Antıbıotıkterdi orynsyz paıdalaný oǵan tózimdiliktiń damýyna yqpal etedi - dáriger
Statıstıkalyq málimetterge súıensek jaǵdaı máz emes. Osyǵan baılanysty medıtsına magıstry, joǵary sanattaǵy dáriger klınıkalyq farmakolog, Astana medıtsınalyq ýnıversıtetiniń oqytýshysy Aınur Ihambaeva halyqty epıdemııalyq talaptardy qatań saqtaýǵa shaqyrdy.
Koronavırýstan saqtaný joldary qandaı?
Qol gıgıenasyn qatań saqtaý, atap aıtqanda qoldy sabynmen jıi-jıi jýý, antıseptıkti paıdalaný, ásirese jótelgennen son, túshkirgennen soń, kózderińizdi, muryndy, betti ustamaý kerek. Kópshilik jerde bolsańyzdar mindetti túrde maska-betperde taǵý abzal. Eger naýqas adamdarmen qatynasqan bolsańyzdar, naýqas adammen aralasýǵa týra kelip tursa, barlyq gıgıenalyq talaptardy qatań saqtaný kerek.
Koronavırýsqa baılanysty aıta ketetin jaıt, burynnan qalyptasqan ádet-ǵuryp boıynsha qol-alysý, qushaqtasyp, betten súıý degen sııaqty nárselerge qazır, epıdemııany eskere otyryp, tyıym jasaǵan durys, sóılesý qajet bolsa 1-1,5 metr ara-qashyqtyq saqtap, dúkenge barǵanda múmkindiginshe qaǵaz aqsha emes, karta paıdalanǵan durys. Barlyq osyndaı usaq sharalardyń ózi aýrýdyń taralýyn tómendetýge úlken septigin tıgizedi.
Taǵy bir aıta ketetin jaıt, pandemııa jaǵdaıyn eskere otyryp, toı, taǵy da basqa jıyn otyrystardy toqtatý kerek. Qazir kópshilik adamdardy jınap, salt- dástúrlerimizdi dáripteıtin kez emes, sebebi jıynnyń arasynda koronavırýs juqtyrǵan bir adamnyń ózi qanshama adamǵa qaýip-dýshar týdyrady. Odan bólek, durys tamaqtaný, múmkindiginshe tabıǵı ónimderdi taǵamǵa paıdalanǵan abzal. Jattyǵý jasap, keshki 10-11 kezinde jatyp, tańerteń erte turyp, jyly kıinip, taza aýa jutyp, árkim óziniń shamasyna qaraı jattyǵýlar jasasa ımmýndy júıeniń óz qyzmetin durys atqarýǵa septigin tıgizedi. Bul keńester tek koronavırýs emes, basqa da aýrýlardyń aldyn alýǵa yqpal etedi. Eger dene qyzýyńyz kóterilip, jótel paıda bolsa eshqaıda shyǵýǵa bolmaıdy, dáriger shaqyrtyp, jaǵdaıyńyzdy baqylańyz, ózińizdi jaısyz sezingennen bastap kúndelik júrgizgen durys, nemese baqylaý qaǵazy, kúndelikke kúndelikti temperatýra, qan qysymy, pýlsoksımetr bolsa qannyń ottegimen qanyqqandyq dárejesin, basqa da belgilerdiń qarqyndylygyn tirkep otyrý qajet. Dárigerler qaýymy atynan halyqty gıgıena, epıdemıologııalyq talaptardy saqtaýda ýlken jaýapkershilikke shaqyrǵym keledi.
Jedel respıratorlyq ınfektsııa men koronavırýstyń aıyrmashylyǵy bar ma?
Jedel respıratorlyq vırýstyq ınfektsııa (JRVI) - joǵarǵy tynys alý joldarynyń qabynýymen jáne qyzbamen, tumaýmen, túshkirýmen, jótelmen, tamaqtyń aýyrýymen baıqalatyn tynys alý joldarynyń shektelgen ınfektsııasy. Jedel respıratorlyq ınfektsııany týdyratyn vırýstardyń 300-den astam túri bar (tumaý vırýsy, rınovırýs, koronavırýs, respıratorlyq-sıntsıtıaldy vırýs, adenovırýs).
