AÓSShK biregeı «azııalyq tásildi» qoldanady - Qaırat Sarybaımen suhbat
Bıyl elimiz 6 negizgi halyqaralyq uıymǵa tóraǵalyq etedi. Solardyń biri – Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes. Uıymnyń tarıhyna toqtalsaq, ony qurý týraly bastamany 1992 jyly qazan aıynda BUU Bas Assambleıasynyń 47-sessııasynda Qazaqstan usynǵan bolatyn.
AÓSShK – Azııa kontınentindegi aımaqtyq jáne jahandyq qaýipsizdikti qamtamasyz etetin bedeldi qurylym. Keńestiń jumysyna 28 memleket qatysady, olar Azııa aýmaǵy men halqynyń 90%-yn quraıdy. 2022 jylǵy qazanda ótken altynshy sammıtte AÓSShK-ti tolyqqandy uıymǵa aınaldyrý týraly mańyzdy sheshim qabyldanǵan edi. Osy tusta, AÓSShK Bas hatshysy Qaırat Sarybaı Kazinform agenttiginiń sarapshysyna bergen suhbatynda AÓSShK-niń maqsat-mindetterin, sondaı-aq uıymnyń qazirgi qyzmeti jáne aldaǵy damý perspektıvasy týraly aıtyp berdi.
– Qaırat Shorauly, Qazaqstan AÓSShK-ge ekinshi eki jyldyq kezeń qatarynan tóraǵalyq etip otyr. Elimiz bıylǵy tóraǵalyǵy barysynda qandaı negizgi basymdyqtar men maqsattarǵa qol jetkizýdi kózdep otyr?
- Qazirgi ýaqytta qazaqstandyq tóraǵalyqtyń kúsh-jigeri AÓSShK 6-shy sammıtiniń sheshimderin, Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamalaryn jáne 2023 jylǵy qyrkúıekte ótken uıymnyń Syrtqy ister mınıstrleri keńesi otyrysynyń sheshimderin júzege asyrýǵa baǵyttalǵan. Sonyń ishinde strategııalyq maqsat - AÓSShK-ti tolyqqandy halyqaralyq uıymǵa aınaldyrý, sondaı-aq jastar men volonterlik qyzmetti qoldaýǵa, qorshaǵan ortany qorǵaýdy damytýǵa, klımattyń ózgerýine qarsy turýǵa, ózara baılanys pen qarjylandyrýǵa baǵyttalǵan jańa bastamalar men is-sharalardy ázirleý jáne uıymdastyrý.
Sonymen birge, sammıt qorytyndysy boıynsha transformatsııa barlyq múshe memleketterge ortaq mindet retinde belgilendi. Onyń negizgi maqsaty – AÓSShK qurylymdyq ınstıtýtsıonaldyq damýy jáne múshe memleketter arasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtý arqyly Azııanyń jahandyq rólin arttyrý.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev AÓSShK 6-shy sammıtinde atap ótkendeı, «biz jańa uıym qurmaımyz, biraq ınstıtýtsıonaldyq damýdyń jańa kezeńine ótip jatyrmyz». Bıyl Astanada uıymǵa múshe memleketterdiń volonterlik qozǵalys jetekshileriniń kezdesýi ótedi. Bul is-shara jas kóshbasshylardy volonterlik jáne qoǵamǵa belsendi qatysý boıynsha ıdeıalarmen jáne ozyq tájirıbe almasý úshin biriktiredi. Azamattardy volonterlik qyzmetke belsendi tartýdy qoldaý jáne yntalandyrý AÓSShK qyzmetiniń múldem jańa baǵyty ekenin aıtý kerek. 2023 jyldyń qyrkúıeginde uıymnyń Syrtqy ister mınıstrleri keńesi qabyldaǵan Turaqty damý úshin volonterlik qyzmetke járdemdesý týraly málimdeme osy salaǵa kúshti saıası serpin beredi.
