Antarktıda muzdyqtarynyń astynda 332 alyp sý asty kanony tabyldy

ASTANA. KAZINFORM — Barselona ýnıversıteti men Kork ýnıversıtettik kolledjiniń halyqaralyq ǵalymdar toby Antarktıdanyń sý asty kanondarynyń eń egjeı-tegjeıli katalogyn qurastyrdy. Zertteý Marine Geology jýrnalynda jarııalandy.

Aıta keteıik, 332 alyp sý asty kanony ashylǵan, olardyń keıbireýleriniń tereńdigi 4000 metrden asady.

Jańa kartalaý aldyńǵy zertteýlerge qaraǵanda bes ese kóp kanondardy anyqtady. Muzdyq kúshter men kúshti shógindi aǵyndary nátıjesinde paıda bolǵan bul úlken sý asty ańǵarlary qorektik zattardy tasymaldaýda jáne jahandyq klımatqa áser etýde sheshýshi ról atqarady.
Antarktıdanyń sý astyndaǵy kanondary álemniń basqa bólikterindegi kanondarǵa uqsaıdy, biraq polıarlyq muzdyń uzaq merzimdi áserinen olar úlkenirek jáne tereńirek.

Zertteý Shyǵys jáne Batys Antarktıdanyń kanondyq júıeleri arasyndaǵy tańqalarlyq aıyrmashylyqtardy anyqtady. Shyǵys Antarktıdanyń kanondary turaqty muzdyq belsendilik jaǵdaıynda uzaq merzimdi damýdy kórsetetin U-tárizdi kesindisi bar kúrdeli, tarmaqtalǵan qurylymmen sıpattalady.

— Eń áserli kanondar Shyǵys Antarktıdada ornalasqan. Bul júıeler kóbinese kontınenttik qaırańnyń shetindegi birneshe shyńdardan bastalyp, bir negizgi arnaǵa birigedi, - delingen zertteýde.

Kerisinshe, Batys Antarktıdanyń kanondary qysqaraq jáne tik, kóldeneń kesindisi V-tárizdi. Bul morfologııalyq aıyrmashylyq Shyǵys Antarktıkalyq muz qabaty buryn paıda bolǵan teorııany qoldaıdy.

Tabylǵan kanondar tereń muhıt pen kontınenttik qaırań arasyndaǵy sý almasýdy jeńildetedi, bul salqyn sýdyń jahandyq muhıt aınalymynyń negizi bolyp tabylatyn Antarktıda túbiniń sýyn qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.

Biraq kanondar jyly sýdy jaǵalaý syzyǵyna qaraı baǵyttaıdy, bul muz sóreleriniń erýine ákelýi múmkin.

— Sóreler álsiregen nemese qulaǵan kezde kontınenttik muz tezirek teńizge aǵyp, jahandyq teńiz deńgeıiniń kóterilýine tikeleı áser etedi, - dep eskertedi zertteýshiler.

Bul jańalyq Ońtústik muhıttyń halyqaralyq batımetrııalyq kartasynyń 2-nusqasy arqyly jasaldy, bul bir pıkselge 500 metr — burynǵy kartalarǵa qaraǵanda tórt ese dálirek.

Sondaı-aq ǵalymdar kanondardy anyqtaýdyń jartylaı avtomattandyrylǵan ádisin jáne morfometrııalyq parametrlerdi esepteý úshin arnaıy GIS skrıptin ázirledi.

Zertteýshiler qazirgi klımattyq modelder bul kanondarda bolyp jatqan kúrdeli protsesterdi eskermeıtinin, bul klımattyń ózgerýi boljamynyń dáldigin shekteıtinin atap ótti. Jumys avtorlarynyń pikirinshe, jahandyq jylyný saldaryn senimdirek boljaý úshin teńiz túbin kartaǵa túsirýdi jalǵastyrý jáne klımattyq modelderdi jetildirý qajet.

Eske sala keteıik, 2050 jylǵa qaraı Tájikstan muzdyqtarynyń 20%-y joıylýy múmkin.