Apattyq jaǵdaıdaǵy mektepterdiń kópshiligine jóndeý júrgizildi - Aıjan Sadyqova
- Aıjan Erhanqyzy, oblys mektepteriniń hal-ahýaly jaıynda qysqasha aıtyp berseńiz. Qanshasy kúrdeli jóndeýden ótti, jańadan ashylǵan mektepter bar ma jáne apatty jaǵdaıda sanalatyn bilim oshaqtary qaı aýdandarda tirkelgen?
- Búgingi kúni jalpy oblys boıynsha 12 jańa mekteptiń qurylysy júrip jatqan bolsa, sonyń jeteýi osy jyldyń sońyna deıin qurylystaryn aıaqtap, paıdalanýǵa berilýi kerek. Al «Apatty jaǵdaıdaǵy mektepterimiz múldem joq» - dep, aıta almaımyz. Ondaı mektepterdiń barlyǵyna derlik jóndeý jumystary júrgizildi. Qazir kún tártibinde turǵan eki mektep bar. Olardyń máseleleri biri syıymdylyǵy tómen bolǵandyqtan, ekinshisi jer telimine qatysty sheshim tappaı jatyr. Ol mekteptiń biri Kúrshim aýdanynyń Jolnusqaý aýylynda. Biraq sol aýyldyń eki jaǵyndaǵy eki aýylda da jańa mektep salynǵan. Mysaly, 50-aq bala oqıtyn aýylǵa jańa mektep salý úshin joq degende 1 mlrd. teńge qarajat jumsalady eken. Osy sala mamandarynyń aıtýynsha, bul qaı jaǵynan bolmasyn tıimsiz. Endi bir apatty jaǵdaıda dep sanalatyn mektep osy aýdannyń Uranhaı aýylynda. Ol jerdiń aýmaǵy tabıǵatynyń ereksheligine baılanysty memlekettik qorǵaýǵa alynǵandyqtan tabıǵatty qorǵaý organdary ázirge jer telimin bermeı otyr. Degenmen, bul másele sheshimsiz qalmaıdy. Bolashaqta eki aýylǵa da tıptik úlken mektep bolmasa da, ózderine shaq bilim uıalary salynatyn bolady. Jóndeý jumystaryna keler bolsaq, bıyl oblys boıynsha 3,5 mlrd. teńgege mektepterde jóndeý jumystary júrgizilýde.
Oblysta 5104 muǵalimniń orny bos tur
- Oblys boıynsha jekelegen pánderge muǵalimderdiń jetispeýshiligi qaı deńgeıde jáne mundaı ózekti máseleni qalaı, qandaı joldarmen sheshpeksizder?
- Qazirgi tańda oblys boıynsha 514 ustazdyń orny bos tur. Bul máselemen biz jyl basynan beri aınalysyp kelemiz. Bilim basqarmasynyń sol kezde ótken kollegııalyq otyrysynda oblys ákiminiń orynbasary Jaqsylyq Muqashuly arnaıy jumys tobyn quryp, keshendi jospar ázirleýdi tapsyrǵan. Sol jumys toby qurylyp, quramyna kópshilikke attary málim, bedeldi mektepterdiń dırektorlary, S.Amanjolov atyndaǵy ýnıversıtettiń bilikti ustazdary men ákimshilik qyzmetkerleri engen. Osy jumys toby kadr tapshylyǵyna qatysty keshendi jospar jasap, qazir sol jospar boıynsha jumys istep jatyrmyz. Bul jospardyń is sharalarynyń ishine kirgen bir taraýy boıynsha jańaǵy mamandar jetispeıtin mektepter S.Amanjolov ýnıversıtetimen tikeleı jumys istep, oqýshylardy erte bastan pedagogıkalyq mamandyqqa psıhologııalyq turǵydan ázirleý. Óıtkeni mektep bitirgen kóptegen túlekter pedagogıka mamandyǵyna tek qana grant bolǵandyqtan oqyp shyǵady da, keıin ol mamandyǵy boıynsha jumys istegileri kelmeı, basqa salaǵa ketip qap jatady. Sondyqtan da biz balalarǵa kishkentaı kezderinen bastap ustazdyq joldy tańdaýǵa