Almatynyń 2040 jylǵa deıingi bas josparynda qoǵamdyq kólik máselesi qalaı sheshilgen
Tranzıttik baǵytty damytý – qalanyń mańyzdy qaǵıdasynyń biri.
Jańa bas josparda jaıaý júrginshiler ınfraqurylymyn odan ári keńeıtýge, Almatynyń barlyq aýdanynda turǵyndar úshin jańa serýendeý aımaqtaryn qurýǵa basa nazar aýdarylǵan.
Buǵan qosa, jańadan jolaqtar jasaý arqyly negizgi qoǵamdyq kólik dálizderin (BRT, LRT, metro) uıymdastyrý, sonymen birge velosıped joldary jelisin, velosıped pen elektrli samokatty jalǵa berý júıesin damytý josparǵa engen.
Qujatqa sáıkes, 2025 jylǵa qaraı qoldanystaǵy BRT jelisi «Shyǵys qaqpasy» polıortalyǵyna deıin uzartylady.
Raıymbek dańǵyly boıymen jańa BRT jelisin iske qosý josparda. Osylaısha, júrdek avtobýstar jelisi 40 shaqyrymǵa uzarady.
«Munyń barlyǵy qoǵamdyq kóliktiń qoljetimdiligin qamtamasyz etýge jáne jeke kólikpen júrý qajettiligin aıtarlyqtaı azaıtýǵa múmkindik beredi. Qazirdiń ózinde arnaıy jolaqtardyń kómegimen jaǵdaıdy jaqsartýǵa múmkindik bar»,- dedi bas jospardy ázirleýshi Ashat Sadýov.
Sondaı-aq bas jospardy ázirleýshilerdiń aldynda – Almaty qalasy men aglomeratsııanyń damýyn úndestirý, olardy birtutas oılastyrylǵan kólik qańqasyna baılanystyrý, spýtnıktik qalalar men aglomeratsııanyń basqa da eldi mekenderin polıortalyqtyq damý qaǵıdaty boıynsha jetildirý, azamattardy áleýmettik ınfraqurylymmen jáne qoǵamdyq paıdalaný oryndarymen qamtamasyz etý jáne jańa joǵary ónimdi jumys oryndaryn qurý mindeti tur.
Almaty turǵyndary jáne aglomeratsııa turǵyndary arasyndaǵy ómir súrý sapasyndaǵy dısproportsııany qysqartý asa mańyzdy másele.
«Sońǵy jyldary Almaty aglomeratsııasyn árbir eldi meken men aýdan jeke ózderi, naqty basqarý jáne josparlaý júıesinsiz qalyptastyryp otyrdy. Qoldanystaǵy eldi mekenderge ákimshilik aýmaqtardy bir-birimen baılanystyrýǵa deıin keńeıte otyryp, aýyl-sharýashylyq qordyń qosymsha jerleri qosyldy. Búginde 2 mıllıonnan astam adam turatyn Almaty – bul Almaty aglomeratsııasynyń ózegi, al qala qurylysshylarynyń aldynda – aglomeratsııanyń basqarylatyn ýrbanızatsııasyna qol jetkizý kerek»,- dedi «Almaty bas jospary» ǴZI JShS bas dırektorynyń orynbasary Aınur Sarbaeva.
Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes «Aglomeratsııalardy damytý týraly» zań qabyldandy, ol aglomeratsııalardyń quramyna kiretin ákimshilik-aýmaqtyq birlikter arasyndaǵy qatynasty retteýge baǵyttalǵan.
Sondaı-aq Almaty aglomeratsııasyn damytýdyń biryńǵaı keshendi jospary ázirlenýde, ol Almaty aglomeratsııasynyń naqty is-sharalaryn qarjylandyrýdyń basym baǵyttary men kózderin aıqyndaıtyn bolady.
«Almaty oblysynyń ortalyǵy Qonaev qalasyn damytý ýrbanızatsııany jedeldetedi – boljam boıynsha 2030 jylǵa qaraı óńirde shamamen 4,5 mıllıon adam bolady. Basty mindettiń biri – ortalyq qala men aglomeratsııany damytýdy úndestirý, birtutas kóliktik sheńberge baılanystyrý, seriktes qalalardy jáne aglomeratsııanyń basqa eldi mekenderin polıtsentrlik damý qaǵıdasy boıynsha damytýdy qamtamasyz etý, turǵyndar úshin qajetti áleýmettik ınfraqurylym qurý jáne jańa joǵary ónimdi jumys oryndaryn uıymdastyrý. Bul aglomeratsııa halqynyń ómir súrý sapasy men jaqsy turýyndaǵy aıyrmashylyqty qysqartýǵa tıis»,-deıdi joba ázirleýshi.