Atap aıtsaq, koronavırýstyń óziniń janýarlarmen adamdarda aýrý týdyratyn 39 jýyq túri bar. Sonyń 7-eýi adamdarda aýrý týdyrady, kazirgi júrip jatqan koronavırýs sonyń bir túri. Koronavırýstyń taralý joly basqa da respıratorlyq vırýstar sııaqty, aýa-tamshy jolmen naýqas adam túshkirgende, sińbirgende, jótelgende jáne jaı tynys alýynan keıin aýaǵa túsken bólshektermen dem alý jolymen taralady. Vırýs, naýqas adam qolymen ustaǵan zattar arqyly, mysaly, ydys, esik tutqasy, telefon, jeke gıgıena zattary arqyly juǵýy múmkin. Bul taralý jolyna qatysty, ıaǵnı basqa da respıratorlyq ınfektsııalar sııaqty aýa-tamshy jolmen taralady. Aǵymyna keletin bolsaq, basqa da joǵary tynys alý joldarynyń vırýstyq ınfektsııalarynda túshkirý, murynnan sý aǵý, álsizdik, jótelý, tamaqta jutynǵanda aýyrsyný belgiler bolatyn bolsa, atalǵan koronavırýstyq ınfektsııanyń klınıkalyq belgileri, aǵymy ár túrli. Mysaly, keı adamdarda tipti eshqandaı belgi bolmaıdy, adamda vırýstyń bar ekendigi tek PTR analız tapsyrǵanda ǵana belgili bolyp jatady. Keıbir adamdarda jeńil túrde ıis-dám sezý joıylyp, jeńil sýbfebrılıtet, ıaǵnı temperatýranyń 37-37,5-37,8 aralyǵynda bolady. Ol adamdar ish ótip, ambýlatorlyq-emhana jaǵdaıynda sımptomatıkalyq em qabyldasa jetkilikti. Mysaly temperatýrany tómendetetin, aýyrsynýdy basatyn, táýligine 2 l shamasynda suıyqtyqty iship, bólme aýasyn jıi tazalaý, durys tamaqtanyp, uıqy rejımin saqtaý jetkilikti bolyp, 5-10 kún aralyǵynda jaǵdaılary jaqsaryp, jazylyp ketip jatady. Eń bastysy aýrýdy taratpas úshin adam óz aýrýyn asqyndyrmaý jáne basqa adamdarǵa qaýip tóndirmeý úshin oqshaýlanýy kerek.
Eger naýqastyń jaǵdaıy 5-7 kúnde kerisinshe jaqsarmaı, temperatýrasy turaqtalmaı qóterilip, jóteli órship, ne bolmasa jalpy jaǵdaıy nasharlap, álsizdik, entigý órship, keýde tusy aýyrsa, jedel túrde dáriger shaqyrtyp, aýrýdyń aýyrlyq dárejesin anyqtatyp, emhana ne bolmasa aýrýhana jaǵdaıynda em qabyldaý qajet. Ózdiginen emdelýge jol bermeý qajet, orta dárejeli jáne aýyr naýqastar kásibı emdi talap etedi. Tipti jeńil túriniń ózinde dárigerdiń keńesterin qatań saqtap, óz betimen antıbıotıkterdi qabyldaý, túrli eritindilerdi kók tamyrǵa engizý adam ómirine óte qaýipti!!!
