Árbir ótinishtiń artynda adamnyń taǵdyry tur – Konstıtýtsııalyq sot tóraǵasy

ASTANA. KAZINFORM – Búgin, 30 tamyzda Qazaqstanda memlekettik mereke – Konstıtýtsııa kúni. Ata zańnyń erejelerin múltiksiz saqtaýdy qamtamasyz etý úshin byltyr Konstıtýtsııalyq sot iske qosylǵany belgili. Konstıtýtsııalyq sottyń tóraǵasy Elvıra Ázimova Kazinform tilshisine bergen suhbatynda atalǵan ınstıtýttyń azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdaǵy róli týraly aıtty. Qazaqstandyqtar tarapynan jıi túsetin ótinishterge toqtalyp, memlekettik organdardyń Konstıtýtsııalyq sottyń sheshimderin qalaı oryndap jatqanyna baǵa berdi. Sondaı-aq, jalǵyzbasty er adamdarǵa bala asyrap alýǵa ruqsat berý, mektepterdegi din bostandyǵy jáne Qazaqstanda LGBT-ny nasıhattaýǵa tyıym salý sııaqty ózekti máseleler qozǵaldy.

- 2023 jyldyń qańtar aıynan bastap Qazaqstanda azamattarǵa óz quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý úshin qosymsha qural usynǵan tikeleı konstıtýtsııalyq shaǵym ınstıtýty óz jumysyn bastady. Siz Konstıtýtsııalyq sottyń qazirgi zamanǵy adam quqyqtary konteksindegi rólin qanshalyqty ózekti jáne suranysqa ıe dep sanaısyz?

- Memlekette qabyldanatyn barlyq zańdar men ózge de normatıvtik quqyqtyq aktiler Konstıtýtsııaǵa sáıkes bolyp qana qoımaı, memleket pen qoǵamnyń turaqty damýy úshin qolaıly quqyqtyq óris qura otyryp, oǵan táýeldi bolýy tıis.

120-dan astam memleket Konstıtýtsııalyq sottar nemese olarǵa teńestirilgen organdar qurdy. Olardyń mindetterine Konstıtýtsııanyń ústemdigin konstıtýtsııalyq baqylaý jáne oǵan basqa zańdar men aktilerge qaıshy keletin táýekelderdiń aldyn alý kiredi. Halyqaralyq tájirıbe kórsetkendeı, Konstıtýtsııalyq sottar Konstıtýtsııanyń ústemdigi týraly quqyqtyq daýlardy sheshýmen qatar, konstıtýtsııalyq protsesterdiń úzdiksizdigin qamtamasyz etýge, quqyqtyq olqylyqtardyń ornyn toltyrýǵa, quqyqtyq qaıshylyqtardy joıýǵa, konstıtýtsııalyq-quqyqtyq mádenıet deńgeıin arttyrýǵa arnalǵan.

Osylaısha, Qazaqstannyń Konstıtýtsııalyq sotyn qaıta qurý 2022 jylǵy konstıtýtsııalyq reformanyń negizgi sheshimderiniń birine aınaldy. Bıliktiń úsh tarmaǵynyń eshqaısysyna (zań shyǵarýshy, atqarýshy jáne sot) jatpaıtyn konstıtýtsııalyq baqylaý organy óz qyzmetimen belgilengen tejeý men tepe-teńdik júıesin kúsheıtedi.

Búginde Konstıtýtsııalyq sot azamattar úshin qoljetimdi. Kópshilik múddesi úshin jáne konstıtýtsııalyq zańdylyqty belgileý úshin Konstıtýtsııalyq sotqa Adam quqyqtary jónindegi ýákil, Bas prokýror jáne sottar da júgine alady. Konstıtýtsııalyq baqylaýdyń ulttyq modeli azamattardyń olardyń teńdigi, qadir-qasıeti jáne zańdy ádilettilikke qol jetkizýi turǵysynan kútýlerine sáıkes keledi.

- Buǵan deıin habarlanǵandaı, Konstıtýtsııalyq sot qazaqstandyqtar tarapynan túsken 7 myńnan astam ótinishti qaraǵan bolatyn. Qazaqstan azamattarynyń shaǵymdaryn saraptasaq, qandaı konstıtýtsııalyq quqyqtar jıi buzylady?

