Mańǵystaýda terilmeı qalǵan ıtbalyq ólekselerin qasqyr jep jatyr
AQTAÝ. KAZINFORM — Mańǵystaýda Qulaly aralyndaǵy ıtbalyqtardyń óleksesi áli kúnge jınalmaǵan. Ushalardy araldaǵy qasqyrlar men meteorologııa stantsııasyndaǵy ıtter talǵajaý etip júr.
Bul týraly Qulaly aralyna baryp kelgen Qazaq balyk respýblıkalyq balyq sharýashylyǵy jáne akvamádenıet qaýymdastyǵynyń Mańǵystaý oblysy boıynsha fılıalynyń dırektory Danııar Ákimjanov aıtty.
Eske salaıyq, kúzde Kaspıı teńiziniń Túpqaraǵan aýdany bóligindegi jaǵalaýdan 2 myńǵa jýyq óli ıtbalyq tabylǵan edi. Qoljetimdi jerlerdegi ólekseler jınalyp, joıylǵan bolatyn. Al, teńiz ortasyndaǵy Qulaly aralyndaǵy óli ıtbalyqtar jınalmaı jatyr.
— Qańtardyń 28-30 kúnderi Qulaly aralyndaǵy meteorologııa stantsııasyna jumyspen baryp keldim. Aral aýmaǵynda ıtbalyqtar bar ma, joq pa dep qarap shyqtyq. Itbalyqtar óleksesi áli bar. Onymen meteorologııa stantsııasyndaǵy ıtter men araldaǵy qasqyrlar qorektenip jatyr. Alaıda olardy jınaý kerek, — deıdi Danııar Ákimjanov.
Onyń aıtýynsha, ıtbalyqtardyń ushasyn jınaýǵa úlken kúsh, kómek kerek. Birinshiden, Qulalyǵa baratyn arnaıy kólik joq.
Ekinshiden, eriktiler men jergilikti atqarýshy organdardan basqa eshkim atsalyspaıdy.
— Úlken kómek kerek. Aýdan ákimi aýysty, muny endi qolǵa alatyn shyǵar. Oǵan aıtamyz. Naýryz aıynda kún jylynǵanda volonterlerdiń kómegimen jınaýdy josparlap otyrmyz. Ákimdik pen balyqshylardy birlese jumyldyramyz. Ákimdik kommýnaldyq mekemeniń kómegin usynady dep oılaımyn, — deıdi spıker.
Túpqaraǵan aýdany ákimdininiń habarlaýynsha, ıtbalyqtardyń ushasy aýa raıynyń salqyndyǵyna baılanysty jınalmaǵan.
— Kún jylyna aýdannyń belsendi balyqshylarynyń qaıyǵymen baryp jınaý josparlanyp otyr. Oǵan qosa, ákimdik shekara qyzmetinen úlken qaıyq surap qoıdy, — delingen habarlamada.
Mańǵystaý oblystyq balyq ınspektsııasy basqarmasy basshysynyn mindetin atqarýshy Qonarbaı Bazarbaevtyń málimetinshe, byltyr aımaqta 2 212 ıtbalyq qyrylǵan.
— Byltyr 29 naýryz ben 27 tamyz aralyǵynda — 231 dana, 16 qazan men 21 jeltoqsan aralyǵynda 1 981 óli ıtbalyq tabyldy. Sonda bas-aıaǵy 2 212 dana. Qazir jaǵdaı birqalypty. Vırýsologııa jáne ekologııa ınstıtýty men gıdrobıologııa jáne ekologııa ınstıtýtynan synama qorytyndysyn kútip otyrmyz, — deıdi basqarma basshysynyń mindetin atqarýshy.
ECOJER qaýymdastyǵy Mańǵystaý oblysy boıynsha aımaqtyq ekologııalyq keńesiniń tóraǵasy, táýelsiz sarapshy Ádilbek Qozybaqov ta ıtbalyqtardyń jappaı qyrylýyna pikir bildirdi.
Aıtýynsha, teńizdiń ekologııalyq júıesi taza bolsa, jappaı qyrylmas edi.
— Mıkrobıologııa jáne vırýsologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty ıtbalyqtardyń ınfektsııadan ólgenin jarııalady. Aıtýynsha bul — ǵalamǵa beımálim, buryn-sońdy kezdespegen vırýs. Ony endi zertteıdi. Bul óte qorqynyshty jaǵdaı. Osy jerde táýelsiz sarapshy retinde suraǵym bar, ımmýnıtet álsiregende aǵza aýrýǵa shaldyǵady ǵoı. Al ımmýnıtet nelikten álsireıdi? Árıne, ol qorshaǵan ortanyń sapasyna baılanysty. ıAǵnı, bul jerde júıeli túrde eshqandaı monıtorıng júrgizilip jatqan joq degen sóz. Úlken kompanııalar óz tarapynan monıtorıng júrgizip jatqan shyǵar, belgili bir ýchaskede, belgili bir ýaqytta. Biraq ol jetkiliksiz. Bul jerde keshendi monıtorıng kerek. Sonda ǵana naqty aıtýǵa bolar edi. Sondaı-aq, monıtorıng jumysyna mindetti túrde táýelsiz sarapshylardy qosý kerek. Jergilikti balyqshylar qaýymdastyǵynan ókilder qatyssa, ashyq túrde júrgizilse, qoǵamda mundaı úlken rezonans bolmas edi, — deıdi táýelsiz ekolog Ádilbek Qozybaqov.
