Ankorıdjdegi kelissóz qorytyndysy qandaı
ASTANA. KAZINFORM – Alıaskada AQSh prezıdenti Donald Tramp pen Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınniń 15 tamyzda ótken kelissóziniń naqty qorytyndysy jarııalanbaǵan jaǵdaıda da óz aldyna bir oqıǵaǵa aınaldy. Kazinform agenttiginiń halyqaralyq sholýshysy Sultan Ákimbekov osyndaı pikir bildirdi.
Degenmen bir qorytyndyǵa qol jetkizilgen. Alaıda, AQSh eger Reseı 10 kún ishinde Ýkraınaǵa qatysty kelisimge kelmese, oǵan qarsy sanktsııa salý týraly málimdeme jasaǵan joq. Bul týraly Tramp 29 shildede aıtqan bolatyn. Amerıkalyq ýltımatým merzimi 8 tamyzda aıaqtalýy tıis edi jáne bári bul jaǵdaı basqasha órbýi múmkin dep sanaǵan.
Biraq Reseıdiń sol kezdiń ózinde Tramp ýltımatýmynan bas tartatyny belgili boldy. Ondaı jaǵdaıda Reseıdiń energetıkalyq resýrstaryn satyp alatyn elderge qatysty baj salyǵyn engizýge týra kelmek. Bul rette 6 tamyzda reseılik munaıdy satyp alǵany úshin 25% qosymsha baj salyǵy engizilgen tek Úndistan ǵana emes. Tramp úshin basty másele, onyń reseılik munaı ımportyn toqtatý týraly talaptaryn oryndaýdan bas tartqan Qytaı boldy. Óıtkeni AQSh-ta Qytaımen ózara saýda boıynsha kúrdeli kelissóz júıesi bar. 12 tamyzda eki el tarıfti ózara kóterýdi taǵy úsh aıǵa, 10 qarashaǵa keıinge qaldyrýǵa kelisti. Eger Alıaskanyń Ankorıdjindegi kelissóz bolmasa, 8 tamyzda Tramp Qytaı úshin tarıfterdi arttyrý týraly sheshim qabyldaýy tıis edi.
Úndistanǵa qarsy qosymsha baj salyǵyn engizýdiń ózi Reseı úshin kútpegen jaǵdaı boldy. Áńgime táýligine 4,7 mln barrel munaı eksporty jalpy kóleminiń 1,9 mln barreli týraly bolyp otyr. Táýligine taǵy 2 mln barreldi Qytaı satyp alyp júr. Buǵan qosa, Reseı táýligine taǵy 2,6 mln barrel munaı ónimderin eksporttaıdy. Qalaı bolǵanda da, 2025 jyly Reseıdiń munaı eksportynan túsetin jalpy kirisi baǵanyń tómendeýine baılanysty qysqardy. Bul – bıýdjet tapshylyǵynyń ulǵaıýyna birden-bir sebep. Sondyqtan Úndistan ımportynyń táýligine 2 mln barrelge jýyq qosymsha shyǵyny orynsyz boldy.
Bul jaǵdaıda Máskeý Tramptyń keńesshisi Stıv Ýıtkofqa 6 tamyzda Amerıka prezıdenti Pýtınmen jeke kezdesýdi usyndy. Bul usynystyń naqty qandaı ekeni belgisiz. Áńgime aýmaqtar almasý týraly bolǵan degen boljam ǵana bar.
Bul rette Reseı soǵysty toqtatý úshin Ýkraınanyń baqylaýyndaǵy Donbastyń qalǵan bóligin, atap aıtqanda Slavıansk jáne Kramatorsk qalalaryn aıyrbastaýdy usyndy. Naqty nemen aıyrbastaý kerektigi tolyq túsinikti emes. Tipti Zaporoje men Herson oblystarynyń basyp alynǵan bólikterin qaldyrý múmkindigi de aıtyldy. Biraq keıin olar muny joqqa shyǵaryp, tipti Ýıttkoftyń durys túsinbegenin aıtty. Qalaı bolǵanda da, Reseı áldebir usynys jasady jáne bul Ankorıdjdegi kezdesýge sebep boldy. Óz kezeginde Tramp úshin bul 29 shildedegi óziniń jeke ýltımatýmyn oryndamaý úshin qolaıly syltaý bolyp shyqty. Endi Pýtınmen kezdesýden keıin sanktsııa máselesi biraz ýaqytqa qazirgi kún tártibinen tolyǵymen alynyp tastaldy.
Biraq bul jerde oqıǵalardyń artynda óte belsendi áreketter bolǵanyn atap ótken jón. Konsýltatsııalarǵa ártúrli elden kóptegen saıasatker qatysty. Máselen, Vladımır Pýtın Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevqa 8 tamyzda qońyraý shaldy. 10 tamyzda oǵan Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıı telefon soqty. Bul qazirdiń ózinde qyzyq qadam, ol konsýltatsııalardy bildirýi múmkin.