- Shynynda da, ótken jyldyń qańtar aıynan bastap búgingi kúnge deıin Konstıtýtsııalyq sotqa azamattardyń 7,5 myńnan astam ótinishi kelip tústi. Sýbektilerdiń ótinishterin qaraý qorytyndysy boıynsha biz 252 normatıvtik qaýly qabyldadyq. Onyń ishinde zańdar men zańǵa táýeldi aktiler normalarynyń konstıtýtsııalyǵyn tekserý, sondaı-aq Konstıtýtsııa erejelerin túsindirý boıynsha 49 qorytyndy sheshim shyǵardyq.

Alaıda, bul – jappaı zań buzýshylyqtyń kórsetkishi emes. Kóbine naqty azamattardyń memlekettik organdar men laýazymdy adamdardyń quqyqtyq sheshimderine qanaǵattanbaýy týraly, memlekettik organdardyń tıisti deńgeıde nazar aýdarmaýy nemese quqyqtyq habardarlyqtyń jetkiliksizdigi konstıtýtsııalyq baqylaý organyna júginýge sebep bolatynyn atap ótken jón.

Ótinishterde azamattar normatıvtik quqyqtyq aktilerdi qabyldaý nemese olardy qoldaný kezinde parasattylyqty, proportsıonaldyqty jáne quqyqtyq senimdilikti saqtamaýǵa baılanysty shaǵymdanyp jatady. Ótinishterge «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly», «QR sot júıesi jáne sýdıalarynyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańdardyń jekelegen normalary tekserildi; Qylmystyq, Qylmystyq-protsestik jáne qylmystyq-atqarý kodeksterin, Eńbek kodeksin, Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly Kodeksti, Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeksti, «Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» Kodeksti (Salyq Kodeksin), Azamattyq kodeksti; «QR Memlekettik qyzmet týraly», «Áskerı qyzmet jáne áskerı qyzmetshilerdiń mártebesi týraly» zańdardy «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly» jáne Joǵarǵy Sottyń normatıvtik qaýlylarynyń jekelegen erejeleri negiz boldy.

Azamattardyń jańa ınstıtýtqa degen senimi Konstıtýtsııalyq sottyń qabyldanǵan sheshimderin oryndaý arqyly bekı túsedi. Bul turǵyda prokýratýra organdary, sottar jáne kásibı zań qoǵamdastyqtary úlken ról atqarady.

- Ótken jyly siz Konstıtýtsııalyq sottyń quzyretine jatpaıtyndyqtan, ótinishterdiń 93%-y azamattarǵa qaıtarylatynyn aıtqan edińiz. Búgingi jaǵdaı qalaı?

- Konstıtýtsııalyq sot azamattardyń, sottyń jáne Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń ótinishteri boıynsha azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qozǵaıtyn tek qana normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekseredi. 2023 jyly ótinishterdiń 93%-dan astamy normatıvtik emes quqyqtyq aktilerdiń konstıtýtsııalyǵyn tekserýge nemese Konstıtýtsııalyq sottyń quzyretine kirmeıtin máselelerge baılanysty qaıtaryldy.

Mysaly, olar azamattyq nemese ákimshilik is boıynsha kúshine engen úkimniń nemese sot sheshiminiń kúshin joıý, laýazymdy adamnyń áreketin nemese áreketsizdigin tekserý jáne baǵalaý, ony jaýapqa tartý, kredıtti alýǵa nemese óteýge járdemdesý, memlekettik organnyń normatıvtik emes quqyqtyq sheshimin ózgertý nemese joıý týraly máseleler.