Tóraǵalyqtyń taǵy bir negizgi basymdyǵy tamyz aıynda Astanada ótetin Qorshaǵan ortany qorǵaý máseleleri jónindegi mınıstrler konferentsııasyn uıymdastyrý. Bul AÓSShK-niń Azııa aldynda turǵan ózekti klımattyq problemalardy sheshý boıynsha júıeli jáne uzaq merzimdi jumystyń bastaý núktesi bolady. Іs-sharaǵa daıyndyq aıasynda Qazaqstannyń Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi, uıymǵa múshe memleketter jáne AÓSShK hatshylyǵy birlesip jumys isteýde.
Qazirgi ýaqytta AÓSShK-ge múshe memleketterdiń jetekshi ýnıversıtetteriniń seriktestik jelisin qurý boıynsha jumystar júrgizilýde. Bul mehanızm Azııadaǵy ýnıversıtetter arasyndaǵy akademııalyq almasýlardy, birlesken ǵylymı jobalardy jáne kontınenttegi bilim berý júıeleri men jastar qaýymdastyqtarynyń ıgiligi úshin yntymaqtastyq baǵdarlamalaryn damytýǵa baǵyttalǵan. Bul salada Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi uıymdastyrǵan onlaın-sarapshylyq kezdesýler belsendi túrde ótip jatyr.
Álemdik ekonomıkadaǵy jańa syn-qaterlerdi eskere otyryp, múshe memleketterdiń tranzıttik áleýetin damytýdy yntalandyratyn jáne búkil Azııa qurlyǵyndaǵy turaqty kólik dálizderin nyǵaıtatyn ornyqty ózara baılanys keńesin qurý usynyldy. Aqpan aıynyń sońynda QR Kólik mınıstrligi men Hatshylyq uıymdastyrǵan saraptamalyq kezdesýde AÓSShK-ge múshe memleketterdiń, kólik salasyndaǵy mınıstrlikter men bıznes-qurylymdardyń ókilderi keńes qurý týraly tujyrymdamalyq qujatty egjeı-tegjeıli talqylaıdy. Osy bastamalarmen qatar, bizdiń uıym Azııa elderimen beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin halyqaralyq jáne aımaqtyq uıymdarmen baılanysty odan ári tereńdetýdi maqsat etedi.
- AÓSShK-ti tolyqqandy halyqaralyq uıymǵa aınaldyrý 2022 jyldyń qazan aıynda ótken AÓSShK altynshy sammıtinde bastaldy. Osy baǵytta qandaı jumys atqarylyp jatyr?
- AÓSShK - Azııadaǵy eń iri úkimetaralyq forým retinde beıbitshilik, yntymaqtastyq, damý, qaýipsizdik salalarynda Azııa elderiniń ujymdyq danalyǵyn biriktirý jáne olardy jahandyq qaýipsizdik arhıtektýrasy men kópjaqty sheshimder qabyldaý protsesterine tolyq qosý úshin eń qolaıly alań.Joǵaryda aıtqanymdaı, 2022 jyly uıymnyń otyz jyldyq mereıtoıynda Astanada ótken AÓSShK-niń 6-shy sammıtinde uıymdy transformatsııalaý týraly Astana málimdemesi qabyldandy, ol birtindep, kezeń-kezeńmen jáne konsensýsqa negizdelgen qurylymdyq, ınklıýzıvti jáne transparentti kelissózder protsesin, uıymdy tolyqqandy halyqaralyq uıymǵa aınaldyrýdy bastady. Sammıtte transformatsııa protsesi kelesi maqsattardy kózdeıtini týraly sheshim qabyldandy: bolashaq yntymaqtastyǵymyzdyń jan-jaqty baǵyttaryn anyqtaý jáne ózara is-qımylymyzdyń uıymdyq-ınstıtýtsıonaldyq negizin nyǵaıtý. Bul tarıhı sheshimniń aldynda múshe memleketter arasyndaǵy keń konsýltatsııalar ótti, onyń barysynda forým ózara is-qımyldyń, senimdi nyǵaıtýdyń jáne jetilgen jáne turaqty ınstıtýtsıonaldyq qurylymmen yntymaqtastyqtyń tıimdi kópjaqty tetigi retinde tabysty qyzmet etkeni rastaldy.
