suranysqa ıe taldaý túri — atalyq tegin zertteý. Shejire — qazaq halqy úshin asyl mura.
Qazaq — mońǵol, túrik, parsydan paıda bolǵan qurama halyq pa?
Tarıhshy Jaqsylyq Sábıtov qazaqtar mońǵol, túrik, parsylardyń «qosylysy» degen tujyrym naqty emes ekenin tilge tıek etti.
Qazaqtyń da kóptegen basqa halyq sııaqty genetıkalyq murasy sanalýan. Óıtkeni halyq ǵasyrlar boıy, onyń ishinde túrli etnostardyń ózara qarym-qatynasynan qalyptasqan.
Degenmen, genetıka men til bólek ekenin túsiný mańyzdy.
— Til áleýmettik, qarym-qatynas arqyly beriledi. Mysaly, men qazir oryssha sóıleımin, biraq men slavıan emespin. Al genetıka bıologııalyq jolmen beriledi. Sondyqtan qazaqtardy keıbir tildik toptardyń aralasýy dep aıtýǵa bolmaıdy. Iá, biz aralas halyq bolýymyz múmkin, onyń keıbiri Shyǵys Azııadan shyqqan, biraq biz bul popýlıatsııalardy belgili bir til toptarymen baılanystyra almaımyz. Termınologııa da ózgerýi múmkin. Mysaly, XIII ǵasyrǵa deıin «mońǵol» bir rý tobyn bildirse, XIII ǵasyrdan keıin Shyńǵys hanǵa baǵynyshty barlyq kóshpeli halyqtardy bildire bastady. Sondyqtan men etnıka men tildi genetıkaǵa baılanystyratyndardy jaqtamaımyn. Ony tek shejiremen ǵana baılanystyrýǵa bolady. Bul jaǵdaıda genetıka shejirege sáıkes keledi, biraq onyń til men etnıkalyq sáıkestikke eshqandaı qatysy joq, — dep atap ótti ol.
Zerthana mamany Uldana Kókkózova DNQ zertteýleri shynymen de qazaqtardyń aralas halyq ekenin rastaı alatynyn alǵa tartty.
Aıtýynsha, qazirgi zamanǵy genetıkalyq zertteýler qazaqtardyń 1000 jyl boıyna qonys aýdarýy men ártúrli halyqtardyń ózara aralasýynan qalyptasqan kúrdeli, kóp komponentti genetıkalyq qurylymǵa ıe ekenin kórsetedi.
— Qazaqtar tarıhı kóp quramdy halyq retinde qalyptasqan, al túrki, mońǵol, ıran jáne parsy popýlıatsııalarynyń yqpalyn genetıkalyq zertteýler rastaıdy. Mysaly, S gaplotoby qazaqtar arasynda jıi kezdesedi, qazaqtardyń 50%-ǵa jýyǵynda kezdesedi. Bul gaplotop mońǵoldarmen jáne Shyńǵys hanmen baılanysty. Budan basqa ejelgi úndi-ırandarmen baılanysqan R1A sııaqty basqa gaplotoptar bar jáne ol qazaqtardyń 10-20 paıyzynda kezdesedi. O2 gaplotoby negizinen Shyǵys Qazaqstan túrikteri, qytaılar men koreıler arasynda kezdesedi. Bul derekter qazaq halqynyń qalyptasýyna túrli halyqtardyń qatysqanyn rastaıdy, — deıdi sarapshy.
DNQ-ǵa sengen durys pa?
— Adam osynsha paıyz eýropalyq, mońǵol, koreı degen zertteýdiń barlyǵy, shyn máninde, ǵylymı ádis emes, marketıngtik aıla. Eger siz on túrli zerthanada aýtosomdy DNQ synamasyn jasasańyz, on túrli nátıje alasyz, óıtkeni árbir test boljamǵa negizdelgen. Bul zertteýler ulttan góri geografııalyq shyǵý tegi týraly kóbirek aıtady. Mysaly, bir zerthana mońǵol popýlıatsııasyn negiz retinde paıdalansa, test sol adamnyń 30% mońǵol ekenin kórsetedi, al basqa zerthana qazaq halqyn negiz retinde paıdalansa, test sol adamnyń 30% qazaq ekenin kórsetedi. Munyń bári zerthananyń aýtosomdy synaqty qalaı qurastyratynyna baılanysty. Sondyqtan bul zertteýlerde kórsetilgen etnostardyń paıyzdyq kórsetkishine sený múmkin emes, — dep atap ótti Jaqsylyq Sábıtov.
DNQ zertteýin jasatý kerek pe?
Otbasy tarıhyn bilgisi keletinder úshin DNQ ótkenge qyzyqty saıahat bolýy múmkin. Degenmen, nátıje absolıýtti shyndyq emes, qolda bar derekterge negizdelgen yqtımaldyq qana ekenin túsiný mańyzdy. Olarǵa qyzyǵýshylyqpen qaraý kerek.
Eske salaıyq, buǵan deıin antropolog Alıma Bısenova qazaq — mońǵol, túrik, ıran tektes taıpalardyń aralasýynan paıda bolǵan halyq ekenin aıtqan edi.