Ótinishterdi resimdeýge jáne berýge qoıylatyn talaptarǵa baılanysty ruqsat etýdiń resmı (aıqyn kórsetilgen) sharttaryna sáıkestigi turǵysynan Konstıtýtsııalyq sot apparaty tekseredi. Mundaı ótinishterdi qaıtarý azamatty qaıta júginý quqyǵynan aıyrmaıdy. Tájirıbe basqa elderdiń konstıtýtsııalyq sottarynyń tájirıbesine sáıkes keledi. Azamatqa qaıta júginý quqyǵy saqtalady. Ol ótinishtiń nysanasyn qaıta qaraýy, quqyqtyq dálelderdi naqtylaýy nemese kúsheıtýi, onyń quqyǵyn buzýdyń mánin neǵurlym anyq túsiný úshin qajetti qujattardy qosa berýi, zań boıynsha nemese óziniń Jarǵysyna, erejesine sáıkes azamattardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaýǵa quqyly uıymnyń ýákiletti tulǵasyn advokattyń, zań konsýltantynyń ókili retinde tartýy múmkin.

Barlyq qaıtarýlar zańnamanyń negizderi men erejelerin túsindirýmen qatar júretindigin pozıtıvti túrde atap ótýge bolady. Qazirgi ýaqytta Konstıtýtsııalyq sot apparatynyń qyzmetkerleri ózdigimen jáne advokattarmen jáne zań konsýltanttarymen birlesip myńnan astam azamatqa quqyqtyq keńes berdi.

Bıyl azamattardyń konstıtýtsııalyq sotqa júginý dınamıkasy byltyrǵy deńgeıde saqtalyp otyr. Negizinde, basqa elderdiń konstıtýtsııalyq sottaryndaǵy jaǵdaı uqsas. Azamattardyń konstıtýtsııalyq sotqa belsendi ótinishi azamattardyń zańdarǵa jáne Konstıtýtsııanyń ústemdigin ornatýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn kórsetedi.

- Memlekettik organdardyń Konstıtýtsııalyq sot sheshimderin oryndaýynyń sapasy men jedeldigin qalaı baǵalaısyz?

- Konstıtýtsııalyq sottyń qatysýymen Adam quqyqtaryn qorǵaý algorıtmi ádettegi sot protsesine qaraǵanda ózgeshe birizdilikpen áreket etedi.

Konstıtýtsııalyq sottyń zańdardyń 8 normasyn jáne Joǵarǵy Sottyń normatıvtik qaýlysyn konstıtýtsııalyq emes dep taný týraly qorytyndy sheshimderin iske asyrý úshin prokýratýra organdary 15 myńnan astam qylmystyq jáne 4,5 myń azamattyq isterdi tekserdi. Sottalǵandardyń 3 myń shaǵymdary men ótinishterin, sondaı-aq sotqa deıingi is júrgizýde bultartpaý sharalaryn qoldaný týraly 3,5 myń materıaldardy zerdeledi. 26 azamattyń quqyqtary qalpyna keltirildi, onyń ishinde Konstıtýtsııalyq sottyń sheshimderin oryndaý boıynsha ýaqtyly sharalar qoldanbaǵan memlekettik organdarǵa 13 prokýrorlyq qadaǵalaý jáne den qoıý aktilerin engizý arqyly júzege asyrdy.

Zańda kózdelmegen jaǵdaılarda zeınetaqy tóleýdi toqtatýǵa jol bermeý týraly №5-NP Konstıtýtsııalyq Sottyń qorytyndy sheshimi negizinde Abaı, Shyǵys Qazaqstan, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan oblystarynda jalpy somasy 20 mln teńgeden astam 5 azamattyń zeınetaqy quqyqtary qalpyna keltirildi.

Konstıtýtsııalyq Sottyń №19-NP jáne №26-NP qorytyndy sheshimderiniń negizinde prokýratýra organdary 46 isti tekserýdi júzege asyrdy jáne 3 azamattyń quqyqtaryn qalpyna keltirdi. Olardyń ekeýine qatysty buryn ákimshilik is qozǵaldy jáne 1 azamat Jetisý, Shyǵys Qazaqstan jáne Atyraý oblystarynda jumysqa qaıta alyndy.

Konstıtýtsııalyq Sottyń №6 qorytyndy sheshimin oryndaý úshin Parlament depýtattary Qylmystyq-atqarý kodeksiniń 141-babyn Konstıtýtsııaǵa sáıkestendirdi. Sondaı-aq prokýrorlar 42 sottalýshynyń óz jaqyndarymen áleýmettik baılanystardy saqtaýǵa quqyǵyn qalpyna keltirdi, bul azamattardyń osy sanatyn qaıta áleýmettendirý sharttarynyń biri bolyp tabylady.