AÓSShK otyz jyldyq evolıýtsııasynda tolyqqandy halyqaralyq uıymnyń mártebesine, róline, qurylymyna, fýnktsııalaryna, jumys ádisterine jáne basqa da qasıetterine ıe bolǵanyn atap ótkim keledi. AÓSShK tóraǵalyǵynyń basymdyqtaryn iske asyrý boıynsha AÓSShK Hatshylyǵy ázirlegen Jol kartasyn AÓSShK Syrtqy ister mınıstrleriniń keńesi 2023 jylǵy qyrkúıekte Nıý—Iorkte BUU Bas Assambleıasynyń 78-shi sessııasynyń joǵary deńgeıdegi aptalyǵynda bekitti. Qujat talqylaýǵa jáne sheshim qabyldaýǵa arnalǵan suraqtar tizimimen kezeń-kezeńmen transformatsııalaý protsesiniń qurylymdyq kún tártibi retinde qyzmet etedi. Qazirgi ýaqytta uıymnyń jarǵysyn ázirleý, senim sharalaryn iske asyrýdy jetildirý jáne yntymaqtastyqtyń perspektıvaly basym baǵyttaryn pysyqtaý, sondaı-aq hatshylyq qyzmetkerleriniń halyqaralyq mártebesi sııaqty taqyryptar talqylanýda. Sondaı-aq Bas hatshy men Hatshylyqtyń róli men fýnktsııalary, bıýdjetti reformalaý jáne adam resýrstaryn basqarý máseleleri talqylanady.
Múshe memleketterdiń osy salalardaǵy sheshimderi AÓSShK aıasyndaǵy yntymaqtastyqtyń sapasyn arttyrýǵa, uıymymyzdy ınstıtýtsıonaldyq turǵydan nyǵaıtýǵa jáne saıyp kelgende, Azııanyń jahandyq rólin nyǵaıtýǵa yqpal etedi dep kútemiz.
– Qazaqstannyń tóraǵalyǵy kezinde qandaı senim sharalaryna basa nazar aýdarylýda?
- Bul másele Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrliginiń quzyretine kiredi, degenmen men osy taqyryp boıynsha keıbir oılarmen bólise alamyn. Qazaqstannyń tóraǵalyǵy qazirgi ýaqytta AÓSShK ózara is-qımylynyń birqatar mańyzdy basym baǵyttaryna baǵyttalǵan.
Qazir Qazaqstan epıdemıologııalyq qaýipsizdik, qoǵamdyq densaýlyq saqtaý jáne farmatsevtıka salasyndaǵy basym baǵytta úılestirýshi, sondaı-aq áskerı-saıası ólshemdegi úılestirýshi qyzmetin atqarady. Ol sondaı-aq shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytýdyń basym baǵytyn atqarady.
Budan basqa, Qazaqstan AÓSShK Іskerlik keńesine tóraǵalyq etedi, onyń quramyna shaǵyn jáne orta kásipkerlik (ShOB) ókilderi men AÓSShK-ge múshe memleketterdiń tıisti memlekettik organdarynyń ókilderi kiretin keńesshi organ retinde qyzmet etedi.
2023 jyldyń qazan aıynda Astanada Іskerlik keńestiń 160 sarapshysy men AÓSShK múshe-memleketterindegi shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi qatysqan nátıjeli otyrysy ótti. Talqylaýlar jasyl qarjylandyrý, azyq-túlik qaýipsizdigi jáne jańartylatyn energııa máselelerine arnaldy. Keıinnen Іskerlik keńes 2024 jylǵa arnalǵan kún tártibin belgiledi, bul shaǵyn jáne orta bıznestiń Azııada ǵana emes, sonymen birge búkil álemde kezdesetin ózekti máselelerin kórsetedi, ásirese áıelderdiń kásipkerliktegi múmkindikterin keńeıtýge erekshe nazar aýdarady.
