Aral máselesi: 20 jyl boıy toqtap turǵan komıssııanyń jumysy qaıta jandandy
«Ózderińiz biletindeı, Aral máselesi keńes zamanynan bastalǵan edi. Ol tusta shóldi jerlerdi sýlandyrý jumysy qolǵa alynyp, sýarmaly jerdiń aýmaǵyn arttyrý jumysynyń aqyr aıaǵy osyndaı úlken máselege alyp keldi. Aral teńiziniń atmosferalyq tuzdarynyń dıspersti bólshekteriniń lastanýy jahandyq problemany jáne tıisinshe tuzdardyń myńdaǵan shaqyrymǵa taralýyn týǵyzdy. Aral teńiziniń sheginen tys ashyq sortańdanǵan burynǵy túbinen jylyna mıllıondaǵan tonna tuzdy shań ushady. Aral óńiriniń klımattyq jaǵdaıynyń ózgerýine Araldyń keýip ketý protsesi keri áser etedi», - dedi Sábıt Nurlybaı Parlament Májilisiniń qabyrǵasynda Aral máselesine qatysty ótken dóńgelek ústelde.
QR Energetıka vıtse-mınıstriniń aıtýyna qaraǵanda, buryn Aral Sibirden qysta keletin sýyq jeldi jeńildetip, jaz aılarynda alyp kondıtsıoner sekildi aptaptyń kúshin azaıtyp, erekshe retteýshi róldi atqaryp kelgen.
«Aral aýmaǵynyń qazirgi ekologııalyq jaı-kúıi birqatar tabıǵı jáne antropogendi faktorlarǵa táýeldi. Sondaı-aq, klımattyń ózgerýi sý resýrstaryna, sý qaýipsizdigine de áserin tıgizedi. Aral teńizi men Syrdarııa ózeninde lastanýdyń tabıǵı jáne tehnogendi áleýetti kózderiniń kópnusqalyǵyn eskersek, onyń paıda bolý sebebi osy kúnge deıin anyqtalmaǵan. Bul másele áli de zertteýdi talap etedi. Atalmysh problema tek ulttyq qana emes, transshekaralyq sıpatqa da ıe. Ózderińiz biletindeı, byltyr 24 tamyzda Túrikmenstanda halyqaralyq Aral qoryn qurý boıynsha quryltaıshy memleketter elbasylarynyń sammıti ótken edi. Sol sammıtke ózim de qatystym. Jıyn qorytyndysy boıynsha arnaıy baǵdarlama jasaý týraly sheshim qabyldandy», - deıdi ol.
Sábıt Nurlybaı atap ótkendeı, baǵdarlama Aral teńizi basseınindegi ekologııalyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdy jaqsartý jáne óńirdegi barlyq elderdiń múddelerin eskere otyryp, aımaqta sý, energetıkalyq jáne azyq-túlik salasynyń damýyn qarastyrady.
«Halyqaralyq Aral qoryn quratyn elder men organdar usynatyn jobalardyń ishinde ınvestıtsııalyq jobalar ulttyq basymdyqtardy júzege asyrýǵa úlesin qosýy kerek. Baǵdarlamanyń negizgi baǵyttary qandaı? Birinshiden, sý resýrstaryn keshendi paıdalaný. Ekinshiden, bul - ekologııa. Úshinshiden, áleýmettik-ekonomıkalyq sıpat, tórtinshiden ınstıtýtsıonaldy quqyqtyq mehanızmderdi jetildirý. Osy tórt baǵyt boıynsha jumys júrgizip jatyrmyz. Óz usynystarymyzdy berdik», - deıdi ol.
Sábıt Nurlybaıdyń aıtýynsha, Energetıka mınıstrligi úkimetaralyq kelisim sheńberinde, sondaı-aq Aral-Syrdarııa basseıni boıynsha shekaralas memlekettermen tıisti jumystardy júrgizýde.
«1997 jyly Qazaqstan men Ózbekstan arasynda qorshaǵan ortany qorǵaý salasynda úkimetaralyq kelisimge qol qoıylǵan edi. Biraq, ókinishke qaraı bul baǵytta komıssııa jumys istemeı, eshqandaı shara júrgizilmegen. Ótken jyly qyrkúıekte Tashkentke baryp, birinshi otyrysty ótkizdik. Eń aldymen, qorshaǵan ortany qorǵaý baǵytyndaǵy komıssııany qurdyq. Ekinshiden, qazaqstandyq-ózbekstandyq jumys tobynyń tártibin bekitip, úshinshiden aldaǵy 3 jylǵa arnalǵan jumys josparyn ázirledik. Osynyń bári hattamada bar. ıAǵnı, naqty jumys bastaldy. Olar sońyna deıin hattamaǵa qol qoıǵysy kelmedi. Kesh batqansha otyryp, barlyq tarmaq boıynsha kelisip aldyq. Kelesi jyldyń kúzinde taǵy kezdesemiz», - deıdi ol.
Vıtse-mınıstr Qazaqstan tarapy Ózbekstanǵa Syrdarııa ózeni sýynyń sapasyna birlesken monıtorıng júrgizýdi kózdep otyrǵanyn atap ótti.
«Sebebi, ókinishke qaraı qazir negizgi lastaný ózbekstandyq taraptan bolyp otyr. Bizdiń taraptan sýdyń lastanýyna áser etetin faktorlar bar. Sol sebepti biz birlese otyryp, 14 naýryzǵa qaraı zerthanalar Shymkentte zertteý júrgizedi», - deıdi Sábıt Nurlybaı.