áser etip, ustaz mamandyǵynyń qyr-syryn úıretip, onyń qoǵamdaǵy alatyn ornyna kóńil bóldirip, túsindirý arqyly erte bastan baýlımyz. Bul jumysqa Semeıdegi Shákerim ýnıversıteti de tartylatyn bolady. Odan bólek kadrlyq jármeńkeler júıeli ótkizilip turady. Sonymen qatar bilim basqarmasynyń saıtynda baza qurylǵan. Sol bazaǵa ár mektep ózderine qajetti mamandy kirgizip qoıady. Bul birinshiden bilim basqarmasynyń nazarynda bolady da, ekinshiden jumys izdep júrgen jas mamandar bazaǵa kirý arqyly óz rezıýmelerin sol mekteptiń dırektoryna jibere alady. Taǵy bir ózekti másele, ol jas mamandardyń, sondaı-aq, qalaǵa aýysyp kelgen muǵalimderdiń baspana máselesi. Ondaı jas mamandardyń sany bir ǵana Óskemende 318 eken. Olardyń basym kópshiligi páter jaldap turady nemese tanys-tamyrlaryn jaǵalaıdy. Al baspanaly bolǵandarynyń ózderi bankterden nesıe alǵandar. Bir sózben aıtqanda, tapqan-taıanǵandarynyń jartysynan kóbin aı saıynǵy páteraqyǵa tóleıdi. Osy máseleni sheshýdiń bir jolyn ázirge Óskemen qalasynan bastap otyrmyz. Óıtkeni osynda «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy-2020» baǵdarlamasy aıasynda jumys istep júrgen jastarǵa arnalǵan eki jataqhana salynýda. Ol jerde jas mamandar bes-on jylǵa deıin tura alatyn bolady. ıAǵnı, ózderi baspana máselesin sheshkenge deıin. Aı saıynǵy arendalyq tólemi bar bolǵany eki myń teńge. Biraq biz 318 mamannyń barlyǵyna birdeı ol jataqhanadan oryn bere almaımyz. Olardyń arasynda eń aldymen otbasylyq jaǵdaıyn, bilim salasyndaǵy úzilissiz eńbek ótili men jetistikterin eskere otyryp, iriktelgen 40 adamnyń tizimin kezekke tirketip qoıdyq.
- Qazir qıt etse boldy ata-analar muǵalimderge dúrse qoıa berip, orynsyz aıyptap, tipti keı jerlerde sotqa bergen jaıttardy da estip júrmiz. Osyny kórip ósken qaısybir oqýshylar ustazǵa degen qurmetsizdikke jol berip, ózderin tym dóreki, erkin ustap júrgen joq pa?
- Rasynda da ondaı jaıttar bar, tipti kóp kezdesedi deýge bolady. Osy turǵydan alǵanda meniń jeke kózqarasym boıynsha qazirgi tańda balany ǵana emes qaısybir ata-analardy da tárbıeleý kerek sekildi. Meniń ózime «Ana mekteptiń dırektoryn alyp tastańyzshy nemese pálen degen muǵalim ultshyl, endi biri balamnyń sońyna túsip aldy, baǵasyn durys qoımaıdy. Solardy jaýapqa tartyp, jazalasańyz eken» degen sarynda kóptegen qońyraýlar túsip jatady. Arnaıy tekseris júrgizilgende bulardyń kópshiligi negizsiz, jaı ánsheıin balanyń aýyzsha shaǵymyna bola kóterilgen shý bop shyǵyp jatady. Búgingi kúni kóptegen ata-analar ondaı jaǵdaılarda ustazdyń ózimen júzbe-júz baryp sóılesip, máseleniń anyq-qanyǵyna, qanshalyqty rastyǵyna kóz jetkizbeıdi. Osylaı dep shaǵymdanǵan qaısybir ata-analar biraz ýaqyttan soń qaıtalap telefon soǵyp, «Sizge raqmet! Muǵalimmen sóılestik, bizden bir túsinispestik bolǵan eken. Eshkimdi jazalamaı-aq qoıyńyz» dep jatady.