Konstıtýtsııalyq Sot óziniń №29-NP qorytyndy sheshiminde zań kómegin alý quqyǵyn shekteý bóliginde qylmystyq is júrgizý kodeksiniń 482-baby 1-bóliginiń erejesin konstıtýtsııalyq emes dep tanydy. Advokattyń shaǵymy negiz bolǵan Konstıtýtsııalyq sottyń qorytyndy sheshiminiń jergilikti jerlerde oryndalýyn prokýrorlyq tekserý qorytyndysy boıynsha Aqmola oblysynda zańsyz sot aktisiniń kúshi joıyldy.

2023 jylǵy 1 maýsymda Konstıtýtsııalyq sot óziniń №18-NP qorytyndy sheshiminde azamattardyń bala asyrap alý týraly sotqa ótinish berý kezinde molekýlıarlyq-genetıkalyq saraptama qorytyndysyn ońaılatylǵan tártippen usyný mindettiligi týraly talapty konstıtýtsııalyq emes dep tanydy. Soǵan qaramastan, jergilikti jerlerde prokýrorlar júrgizgen taldaý sottardyń Konstıtýtsııalyq sottyń qorytyndylaryn saqtamaý faktileri oryn alǵanyn kórsetti. Saraptamalardyń bolmaýyna baılanysty sottardyń ótinishterdi qaıtarýynyń 5 faktisi anyqtaldy, barlyq jaǵdaılar boıynsha azamattardyń quqyqtary qalpyna keltirildi.

Osy ýaqytqa deıin 6 normatıvtik qaýly qoldanystaǵy zańdarǵa túzetýler engizý jolymen tolyq iske asyryldy. Atap aıtqanda, ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýǵa sottalǵandardy ustaý tártibi men sharttary ózgertildi. Sottyń uıǵarymy negizinde sottarda memlekettik bajdy tóleý boıynsha keıinge qaldyrýdy belgileý jónindegi norma belgilendi, áleýmettik kodekstiń jekelegen erejeleri Konstıtýtsııaǵa sáıkes keltirildi jáne áleýmettik ataýly kómek kórsetý jónindegi krıterııler belgilendi. «QR Úkimeti týraly» Konstıtýtsııalyq zańnyń Úkimet músheleri men mınıstrlikterdiń fýnktsııalary qyzmetiniń salasyn naqtylaý bóliginde jekelegen erejeleri negizgi zańǵa sáıkes keltirildi, sondaı-aq bala asyrap alý kezinde molekýlıarlyq-genetıkalyq saraptama qorytyndysyn ótinishke qosymsha týraly talap joıyldy. Parlament pen Úkimet basqa sheshimderdi iske asyrýda zańnamalyq normalardy jetildirý jónindegi memlekettik organdardyń usynystaryn qaraıdy.

Atom elektr stantsııasyn salý týraly keńinen talqylanatyn máseleni eskere otyryp, Semeı ıadrolyq synaq polıgonynda ıadrolyq synaqtardan zardap shekken azamattardy áleýmettik qorǵaý sharalaryna qatysty qoldanystaǵy zańnyń normasyn tekserý nátıjeleri boıynsha Konstıtýtsııalyq Sottyń qorytyndy sheshiminiń aıqyn ózektiligine nazar aýdarǵym keledi (2023 jylǵy 25 qyrkúıektegi № 30-NP normatıvtik qaýlysy). Osy sheshimde Konstıtýtsııalyq Sot Úkimetke zalaldanǵan aýmaqtardaǵy qazirgi radıoekologııalyq jaǵdaıdy, sondaı-aq áleýmettik, ekologııalyq, demografııalyq, medıtsınalyq jáne ózge de faktorlardy eskere otyryp, osyndaı sanattaǵy adamdardy áleýmettik qorǵaý máselelerinde jańa qaǵıdattar men tásilderdi zerdeleýdi jáne daıyndaýdy usyndy.

- Konstıtýtsııalyq Sotqa barlyq azamat, sonyń ishinde Bas prokýror, Adam quqyqtary jónindegi ýákil jáne Prezıdent júgine alady. Al memleket ókilderi júgindi me?

