Aport aǵashyna qaýip tóndiretin basty aýrýlar qandaı
ALMATY. KAZINFORM — Almaty oblysynda sharýalar men kásipkerlerge arnalǵan «Klımattyń ózgerýi jaǵdaıynda alma aǵashtyń aport sortyn zııandy organızmderden qorǵaý» taqyrybynda semınar ótti.
Іs-sharany J. Jıembaev atyndaǵy Qazaq ósimdik qorǵaý jáne karantın ǵylymı zertteý ınstıtýty men Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy birlesip uıymdastyrdy.
Semınar barysynda baq sharýashylyǵy salasyndaǵy ozyq ǵylymı tehnologııalar usynyldy, alma aǵashtaryn zııankesterden qorǵaýdyń ádis-tásilderi kórsetilip, dron basqarý boıynsha sheberlik sabaǵy boldy.
J.Jıembaev atyndaǵy Qazaq ósimdik qorǵaý jáne karantın ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń basqarma tóraǵasy Baqytjan Dúısembekov semınar Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń qoldaýymen fermelerdi aqparattandyrý maqsatynda ótkizilgenin atap ótti.
Alma aǵashtaryna qandaı qaýip bar?
Ǵalym alma baqtaryna qandaı qaýip bar ekenin jáne odan qorǵaný joldaryn túsindirdi.
Aıtýynsha, elimizde 79 myń gektardan astam alma baǵy bolsa, olar úshin eń qaýipti aýrý — almanyń bakterııalyq kúıigi. Ol Qazaqstanǵa shetelden biraz jyl buryn kelgen.
— Osy dert baǵbandarǵa úlken shyǵyn keltirip jatyr. Osy kúıikke qarsy shara qoldaný úshin Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine eń alǵashqy bolyp ǵylymı negizdelgen joba jasap berdik. Alma baqtarynda bakterııalyq kúıikten basqa kóptegen aýrýlar men zııankester kezdesedi. Mysaly, «parsha» nemese almanyń tas qotyry — bul da fermelerge qıyndyq týǵyzyp otyr. Al bakterııalyq aýrýlardy negizinen órmekshi kenesi, ósimdik bıtteri, tsıkadka syndy zınıakester taratady, — deıdi Baqytjan Dúısembekov.
Onyń aıtýynsha, alma aǵashtardy aýrý men zııankesterden saqtaý úshin keshendi kúres sharalaryn júrgizý qajet.
Atap aıtqanda, muqııat monıtorıng jasaý, ıaǵnı ósimdik qorǵaý salasynyń mamandary aýrýdy anyqtaǵan jaǵdaıda der kezinde shara qoldanýy kerek.
— Fermelerge beretin keńesimiz: keshendi kúres júrgizý, ıaǵnı biriktirilgen tehnologııalardy qamtý kerek. Erte kóktemde jáne kúzde mys quramdy preparattarmen jumys istese, bul barlyq aýrýdyń oshaǵyn toqtatady. Odan keıin jaz jáne basqa mezgilde óńdeý jumystaryn júrgizý kerek. Bizdiń tehnologııanyń ereksheligi — Batys elderinde 30-ǵa jýyq óńdeý jasalady, al bizde 6 nemese 9 ǵana. Bul ekologııalyq jaǵynan da, ekonomıkalyq jaǵynan da tıimdi. Ústi-ústine óńdeý júrgizip otyrsa, pıstıttiń qaldyqtary ónimde qalýy yqtımal. Sondyqtan adamǵa zııany bolmas úshin kúres sharalarynyń ishinde bıologııalyq preparattardy kóbirek qoldanǵan jón, — deıdi ınstıtýt basshysy.
Maman aport aǵashynyń ereksheligine de toqtalyp ótti. Ǵalym sózine súıensek, aport basqa alma sorttaryna qaraǵanda aýrýlarǵa sezimtal bolyp keledi.
— Aportqa erekshe qorǵaý sharalary qajet. Basqa aǵashtarǵa qaraǵanda aportqa zııankes te úıir, óıtkeni olar da jaqsynyń dámin biledi. Sondyqtan bizdiń ınstıtýt ǵalymdary aportty erekshe qorǵaý baǵdarlamasyna mán beredi. Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty kóbeıtýmen aınalysatyn bolsa, biz ony qorǵaýǵa kóńil bólemiz. Bul jerde keshendi jumys kerek. Bir sharýa ǵana ony alyp kete almaıdy. Ǵylymı negizdelgen ádisterge súıenetin bolsaq, bul alma brendin ábden damyta alamyz, — dedi ol.
Baq sharýashylyǵyndaǵy tehnologııalar
Baqytjan Dúısembekov búgingi kúni sharýalarǵa ýaqtyly kómek beretin jyljymaly zerthanalar bar ekenin atap ótti. Ol kádimgi jedel járdem sekildi qyzmet kórsetedi.