Alaıda, baqylaý jumystaryna táýelsiz sarapshylardy qosý zańmen mindettelmegen. Sondyqtan memlekettik organdar olardy shaqyrǵysy kelmeıdi.
— Qazir memlekettik organdar ózderi biledi, bizdi qosqysy kelmese, Kásipkerlik kodekstiń 154-babyna súıenedi. Onyń birinshi tarmaǵynyń besinshi tarmaqshasynda memlekettik organ baqylaý júrgizgen kezde, keńesshiler men sarapshylardy tek memlekettik organdar men vedomstvalyq baǵynysty mekemelerden ǵana shaqyra alady dep tur. Sol jerge táýelsiz sarapshylardy da qosý kerek dep túzetý engizý qajet. Olaı bolmasa ashyq qoǵam bola almaımyz. Qazir Qashaǵan, TShO-nyń munaı ken oryndary teńizge keri áserin tıgizýde. Biraq ony eshqandaı kompanııa ashyq túrde jarııalamaıdy, — deıdi táýelsiz sarapshy.
Ádilbek Qozybaqovtyń sózinshe, búginde Kaspıı teńiziniń sýyn tekserýdiń, synama alýdyń normatıvteri joq. Sondyqtan mamandar keńes zamanyndaǵy normatıvke súıenýge májbúr.
Qazaq balyk respýblıkalyq balyq sharýashylyǵy jáne akvamádenıet qaýymdastyǵynyń Mańǵystaý oblysy boıynsha fılıalynyń dırektory Danııar Ákimjanovtyń aıtýynsha, teńiz munaı qaldyqtarynan jáne jaǵalaýdaǵy kompanııalar tastaǵan shyǵys qaldyqtarynan lastanyp jatyr.
Teńizdiń lastanǵany tipti kózge uryp tur.
— Jaǵalaı ornalasqan mekemelerdiń biriniń palýbasynan maı nemese sý aǵyp turady, búkil qaldyqtaryn sýǵa aǵyzyp jiberý arqyly tazalaıdy. Solardy tekserip, baqylaýǵa alý kerek. Qazir tek ıtbalyq qana emes, sý janýarlarynyń barlyq túri ólip jatyr. Biz tek jaǵaǵa shyqqandy kóremiz ǵoı, teńizdiń túbine batyp ketkeni qanshama, sýdyń betinde ydyrap ketkeni qanshama? Sol mekemelerge kezekten tys tekseris júrgizý kerek, — deıdi ol.
Degenmen quzyrly organdar onyń ornyna balyq aýlap, nápaqa taýyp júrgen qarapaıym halyqpen kúresedi.
— Bári balyqshy, brakoner dep jumys istep júrgen turǵyndardy ańdıdy. Odan da negizgi másele — teńizdiń ekologııasyna bet burý kerek. Qazir olar qarapaıym halyqpen kúresip júr. Balyq aýlap, nápaqasyn taýyp júrgen jumyssyz azamattarǵa aıyppul salady. Naqty sýdy lastap jatqan tarappen jumys isteý kerek, — deıdi Danııar Ákimjanov.
Osy tusta táýelsiz ekolog Ádilbek Qozybaqov memlekettik organdar men jergilikti qaýym arasynda yntymaqtastyq ornatý kerektigin aıtady. Ol úshin brakonerden túsken óteý qunynyń 30 paıyzyn brakonerlerdi ustaýǵa atsalysqan jergilikti turǵyn nemese balyqshyǵa berý kerek deıdi ol.
Al, Kaspıı teńiziniń máselesin zerttep, sheshý úshin Kaspıı mańy memleketterimen tyǵyz baılanys ornatyp, Tegeran konventsııasy aıasynda birlesken baǵdarlamalar jasap, júzege asyrýdy usyndy.
Eske sala keteıik, buǵan deıin Mańǵystaý oblysyndaǵy ıtbalyqtar vırýstan qyrylǵany aıtylǵan edi.
Ekologtar ıtbalyqtardyń qyrylýyna baılanysty qylmystyq is qozǵalýy kerek dep sanaıdy. — táýelsiz ekolog
Mamandardyń aıtýynsha, qyrylǵan ıtbalyqtardyń kóbi býaz bolǵan.