Emdeýdiń dáleldenbegen jáne qaýipti ádisterdiń biri - antıbıotıkterdi qoldaný. Antıbıotıkter bakterııalyq ınfektsııalardy emdeý úshin ǵana tıimdi. Respıratorlyq aýrýlardyń basym kópshiligin vırýstar týdyrady, antıbıotıkterdi qoldaný aýrýdyń uzaqtyǵyn qysqartpaıdy jáne emdemeıdi. Antıbıotık tek naýqasta bakterıaldy ınfektsııa klınıkalyq/laboratorlyq jolmen anyqtalǵan jaǵdaıda ǵana taǵaıyndalady. Sonymen qatar, antıbıotıkterdi orynsyz paıdalaný antıbıotıkterge tózimdiliktiń damýyna ákeledi. Sábıler men balalarda antıbıotıkterdi qoldaný jıi allergııalyq reaktsııalardyń damýyna septigin tıgizedi. Býly jáne aerozoldyq ıngalıatsııalar qoldaný, nárestelerge muryn tamshylaryn paıdalaný durys emes, sebebi randomızatsııalanǵan zertteýlerde áseri dáleldenbegen, sondaı-aq býly ıngalıatsııalardy kúıik qaýpine baılanysty qoldanýǵa bolmaıdy.
Antıbıotıkke tózimdilik degen ne?
Bul antıbıotıkterdi orynsyz qoldanǵannan, jıi qabyldaǵannan týyndaıtyn, keıin antıbıotıkti qabyldaý qajet bolǵan jaǵdaıda onyń tıimdiliginiń joǵalýy. Orynsyz qoldanylǵan antıbıotık bakterııalarda turaqtylyqty damytyp, búgingi tańda qoldanysta júrgen antıbıotıkterdi tıimsiz etedi. Qazirgi ýaqytta antıbıotıkke turaqtylyqtyń saldarynan, evropalyq derekterge súıensek, jylyna 700 myń adam qaıtys bolady eken.
Sarapshylardyń pikirinshe, eger antıbıotıkterdi qoldaný jaǵdaıy ózgermese, 2050 jylǵa qaraı antıbıotıkke turaqtylyq jyl saıyn 10 mıllıon adamnyń ólimine alyp keledi jáne qaterli isik aýrýynan bolatyn ólim sanynan asyp túsedi dep boljanyp otyr. ıAǵnı, antıbıotıkterdi ońdy-soldy, dárigerdiń nusqaýynsyz qabyldaý bolashaqta emge kónbeıtin bakterıaldy ınfektsııalardyń taralýyna sebep bolady! Turǵyndarǵa aıtatyn basty keńes - vırýstyq ınfektsııalarda, qandaı vırýs bolmasyn, antıbıotık paıdalanbańyzdar. Antıbıotıkti tek bakterıaldy ınfektsııa anyqtalǵan jaǵdaıda, dárigerdiń nusqaýymen qabyldaý qajet! Eger antıbıotık qabyldaý qajet bolsa, emdi tolyq aıaqtańyz, 3-4 kúni jaǵdaıym jaqsardy dep, emdi toqtatý, aýrýyńyzǵa sebep bolǵan bakterııalar tolyq joıylmaı, olar kerisinshe túrlenip, tózimdilik qasıetke ıe bolýyna yqpal jasaısyz. Emdeý kýrsyn tolyq aıaqtasańyz, siz barlyq bakterııalardy óltirý yqtımaldyǵyn arttyryp, antıbıotıkke tózimdiliktiń damý qaýpin tómendetesiz. Antıbıotıkke tózimdi bakterııalardyń paıda bolyp, taralýyna barlyǵymyz jaýaptymyz!
Qosarlanǵan aýrýlary bar naýqastarǵa koronavırýs qanshalyqty qaýipti?
Medıtsınalyq derekterge súıenetin bolsaq sozylmaly júrek-qantamyr aýrýlary, qant dıabeti, basqa da qosarlanǵan dıagnozdary bar adamdarda SOVID-19 aýyr túrde ótedi degen derekter árıne bar. Biraq úreılenbeý kerek. Úreılený, jaǵdaıdy ýshyqtyrmasa, kómektespeıdi, sondyqtan da barlyq saqtyq sharalaryn saqtap, salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý áldeqaıda mańyzdyraq.
Kompıýterlik tomografııa týraly halyqqa ne bilý kerek?