- Konstıtýtsııalyq sotqa qabyldanǵan jáne qoldanylyp júrgen zańdardyń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserý týraly Memleket basshysy, Joǵarǵy Sot jáne Sottar, Parlament depýtattary júgindi. Konstıtýtsııanyń belgili bir normalaryn resmı túsindirý jáne Konstıtýtsııalyq Keńestiń buryn qabyldanǵan sheshimin qosymsha túsindirý máseleleri boıynsha Bas prokýror men memlekettik organdar júgindi.

Mysaly, Bas prokýrordyń ótinishi boıynsha sotqa deıingi tergep-tekserýdiń zańdylyǵyn joǵary qadaǵalaýdy júzege asyrý kezinde prokýratýranyń sotta memleket múddesin bildirý jónindegi quzyreti týraly Konstıtýtsııalyq normaǵa, sondaı-aq «sottyń sheshimi boıynsha turǵyn úıden aıyrýǵa jol berilmeıdi» jáne «eshkimdi óz múlkinen aıyrýǵa bolmaıdy» degen konstıtýtsııalyq normalarǵa resmı túsinikteme berildi.

- Jaqynda Konstıtýtsııalyq sot jalǵyzbasty er adamdarǵa bala asyrap alýǵa ruqsat beretin sheshim shyǵardy. Bul jańalyq qoǵamda biraz pikirtalas týdyrdy. Máselen, balalar ombýdsmeni qarsy boldy. Keıbireýler bul múmkindikti pedofılder jáne járdemaqy alǵysy keletinder «tıimdi» paıdalana alady dep sanaıdy. Konstıtýtsııalyq sot bul táýekelderdi qalaı qarastyrdy jáne sheshimdi qaıta qaraý múmkindigi bar ma?

- «Pedofılder jáne járdemaqy alǵysy keletinder paıdalana alady» degen qorqynyshqa qatysty oıyńyzǵa baılanysty neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly kodekstiń 91-babynyń erejelerine nazar aýdarýdy usynamyn.

Atalǵan bap adamdar bala asyrap alý múmkin bolmaǵan kezde 15 erekshelikti tikeleı belgileıdi. Olardyń qatarynda dástúrli emes jynystyq baǵdardy ustanatyn adamdar, asyrap alý sátinde asyrap alynatyn balaǵa QR zańnamasynda belgilengen eń tómengi kúnkóris deńgeıin qamtamasyz etetin tabysy joq adamdar bar. Kodeks bala asyrap alýdyń birqatar basqa talaby men tártibin, sonyń ishinde bala asyrap alýshynyń otbasynda balanyń qalypty fızıkalyq, psıhıkalyq, rýhanı jáne adamgershilik damýy, tárbıesi men bilimi úshin jaǵdaılardyń bolýy týraly talapty bekitedi.

Konstıtýtsııalyq is júrgizýdiń Konstıtýtsııanyń ústemdigi, ótinish mán-jaılaryn jan-jaqty, tolyq jáne obektıvti zertteý, konstıtýtsııalyq sottyń táýelsizdigi men táýelsizdigi sııaqty qaǵıdattaryna nazar aýdarǵym keledi. Sondyqtan balalar ombýdsmeniniń pikiri Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserýge jalǵyz negizdeme bolǵan joq. Neke (erli-zaıyptylyq) jáne otbasy týraly Kodekstiń jáne basqa da qoldanystaǵy zańdardyń normalary, Qazaqstannyń qabyldanǵan mindettemeleri, halyqaralyq zańnamalyq tájirıbe, quqyq qoldaný praktıkasy jáne memlekettik organdar men sarapshylar usynǵan materıaldar men statıstıkalyq derekter jan-jaqty zerdelendi.

Biz árqashan Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserý nátıjeleri boıynsha Qaýly bóligimen qatar Konstıtýtsııalyq sottyń árbir qorytyndy sheshiminde baıandalǵan quqyqtyq ustanymdardy muqııat zerdeleýdi usynamyz.