Tramp pen Pýtınniń Alıaskadaǵy kezdesýi jarııalanǵannan keıin eýropalyqtar ózderiniń ustanymdary men yqtımal kelisimderge kózqarasy týraly birlesken málimdeme jasaýy zańdy. Biraq osy rette Eýropa Tramptyń yqtımal áreketterine kúmán keltirip otyr.
Óz kezeginde AQSh prezıdenti 13 tamyzda Eýropa elderiniń (Ulybrıtanııa, Germanııa, Italııa, Polsha, Frantsııa jáne Fınlıandııa) basshylarymen jáne Zelenskıımen kelissóz júrgizdi. Kezdesýde Tramptyń Pýtınmen kelissózi máselesi boıynsha Eýropa men Ýkraınanyń ustanymy talqylandy.
Ankorıdjdegi kezdesýde eshteńe jarııalanbaǵanyna dál osy áser etti dep shamalaýǵa bolady. Óıtkeni Tramp óziniń jarııalylyq yntasymen negizgi kelissózdiń áli de "sahnanyń artynda" júrip jatqanyn eskerýi tıis edi. Onyń ústine, mámile týraly aıtatyn bolsaq, Eýropa da, Ýkraına da osyny qalaıdy. Reseı de osyǵan umtylady. Tramp áreketteriniń úırenshikti taktıkasyna aınalǵan jarııa formatta olar ózderin munda óte jaıly sezinbeı otyr. Biraq qandaı da bir mámile daıyndalyp jatqany anyq.
Tramp kezdesýden keıin Fox News-ke bergen suhbatynda «Ýkraına kelisýi kerek. ıAǵnı, prezıdent Zelenskıı kelisimin berýi tıis» dedi. Sodan keıin ol qos tarapty mámilege kelýdi shaqyrdy.
Pýtın óz kezeginde baspasóz konferentsııasynda «Kıev pen Eýropa astanalary munyń bárin syndarly túrde qabyldaıdy jáne eshqandaı kedergi jasamaıdy dep senemiz. Olar belgilenip otyrǵan ilgerileýdi arandatýshylyq nemese sahna artyndaǵy qastyq arqyly buzýǵa tyryspaıdy dep oılaımyz», - dedi.
Bul jaǵdaıda olar kelisimderin oqıǵanyń negizgi qatysýshylary – Ýkraınanyń ózi jáne ony qoldaıtyn Eýropa elderi qalaı qabyldaıdy dep biraz alańdaıtyny baıqalady. Óıtkeni eger bul kelisimder kóńil kónshitpese, onda eshqandaı mámile bolmaıdy, al Tramptyń qazirdiń ózinde kúmándanyp otyrǵany anyq. Sondyqtan ol mámile jasasýǵa shaqyrý sııaqty emotsıonaldy tásilderdi qoldanyp otyr.
Tramp aıtqan jalǵyz nárse – «kóptegen másele boıynsha kelisimge qol jetkizildi, tek keıbir máseleleri qaldy». Onyń ne ekeni keıinirek belgili bolady.
Economist jýrnaly Tramp, Pýtın jáne Zelenskııdiń úshjaqty kezdesýi qarsańynda áýe shabýyldaryn toqtatý týraly aldyn ala kelisim bolǵanyn málimdedi. AQSh basshysy Zelenskıımen sóılesti jáne Ýkraına úshin qıyn bolatyn basqa sharttar jáne kezdesý talqylanǵan bolar. Biraq Reseı úshin de belgili bir qaýip bar. Tramp eki-úsh aptadan keıin sanktsııalar ıdeıasyna qaıta oralýy múmkin ekenin aıtty, biraq ol bul qajet emes dep sanaıdy.
Qalaı bolǵanda da, Alıaskadaǵy kezdesý – keıingi on kúnde Ýkraına tóńireginde ótip jatqan kúrdeli dıplomatııalyq kelissóz jáne konsýltatsııalar tizbeginiń bir býyny ǵana. Ázirge naqty qorytyndy joq, taraptar shartty márege jetip jatyr dep aıtýǵa bolmaıdy. Soǵan qaramastan belgili bir úrdis paıda boldy.
Buǵan deıin úsh saǵatqa jýyq ýaqyt kelissóz júrgizgen Tramp pen Pýtın kelisimge kele almaǵanyn jazǵan bolatynbyz. Kezdesýge Reseı tarapynan prezıdenttiń kómekshisi ıÝrıı Ýshakov pen Reseı syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov, AQSh tarapynan memlekettik hatshy Marko Rýbıo men AQSh kóshbasshysynyń arnaıy ókili Stıven Ýıtkoff qatysty.