Jalpy, muǵalimderge aıtarym, burynǵydaı emes, qazirgi ata-analar ınternet, gazet-jýrnal arqyly kóp nárseden habardar. Ózge memleketterdiń muǵalimderi qandaı jańalyqtar men jaqsylyqtar engizip jatyr? Bilim salasynda qandaı tyń ózgerister men baǵdarlamalar bar? Bárin bilip otyrady. Sondyqtan ondaı talaptar men tyń ıdeıalardy, jańa jobalar men usynystardy bizdiń muǵalimderden de kútedi. Bolashaqta talap ete bastasa da tańǵalmaýymyz kerek. Olar ustazdardan kóp nárseni kútedi, kóp jaqsylyqtardan úmittenedi. Sol sebepti de bizdiń ustazdar kóp izdenýleri kerek. Qoǵamdaǵy ustaz baǵasyn bıikke kótergimiz kelse, ustazdar qaı jaǵynan bolmasyn bilim, tárbıe, mádenıet, saıasat deısiz be, ózgelerden bir bas joǵary, qoǵamnyń búgingi talabynan bir qadam ilgeri turýlary tıis.
Dıplom alý úshin ǵana oqıtyn jastar kóp
- Bir kezderi kez kelgen mektepterde qazirgige qaraǵanda er muǵalimder anaǵurlym kóp bolatyn. Solardyń arqasynda mekteptiń ishki tártibi de kóp synǵa iline bermeıtin. Qalaı oılaısyz, qazirgi bilim uıalarynda er muǵalimder qatary nelikten azaıyp ketti jáne olardyń mekteptiń ishki tártibinde, oqýshylardyń tálim-tárbıesinde atqarǵan róli qandaı edi?
- Bul jerde bir emes, birneshe sebepter bar. Kóp balalar pedagogıka mamandyǵyna júrdim-bardym qarap, áıteýir bir dıplom alý úshin ǵana oqıdy. Sosyn, otbasynda er adam úıdiń asyraýshysy sanalatyndyqtan shamasy kelgenshe tabysy moldaý jumysqa ornalasqysy keledi. Áıtpese, er-azamattardyń mektep qabyrǵasynda júrýi ishki tártipke oń áser eteri sózsiz. Pedagogtardyń jalaqysynyń tómen ekendigin ekiniń biri biledi. Osy sebeppen jas muǵalim jigitterdi bylaı qoıyp, mektepterde burynnan júrgen kóptegen er muǵalimder ustazdyq mamandyqtaryn tastaýǵa májbúr boldy. Qaıta, sońǵy bes-alty jylda ustazdardyń jalaqylary ájeptáýir kóterildi. Biraq ol joǵary jalaqyny alý úshin árbir muǵalimniń kategorııasy men eńbek ótili kóp bolýy kerek. Aıtalyq, joǵary nemese birinshi sanattaǵy muǵalim, eńbek ótili 15 jyldan asqan, úsh deńgeıli kýrstan ótken bolsa aı saıyn 150-170 myń teńge aralyǵynda aılyq alsa, aýyldyq jerlerdegi ustazdardyń turmystyq jaǵdaılary eskerilip 25 paıyz ústeme qosylǵan. Al dıplomyn ala sap jumysqa kirisken jas mamandar 60-70 myń teńgeniń arasynda aılyq alady.
- Táýelsizdik alǵaly beri mektepti de, muǵalimdi de qoǵamǵa súıkimsiz etip kórsetip kele jatqan faktorlardyń biri - «Mektepterde túrli sebep-syltaýlarmen oqýshylardan, ata-analardan aqsha jınaý» - degen, jaǵymsyz úrdis. Osy máseleni ata-analarmen aqyldasa otyryp, bir jylǵa belgili bir somany belgilep, «mektep qory deımiz be, basqa deımiz be?» zańdy túrde sheshýge bolmaı ma?