Konstıtýtsııalyq sot óz sheshiminde zań shyǵarýshynyń bala asyrap alý quqyǵynyń sharttary men shekteýlerin belgileý tásiliniń ózi memlekettiń balalyq shaqty qorǵaýdyń konstıtýtsııalyq belgilengen mindetine jáne balalardyń múddelerin barynsha qamtamasyz etýdiń qabyldanǵan mindettemelerine sáıkes keletindigin, sondaı-aq adamnyń quqyqtary men bostandyqtaryn shekteýdiń belgilengen maqsattaryna sáıkes keletindigin naqty kórsetti.

Bala asyrap alǵysy keletin adamdar úshin zań shyǵarýshy belgilegen shekteýler zańdy túrde negizdelgen maqsattarǵa sáıkes kelýi jáne balalardyń quqyqtary men múddelerine súıene otyryp, ádilettilik, proportsıonaldyq jáne sáıkestik talaptaryna jaýap berýi kerek.

Konstıtýtsııalyq sot óz quqyqtary men múddelerin qorǵaýǵa muqtaj balanyń múddelerine súıenip, neke men otbasyn, ana bolýdy, áke bolýdy jáne balalyq shaqty qorǵaýdyń konstıtýtsııalyq belgilengen mindetin basshylyqqa alý kerektigin atap ótti. Tıisinshe, zańnamalyq tetikter er adam men áıeldiń, eń aldymen, nekede turǵan jáne otbasy bar, balanyń múddelerin jáne oǵan qamqorlyq jasaýdy jaqsy qamtamasyz etý maqsattaryna kóbirek jaýap beretin bala asyrap alýdy qoldaýǵa baǵyttalýy kerek. Sondyqtan Konstıtýtsııalyq sot Úkimetke osy normatıvtik qaýlyda baıandalǵan quqyqtyq ustanymdardy eskere otyryp, bala asyrap alý ınstıtýtyn quqyqtyq retteýdi jetildirý boıynsha sharalar qabyldaýdy usyndy, tek bir dáleldengen normanyń Konstıtýtsııaǵa qaıshy keletindigi týraly qorytyndymen shektelmeıdi.

- Taǵy bir jaǵdaı – kóptegen qazaqstandyq depýtat Qazaqstanda LGBT nasıhatyna qarsy shyqty. Muny Konstıtýtsııalyq sot qalaı baǵalaıdy? LGBT-ny nasıhattaýǵa tyıym salý Qazaqstandaǵy sóz bostandyǵy sııaqty Konstıtýtsııalyq adam quqyqtaryna sáıkes kele me? Eger tıisti ótinish kelip tússe, Konstıtýtsııalyq sot LBGT-ny nasıhattaýǵa tyıym salý týraly isti qaraı ma?

- Osy másele boıynsha qoldanystaǵy quqyq normalarynyń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserýge qatysty ótinishter Konstıtýtsııalyq sotqa túsken joq.

Negizinde, bul tyıym salý týraly usynyspen belgili bir qoǵamdyq petıtsııaǵa jaýap berý týraly. Búginde ýákiletti organ ótinishti qarady jáne sheshim shyǵardy. Qoǵamdyq nemese jeke sıpattaǵy ótinishter men usynystardy tekserý Konstıtýtsııalyq sottyń quzyretine kirmeıdi.

Parlament pen Úkimet budan ári sharalar ázirleý kezinde birqatar konstıtýtsııalyq normalardy, onyń ishinde kemsitpeý týraly, basqa adamdardyń quqyqtary men bostandyqtaryn buzbaý, qoǵamdyq normalarǵa qol suǵýshylyqqa jol bermeý, memlekettiń neke men otbasyn, ana bolýdy, áke men balany qorǵaýy, barlyǵynyń zań men sot aldyndaǵy teńdigi, qorǵaý quqyǵy, quqyqtar men quqyqtardy shekteý múmkindigi týraly Erejelerdi basshylyqqa alýǵa tıis. Adamnyń jáne azamattyń bostandyqtaryn tek zańdarmen jáne konstıtýtsııalyq qurylysty qorǵaý, qoǵamdyq tártipti, adamnyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý maqsatynda qajet shamada ǵana, halyqtyń densaýlyǵy men adamgershiligi bar.