Áskerı-saıası ólshem sheńberinde Qazaqstan jyl saıyn qaýipsizdik, qaqtyǵystardyń aldyn alý, deeskalatsııa jáne osy saladaǵy múshe memleketter arasyndaǵy yntymaqtastyqty arttyrý máselelerin talqylaýdy tereńdetýge yqpal etetin damý máseleleri boıynsha semınarlar ótkizedi. Sonymen qatar, Qazaqstan tóraǵalyǵynyń bastamasy boıynsha jańa senim sharasy quryldy: epıdemıologııalyq qaýipsizdik, qoǵamdyq densaýlyq saqtaý jáne farmatsevtıka, ol ozyq tájirıbe týraly aqparat almasýǵa, sondaı-aq muqtaj elderge osy máselede kez kelgen saıası máseleden bas tarta otyryp, kómek kórsetýge arnalǵan alań usynady.
Jalpy, AÓSShK senim sharalary sheńberinde 2020-2023 jyldary 14 múshe memleket 74 is-sharany júzege asyrdy. 2024 jyl ishinde búkil Azııa boıynsha ozyq tájirıbeler men ıdeıalarmen almasý jáne dáıekti jáne muqııat yntymaqtastyqqa járdemdesý úshin paneldik sessııalardy, konferentsııalardy, semınarlardy, trenıngterdi jáne t.b. qosa alǵanda, 27 is-shara ótkizý josparlanýda. Olardy 7 múshe memleket - Bangladesh, Qazaqstan, Qytaı, Qyrǵyzstan, Reseı, Taıland jáne Túrkııa uıymdastyrady.
- Qazirgi geosaıası jaǵdaıda AÓSShK aımaqtyq qaýipsizdik máselelerin qalaı sheshedi?
- Shynynda da, biz geosaıası syn-qaterler kúsheıip jatqan óte alasapyran zamanda ómir súrip jatyrmyz. AÓSShK barlyq memleketterdiń múddelerine jaýap beretin ózara is-qımyl qaǵıdattaryn ázirlegenin atap ótken jón.
Bizdiń uıym óziniń negizgi konsensýs prıntsıpi arqyly kópjaqtylyq pen ınklıýzıvtilikti nasıhattaıdy. Qazaqstan tóraǵa retinde uıymymyzdyń barlyq múshelerin Azııadaǵy beıbitshilik, qaýipsizdik, turaqtylyq jáne órkendeý jolynda bizdi ajyratatyn nársege emes, bizdi biriktiretin nársege basa nazar aýdara otyryp, ashyq jáne syndarly dıalog arqyly kelispeýshilikterdi eńserý úshin AÓSShK-ny barynsha tıimdi paıdalanýǵa shaqyrdy.
AÓSShK formaty keńirek Azııa óńiri men álem úshin óte mańyzdy, óıtkeni ol barlyq 28 múshe-memleketke bárimiz birigip ınklıýzıvti túrde ne týraly sóılese alatynymyz jáne áreket etýimiz kerek ekenin talqylaý jáne áreket etý úshin platformany qamtamasyz etedi.
Sonymen qatar, AÓSShK–niń biregeı «azııalyq tásildi» qoldanatynyna nazar aýdarǵym keledi - bul bizdiń ıgiligimiz bolyp tabylatyn saıası, ekonomıkalyq, tarıhı jáne mádenı áralýandyq arqyly halyqtardy biriktiretin nársege basa nazar aýdarý. Kezdesý búkil qurlyqtaǵy ózara is-qımylǵa, sonyń ishinde Azııa elderi arasyndaǵy ekonomıkalyq, tehnologııalyq, adamı, mádenı jáne basqa da baılanystardy nyǵaıtýǵa yqpal etedi.
