Aptap ystyq qusbegilikti damytýǵa kedergi bolyp otyr - búrkitshi
- Qusbegilikke bet burýǵa ne áser etti? Otbasyńda ony serik etken jandar bar ma?
- Qusbegilikke bet burýǵa biraz ýaqyt boıy oılanyp júrdim. Ókinishtisi, qazir Syr óńirinde búrkit baptaı biletin tájirıbeli adam múldem joq. Ǵasyrlar qoınaýynan jetken ulttyq qundylyq osylaısha umyt bola bastady. Meni alǵashqyda qalaı bolar eken degen oı mazalady.
Zeńgir kókte samǵaıtyn búrkitke erekshe bap kerek. Onyń susy men mysyna ekiniń biri shydaı bermeıtini taǵy bar. Ótkir kózi qaraǵan adamnyń óńmenin tesip óterlikteı. Men es bilgennen atqa minip óstim. Sosyn osy maqsatta izdenip, bilgenimdi tolyqtyrdym. Túrli derekterge kóz saldym. Táýekelge bel býyp, búrkitti qolǵa úırettim.
Búrkit baptaǵanyma kóp ýaqyt óte qoımasa da, biraz nárseni baıqap úlgerdim.
Búrkit - óte qaýqarly. Onyń tyrnaǵynda bir er azamattyń kúshi bar degen áńgime aıtylady. Ózi 6-7 keli bolsa da, 100 kelige deıingi ań-qusty ońaı kóterip kete alady. Máselen, ańǵa salý kezinde arqardy solaısha ornynan qozǵaıdy. Asharshylyq kezinde bir búrkit tutas aýyldy ishim-jemnen kende etpegen degendi kónekóz qarııalardan qulaǵymyzǵa quıyp óstik. Taǵy bir ereksheligi, búrkittiń kózi qııadaǵyny shalady. Ótkir. Úsh shaqyrymǵa deıingi aralyqta jemtigin kóredi. Osydan-aq, ony qustyń patshasy dep beker aıtpaǵanyn ańǵarý qıyn emes.
Halqymyzda «Qustyń júregi kózinen kórinedi» degen sóz bar. Ol tekten-tekke aıtylmaǵan sekildi. Kózi móldir, jáýdiregen, sýkóz, muzkóz bolsa, ony nashar dep sanaıdy. Al qarashyǵy tunyq emes, ajarsyz, kúńgirt kózdisin qaıratsyz deıdi. Kózinen saǵym oınaǵan shegir kustar qyraǵy, tez baıqaǵysh keledi eken. Soǵan baılanysty qandykóz jáne qyraǵy dep te ekige bóledi.
Al, uıadan alǵan búrkitti qolbala dep ataıdy. Bul úrdis túz búrkitin jýasytýdan ózgeshe.
- Búrkitti tamaqtandyrý qıynǵa soǵa ma?
- Búrkittiń tamaǵyn taýyp berý ońaı emes. Kúnine 1-2 keli et jeıdi. Ol -shamamen bir qoıan. Kem degende bir kúnde 300 gramm etten az qorek etpeıdi.
- Ózge óńirlerdegi qusbegilermen baılanysyp turasyń ba?
- Bıyl Jańaqorǵanda respýblıkalyq qusbegiler festıvali ótkizildi. Oǵan elimizdiń kóptegen óńirinen bul jóninen tájirıbeli adamdar keldi. Atalǵan sharaǵa oblys atynan men de qatystym. Bul men úshin óte qyzyqty boldy. Bilmegenimdi úırendim. Búrkittiń babyn qalaı jasaý qajettigin uǵyndym. Ras, bizdiń óńirde qusbegilik óner kenjelep qaldy. Onyń sebebi de bar sekildi. Birinshiden, oǵan óńirdiń jaz mezgilinde óte ystyq bolatyny áser etedi. Negizinde búrkit salqyn jerde júrgendi qalaıdy. Dese de, ony bizdiń óńirde de damytýǵa bolady. Estýimshe, búrkittiń birneshe túri bar. Árbir óńirge yńǵaılysyn izdep tabýǵa bolady.
- Qusbegiler qataryn qalaı kóbeıtýge bolady?
- Ulttyq sport mektepteri barlyq derlik aımaqta bar. Sol mektepterde qusbegilik óner úıretiledi. Ótken ǵasyrdyń 80-jyldary elimizde 15-16 ǵana qusbegi bolsa, búginde 200-ge jýyqtady. Buryn saıatshylyqqa tek búrkit qusy qatysatyn. Qazirgi tańda olardyń qataryna ıtelgi, qarshyǵa, lashyn qosyldy.
Jańaqorǵandaǵy festıvalde birneshe kún boıy ulttyq óner ulyqtaldy. Qusbegilikke qyzyǵýshylyq bildirgen jergilikti turǵyndar sany az bolǵan joq. Sondyqtan, aldaǵy ýaqytta Syr óńirinde de qatary kóbeıedi degen oıdamyn. Qusbegilikti damytý úshin ony ósip kele jatqan urpaqqa nasıhattaýymyz kerek. Shúkir, qazir óńirde atqa minýge qumar jas órender kóp. Keleshekte olar qusbegilikti ustanýǵa da mán beredi degen oıdamyn.
- Qaı óńirlerde joǵary deńgeıde damyp keledi?
- Bilýimshe, Almaty, Jambyl, Tarbaǵataı men Altaı, Alataýdyń bókterinde qusbegilik jaqsy damyǵan. Ol jaqta tabıǵatpen tildesýge yqylas bildirgen jastardyń sany 200-den asady eken.
- Jalpy, elimizde qusbegilik ónerdi dáripteýge qanshalyqty kóńil bólinip otyr dep oılaısyń?
- Qýanyshtysy, elimizde qusbegilik ónerdi dáriptep, el arasyna tanytýǵa «Búrkitshi» jáne «Qyran» federatsııalary uıytqy bolyp otyr. Janashyr jandardyń qoldaýymen ulttyq sport túrleri qaýymdastyǵy quryldy. Osynyń arqasynda qusbegilik sport túriniń birine aınalyp, arnaıy erejesi túzildi. Bul túrli jarystar ótkizýge óz septigin tıgizedi. Qazirgi tańda eresekter men jastar túrli saıystarda baq synap júr.
Sondaı-aq, respýblıkalyq jarystardyń joǵary deńgeıde ótýine erekshe mán berilip keledi. Qustyń babyn biletin azamattardyń esimi alys-jaqyn shetelderge tanymal bola bastady.