- Qazaqstanda dinı senim bostandyǵy saqtalǵan. Alaıda, Oqý-aǵartý mınıstrligi mektep oqýshylaryna hıdjab kııýge tyıym salady. Sharıǵat normalaryn qatań saqtaıtyn azamattar muny óz quqyqtaryna nuqsan keledi dep sanaıdy. Konstıtýtsııalyq sot mınıstrliktiń bul buıryǵyna ne deıdi? Sizderge tıisti ótinishter kelip tústi me?

- Byltyr Konstıtýtsııalyq sotqa osy máselege qatysty Qaraǵandy oblysynyń mamandandyrylǵan aýdanaralyq ákimshilik sotynyń usynysy kelip tústi.

Oblystyń Mamandandyrylǵan aýdanaralyq ákimshilik soty óndirisinde Qaraǵandy qalasynyń orta bilim berý uıymdarynyń oqýshylardy sabaqqa jibermeý, olardy mektep formasyn saqtaý jónindegi talaptardy buzǵany úshin bilim berý mekemesinen shyǵarý jónindegi naqty is-áreketterine daý aıtý týraly birneshe ákimshilik is bolǵandyǵy belgili boldy. Talapkerler kámeletke tolmaǵan oqýshylardyń ata-analary boldy, olar mektepke áıelder bas kıimimen (oramalmen) bardy.

«QR Konstıtýtsııalyq Soty týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa sáıkes Konstıtýtsııalyq Sot tek qana quqyq máselelerin sheshedi jáne ótinish jasaýǵa sebep bolǵan naqty mán-jaılarǵa baǵa bermeıdi (23-baptyń 5-tarmaǵy), sottardyń quzyretine kiretin barlyq jaǵdaılarda ózge de máselelerdi anyqtaýdan, zertteýden jáne tekserýden qalys qalady (1-bap).

Osy normalardy basshylyqqa ala otyryp, ótinishti aldyn ala qaraý qorytyndylary boıynsha Konstıtýtsııalyq sot qabyldanǵan normatıvtik emes quqyqtyq aktilerdiń jáne laýazymdy adamdardyń is-áreketteriniń zańdylyǵyn tekserýdi sottyń ózi júrgizýge quqyly degen qorytyndyǵa keldi. Qazirgi ýaqytta, bizdiń aqparatymyz boıynsha, tıisti sot qaraýy ótti.

- Bıyl elimizdiń Ata Zańy 29 jyldyq mejeden ótti. Osy mańyzdy kúnde qazaqstandyqtarǵa qandaı tilekter aıtqyńyz keledi?

- Konstıtýtsııa – qoǵam men memlekettiń turaqtylyǵy qurylatyn irgetas. Konstıtýtsııalyq qaǵıdalardy saqtaý – qoǵamdyq sananyń ajyramas bóligi.

Konstıtýtsııa bizdi quqyq pen tártiptiń Ústemdigi, adamnyń qadir-qasıetin qurmetteý jáne memlekettilikti saqtaý jolyna baǵyttaıdy. Basqa adamnyń ómiri men quqyqtaryn qurmetteý bizdi kúshti jáne myǵym etedi. Quqyqtyq tártipti qamtamasyz etý jáne kemsitýshilikke jol bermeý, áleýmettik kepildikterdi iske asyrý beıbitshilik pen qaýipsizdikti, áleýmettik memleketti nyǵaıtýǵa járdemdesedi.

Konstıtýtsııalyq sot óziniń 2024 jylǵy maýsymdaǵy Joldaýynda Qazaqstan Konstıtýtsııasynyń ústemdigine qol jetkizý jeke tulǵa, qoǵam jáne memleket múddeleriniń teńgerimin saqtaý arqyly ǵana múmkin bolatynyn atap ótti. Konstıtýtsııalyq zańdylyqty qamtamasyz etý – normashyǵarmashylyq protseske jáne quqyq qoldaný praktıkasyna tartylǵan árbir memlekettik organnyń jáne laýazymdy tulǵanyń mindeti.

Barsha qazaqstandyqtarǵa shyn júrekten beıbitshilik pen birlik, Konstıtýtsııa rýhynda ólshengen jáne ádil ómirlik sheshimder, azamattyq rýh pen jaýapkershilikti nyǵaıtý, zor densaýlyq, tabys pen amandyq tileımin!