— Bizde jyljymaly zerthana bar. Aıtalyq, adam aýyrǵan kezde jedel járdem oǵan alǵashqy sımptomdaryn anyqtaý arqyly kómek beredi emes pe. Sol sekildi bizge de fermeler habarlasady. Olardyń aýrý tıgen aǵashty Almatyǵa ákep júretin ýaqyty da, múmkindigi de joq. Sonda kómekke jyljymaly zerthana keledi, ıaǵnı ǵylym fermerge ózi barady. Jyljymaly zerthanada zamanaýı quraldar ornatylǵan. Sondyqtan kez kelgen aýrýdy anyqtap beredi. Mysaly, bakterııalyq kúıikti 1,5 saǵattyń ishinde anyqtaımyz. Soǵan qaraı qorǵaý sharalaryn usynamyz. Óıtkeni aýrýdyń túrin anyqtamaı preparat taǵaıyndaýǵa bolmaıdy, — dedi ǵalym.
Sonymen qatar Baqytjan Dúısembekov qazirgi ýaqytta jemis ósirýmen aınalysatyn sharýalar dron syndy ushqyshsyz ushý apparattaryn jıi qoldanyp jatqanyn atap ótti.
Aıtýynsha, bir dron sharýashylyqqa ketetin shyǵyndy birshama azaıtady.
— Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi bizdiń ınstıýt usynysy negizinde shegirtkege qarsy 46 agro-dron satyp aldy. Adam bara almaıtyn jerlerdi óńdeı alady. Fermeler ózderi satyp ala almaǵan jaǵdaı, drondar arqyly óńdeý jasaıtyn kompanııalardy jaldaıdy. Qazir mundaı kompanııalar da kóbeıip keledi. Drondar kameralary aýrý oshaqtaryn túsine qaraı taýyp, qajet tusyn ǵana óńdeı alady. Traktormen jappaı óńdeseńiz, dronmen tek kerek jerin óńdeı alasyz. Bul qarjyny únemdeýge múmkindik beredi, — dedi ol.
Qazaqstan ǵalymdarynyń jańalyǵy
Baqytjan Dúısembekov alma sharýashylyǵymen aınalysatyn sharýalar úshin ózekti másele — bakterııalyq kúıikke qarsy otandyq preparat jasalǵanyn aıtty.
— Sońǵy jańalyqtarymyzdyń biri — Mıkrobıologııa jáne vırýsologııa ınstıtýty ǵalymdarymen birge akademık Amankeldi Sadanov shyǵarǵan otandyq bıologııalyq preparat. Sony 3 jyl kóleminde baǵdarlamalyq taqyryp retinde birge jasadyq. Biz jobanyń qosymsha oryndaýshysy boldyq. ıAǵnı, zerthanadan bastap dalalyq jaǵdaıda synaqtan ótkizdik. Aty — «Laktın AS» jáne «Plantarın AS». Ol sút qyshqyl bakterııalarynyń negizinde jasalady. Byltyr 400 gektarda Almaty, Jambyl, Túrkistan oblystarynda synaqtan ótkizdik. Endi onyń tıimdiligin fermelerdiń ózderi aıtyp jatyr. Bul preparatty qazir Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń memlekettik ınspektsııasyna tirkeýge usyndyq, — dedi ol.
Mıkrobıologııa jáne vırýsologııa ǵylymı-óndiristik ortalyǵynyń bas dırektory, bıologııa ǵylymynyń doktory Amangeldi Sadanov jańadan jasalǵan preparattyń qalaı áser etetinin túsindirdi.
— Bıologııalyq kúıik aýrýynyń bizge shetelden kelgenine 10-15 jyl boldy. Buryn Qazaqstanda bolmaǵan. Ol aýrýdyń jaman jeri — alma baǵyn tolyqtaı óltirip tastaıdy. Jemisin, sabaǵyn, japyraǵyn — bárin joıady. Bizde Qazaqstanda kúıik aýrý bolsa, kesip tastaý kerek degen sheshim qabyldanǵan. Biraq aýyrǵan maldyń bárin óltire bermeımiz ǵoı, emdeımiz. Búginge deıin ony hımııalyq dárilermen óńdep keldik. Onyń ózi 50-60 paıyz ǵana kómek berdi jáne qorshaǵan ortaǵa zııany kóp boldy. Sondyqtan zııany joq em izdedik. Tabıǵatta bir mıkrob zııan keltiretin bolsa, onyń ózin qurtatyn mindetti túrde ekinshi mıkrorganızm bolady. Sony qansha jyl izdep, taptyq. Ol aýrýdy 90-95 paıyzǵa óltire alady, — dedi professor.
Sondaı-aq Amangeldi Sadanov aýyl sharýashylyǵyn órkendetýde ǵylymnyń orny mańyzdy ekenin atap ótti.
— Ǵylymdy paıdalanbaı jemis aǵashynyń jemisin de saqtap qala almaımyz. Sondyqtan mindetti túrde ǵylymnyń jańalyǵyna arqa súıeý qajet. Biz sharýalarmen birge jumys isteımiz. Bizdiń máselelerdi shetelden kelip eshkim sheship bermeıdi. Al biz óz elimizdegi ózekti suraqtardy sheshýge tyrysamyz. Biraq oǵan árıne, ýaqyt, qarjy, shydam qajet, — dedi ol.
Eske salaıyq, bıyl Almaty aporty resmı túrde Qazaqstannyń ulttyq brendi atandy.
Buǵan deıin ańyzǵa aınalǵan Almaty aportynyń búgingi jaı-kúıi qalaı ekenin jazǵanbyz.