- Bul máselege qatysty ár mektepte qamqorshylyq keńes qurylǵan. Quramyna ata-analardan bólek jekelegen kásipkerler men kásiporyn ókilderin engizýge de bolady. Sosyn, ata-analar da ártúrli. Qaısybireýleri ásire belsendilik tanytyp anany aýystyrý kerek, mynany jańartýymyz kerek dese, endi biriniń ondaı kómek berýge múmkindikteri bolmaı jatady. Kez kelgen ata-ana osy jáne ózge de mektep ómirine qatysty shaǵymdary men usynystaryn oblystyq bilim basqarmasynyń telefonyna (Whats App 8 771 202 85 25) jazyp jibere alady. Aty-jónderin kórsetý mindetti emes, tek, mektebi men synybyn kórsetýleri kerek. Ol, erteńgi kúni sol máseleni tekseretin bolsaq qajet bolady. Biz jalpy oblystyq bilim júıesine jańa kózqaras engizýdemiz. Ol túlektermen jumys isteý. Bul álem boıynsha qoldanylyp kele jatqan ádis. Mysaly amerıkalyq kez kelgen oqý ornyn alyp qarasańyz, olardyń túlekterinen qurylǵan arnaıy qor bar. Ol qorǵa qarajattyń kóp túsetindigi sonshalyq, olar ózderiniń ozat oqıtyn balalaryna sol qor arqyly shákirtaqy da belgilep otyrady. Bul jaqsy úrdis bizde de endi-endi jolǵa qoıylyp keledi. Munyń basynda «Týǵan jerge - taǵzym» aktsııasynyń turǵandyǵyn aıta ketýimiz kerek. Osy aktsııa aıasynda qansha mektepterge kúrdeli jóndeýler júrgizildi, jıhazdar satyp alynyp, kompıýter synyptary jabdyqtaldy. Birqatar aýyldarda sporttyq keshender salyndy. Osy úrdis úzilip qalmaı jalǵasyn tabýy úshin bizder jumys istep jatyrmyz.
- Oblys ákimi Danıal Ahmetovtiń oblystyq bilim mekemelerine qoıyp otyrǵan talaptary men tyń usynystary bar ma?
- Oblys ákimi Danıal Kenjetaıulynyń 2015 jyldan beri oblystyq bilim salasyna qoıyp otyrǵan eń negizgi talaby - úshtildilikti engizý. Úshtildilik keshendi jospar qabyldanyp, onyń júzege asyrylýyna 1 mıllıardtan astam qarajat bólindi. Qazirdiń ózinde bizdiń óńirde osy baǵytta birqatar máseleler qolǵa alynyp jatyr. Respýblıka boıynsha 2019 jyly barlyq joǵary synyp oqýshylary birneshe pándi aǵylshyn tilinde oqıdy dep jatsa, bizdiń búgingi atqaryp jatqan is-sharalarymyz osyǵan belsendi ázirlik dep qaraýymyz kerek. Bul jospardaǵy negizgi baǵyt ol qazaq, aǵylshyn jáne orys tili pánderi muǵalimderin daıyndaý, olardyń biliktiligin arttyrý. Óıtkeni osy jyldyń basynda ótkizgen dıagnostıkamyz kóńil kónshiterlikteı emes. Til mamandary ózderi sabaq júrgizetin pánderiniń tilin jetik meńgermegen. Aıtalyq, aǵylshyn tili muǵalimderiniń teń jartysy aǵylshyn tilin bilmese, orys tili muǵalimderiniń úshten bir bóligi, al qazaq tili muǵalimderiniń arasynda altydan bir bóligi ózderi júrgizetin orys-qazaq tilderin durys bilmeıdi. Osy baǵytta áli de jumys júrgizýge múddelimiz.
- Ýaqyt bólip áńgimeleskenińizge raqmet!