Dúrbeleńge salynyp aldyn alý maqsatynda kompıýterlik tomografııa ótýdiń qajeti joq, nege, birinshiden KT – bul skrınıngtik ádis emes!!! Ony ótý úshin arnaıy kórsetkishter bolýy qajet. Mysaly pnevmonııaǵa kúdiktiń bolýy: temperatýra 38 gradýs, qaltyraý, jótelip qaqyryq tastaý, entigý, keýde tusynyń aýyrsynýy, qan túkirý, teriniń kógerýi degen sııaqty sımptomdar bolǵanda ǵana jasalady. KT túsý/túspeý kerektigin dáriger sheshedi. Qansha jerden tıimdi ádis bolǵanymen, onyń da jaǵymsyz áseri bar, odan bólinetin mólsherden tys ıondaýshy sáýle qan jasýshalaryna keri áserin tıgizedi. Árbir jaǵdaıda adam oılanýy kerek, árbir dıagnostıkalyq ne bolmasa em sharasynyń paıdasy men qaýpi tarazyǵa salynýy kerek, sol úshin dárigerdiń keńesin alý qajet.
Bizdiń elimizde emdeý hattamasy nege ózgeriske ushyraı beredi?
Koronavırýs týraly 2019 jyldyń jeltoqsan aıynan, alǵash aqparat paıda bolǵannan bastap, ýaqyt óte pandemııalq sıpat alǵan soń Qazaqstanda da shekteý sharalary engizilip, bul suraqty elimizdiń dáriger mamandary, ǵalymdar izdenis jumystaryn júrgize bastady. 2020 jyldyń aqpan aıynan bastap osy vırýsty bastan keshken ár el, ár memleket qalaı emdep jatyr, osy ýaqytqa deıin vırýsty anyqtaý, aldyn alý, emi boıynsha qandaı tájirıbe jınaqtaldy, sonyń barlyǵy saralanyp, tarazyǵa salynyp, dáleldengen aqparattar suryptaldy. Koronavırýsty dıagnostıkalaý jáne emdeý hattamasy jasalyp, búgingi tańda jańa aqparat shyqsa hattama jańartylyp, osyndaı úlken jumystar júrgizilip jatyr. Áli de koronavırýsty emdeý, aldyn alý boıynsha jańa aqparat shyǵyp, jańa tájirıbe jınaqtalyp jatsa, hattamaǵa engizilýi múmkin, ol qatyp qalǵan qujat emes. Bul hattama, qujat COVID-19 ınfektsııasy boıynsha ambýlatorlyq jáne aýrýhana deńgeıinde dıagnostıka, aldyn alý, emdeý, reabılıtatsııalyq sharalardy qamtıdy jáne árbir dárigerge qajetti ustanatyn qural bolyp tabylady. Bul aýrýdyń sebebi – vırýs. Búgingi tańda, ókinishke qaraı vırýsty joıatyn arnaıy vırýsqa qarsy preparattardyń tıimdiligi dáleldenbegen. Sondyqtan da em vırýs týyndatqan saldardy emdeýge baǵyttalǵan, ony patogenetıkalyq jáne sımptomatıkalyq em deıdi. Bul em túrleri klınıkalyq belgilerdiń sıpatyna, aýrýdyń aýyrlyq dárejesine jáne asqynýlarǵa baılanysty. Aýrýdyń patogenezinde shamadan tys ımmýndyq jaýap pen tamyrlardyń qabyrǵasynda trombtyń túzilýimen júretin qabyný úrdisi bolǵandyqtan, emi qandy suıyltyp jáne aýyr jaǵdaıda gormonaldy preparattardy qoldanýdy talap etkendikten, em sharalaryn tek dárigerdiń baqylaýymen júrgizý qajet. Ózdiginen emdelýge jol bermeý qajet! Búgingi tańda statıstıka málimetterine júginsek, jaǵdaı máz emes, sondyqtan da turǵyndarymyzdy gıgıena, epıdemıologııalyq talaptardy saqtaýda jaýapkershilikke shaqyrǵym keledi.