Ámir Temirdiń Ulytaýǵa ornatqan tasy Ermıtajda saqtaýly tur – Arystanbek Muhamedıuly
«Qazir Qazaqstan erekshe kezeńde tur. Táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyn atap ótý ǵana emes, óz tarıhymyzdyń jańa paraqshalaryn ashyp jatyrmyz. Árıne, 30 jylda kóptegen dúnıelerdi birden shyǵarý qıyn boldy, ol múmkin de emes shyǵar. Biraq, negizinen ár qadam alǵa jyljyǵan saıyn óz tarıhymyzdy keńinen, ashyq qarap jatqanymyz óte durys. Altyn Ordanyń negizi qalanǵanyn, bıik deńgeıde bolǵanyn dúnıejúzine biz shyǵarmasaq, kim shyǵarady? Jaqynda Altyn Ordanyń astanasy bolǵan Saraıshyqta úlken jıyn ótti. Al onyń negizi qalanǵan jeri – Ulytaý. Ulytaý – erekshe meken.
Ámir Temir Samarqannan, myńdaǵan shaqyrym jerden Ulytaýǵa arnaıy kelip, Altynshoqy degen tóbe ornatqan. 300 myń áskerine bir-bir tastan qalaýdy buıyrǵan. Sodan qalǵan Altynshoqy tóbesi áli bar. Ondaǵy tasta «Men Ámir Temir, qasıetti Ulytaý jerine kelip, Toqtamysqa qarsy úlken joryqqa shyǵyp bara jatyrmyn» dep jazylǵan. Sol tas qazir Sankt-Peterbýrgte Ermıtaj mýzeıinde tur. Ol bir zaldan ekinshi zalǵa ótken jerde eń kórikti jerinde tur. Sol tasty Qazaqstanǵa qaıtarý kerek dep áreket ettik. Biraq, Reseı de Altyn ordanyń kúıreýine jetken Ámir Temir ekenin uǵynyp, jádigerdi saqtap otyr. Al tastyń kóshirmesi Ulytaýda tur. Odan basqa da ashylatyn derekter áli kóp, kúsh-jigerimizdi solarǵa baǵyttaýymyz kerek. dedi A. Muhamedıuly «Uly Dalanyń jeti qyry: Sibir ulysy jáne Taıbuǵa Qazaqstan tarıhynda» atty ǵylymı-praktıkalyq konferentsııada tilshilerge bergen suhbatynda.
Mýzeı basshysy Joshy han kesenesiniń qasynda birneshe úlken keseneler bar ekenin atap ótti.
«Dombaýyl – dúnıejúzinde aty qalǵan Ketbuǵanyń ákesi. Ketbuǵa týraly derekter endi ashylyp jatyr. Ketbuǵanyń súıegi Izraılde, Palestın jerinde qalǵandyqtan, oǵan barý óte qıyn boldy. Qazir Ketbuǵanyń esimi Ierýsalımniń eń bıik dárejedegi bıleýshileriniń biri retinde tasqa qashalyp jazylǵan. Al onyń ákesi Dombaýyl Ulytaýda jatyr. Odan basqa da kóptegen keseneler zerttelmeı jatyr. Osy kesenelerdi ashý kerek, ony nasıhattaý kerek. Sol úshin búgingideı konferentsııalardyń orny erekshe», - dedi A. Muhamedıuly.
Aıta keteıik, elordada «Uly Dalanyń jeti qyry: Sibir ulysy jáne Taıbuǵa Qazaqstan tarıhynda» atty ǵylymı-praktıkalyq konferentsııa bastaldy. Tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Amanjol Kúzembaıulynyń aıtýynsha, Taıbuǵa – alǵashqy Sibir handarynyń biri.
«Qaıranbaı men Qýtemir degen eki batyr, onyń bireýi kereı, bireýi qypshaq, Tobyl ózeniniń Ertispen qosylatyn jerinde qala salady. Oǵan Shyńǵyshan ruqsat beredi. Chınga-týra qalasy osylaı salynyp, memleket qurylady. Árıne, ony qazirgi memlekettilikpen salystyrý qıyn. Ol kezdegi memleket úshin – basshy, zań, turǵyndary men terrıtorııasy bolsa jetkilikti edi. Sonyń alǵashqy hany – Taıbuǵa boldy. Taıbuǵalyqtar 100 jylǵa jaqyn Sibirdi bıleıdi. Osy kezde Shıban áýletinen shyqqandar Sibirdegi bılikke talasady. Shıbandyqtardyń eń qudiretti ókili – Kóshim han. Kóshim han qazaq dalasynan barǵan, orystyń avtorlary, tipti Levshınniń ózi Kóshimdi «ız Kazahskoı ordy» dep jazady. Taq talasy 300 jylǵa sozyldy. Aqyrynda «Eki qarǵa talassa, bir quzǵynǵa jem bolady» degendeı, ekeýi de Moskva patshalyǵynyń quramyna kirdi. Al endi Taıbuǵanyń urpaqtary qazir qazaqtyń ishinde de bar, Sibir túrkileriniń ishinde de bar, ásirese Reseıde kóp. Qazir Taıbuǵany da biletinder az, keńes ýaqytynda bul tarıh oqytylǵan joq. Táýelsizdik alǵan soń da jekelegen tarıhshylar zerttemese, kóńil aýdaryp jatqandar joq», - deıdi A. Kúzembaıuly.