Ekologııalyq másele bas jospardy ázirleýshilerdiń erekshe nazarynda.
Aýaǵa zııandy zattar shyǵaryndylaryn azaıtý úshin qurylys jobasyn jobalaý kezinde jeldený rejımin eskerip, JEO-2 gazǵa aýystyrý, ónerkásiptik kásiporyndar men jeke turǵyn úılerge gaz tartý josparǵa engen.
Jańa 5 polıortalyqtyń bas josparlaryna tehnıkalyq sharttardy ázirleý kezinde aýa aǵyny qozǵalysyn eskerý qajet.
Bul úshin qurylystyń qalanyń aýa basseınine áserin zertteý kezinde matematıkalyq modeldeýdi qoldaný, aeratsııany jaqsartý úshin sáýlet-qala qurylysy ádisterin ázirleý usynylady.
«Úsh baǵytta aýa aǵyndarynyń májbúrli qozǵalysyn qurý boıynsha mindetter anyqtaldy: kóldeneń, tik jáne taýly alqap, olardy júzege asyrý úshin teorııalyq modelder ázirlendi jáne kompıýterlik modeldeýge arnalǵan 3D keskinder jasaldy. Kompıýterlik modeldeýdi taldaý ınnovatsııalyq usynystardyń tıimdiligin kórsetti. Maqsat - Almaty qalasynyń ekologııalyq máselelerin sheshý, qorshaǵan ortanyń sapasyn jaqsartý, aýmaqtardyń qala qurylysynyń ekologııalyq jaǵdaıyn boljaý jáne ekologııalyq baqylaýdy júzege asyrý, olardy jaqsartý ádisin ázirleý»,- dedi «Almaty bas jospary» ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri Leıla Rahymjanova.
Aıtýynsha, bernýllı effektisi negizinde qaladan 200-300 m bıiktikte turaqty ınversııa qabaty paıda bolady.
«Ol tútinniń taralýyn boldyrmaıdy, sonymen qatar zııandy zattardyń búkil alaýyn jerge qaıtaratyn ekran retinde qyzmet etedi. Osylaısha olardyń tútin kontsentratsııasyn birneshe ese arttyrady. ıAǵnı, siz ben biz óte tyǵyz jabyq qaqpaǵy bar zııandy hımııalyq zattar bar ydysta turamyz. Bernýllı effektisin paıdalanatyn ortalyq ǵımarattyń arqasynda qurylys aınaladaǵy lastanǵan aýany tartyp alady jáne kómirqyshqyl gazyn shyǵarar aldynda ottegige aınaldyrady. Ol sondaı-aq aýmaqty qamtamasyz etý úshin qajetti energııany óndiredi», – dedi Leıla Rahymjanova.
Bas josparda joǵary sapaly ınjenerlik ınfraqurylymda qarastyrylǵan. Búginde qala shekarasyndaǵy kommýnaldyq ınfraqurylym birkelki damymaǵan.
Qalanyń keıbir bólikterinde ortalyqtandyrylǵan sýmen jabdyqtaý jáne sý burý júıesi joq.
Qoldanystaǵy jelilerdiń negizgi bóligi keńestik jyldary damýdyń jaı-kúıin jáne sol kezdegi qala shekaralaryn eskere otyryp salyndy.
Táýelsizdik jyldarynda qala shekaralary birneshe ret keńeıdi. Buryn ınjenerlik ınfraqurylymy joq sovhozdar men baý-baqsha sharýashylyǵyna tıesili jerler qalaǵa qosyldy.
«Almatyda negizgi problema tozǵan sý jelileri bolyp qala beredi, bul belgili bir tutynýshyǵa sý jetkizýdi qıyndatady. Máselen, Almaty qalasy boıynsha sý qubyry jelileriniń tozýy qazirgi ýaqytta 54,2 paıyz. Tıisinshe 1943 shaqyrym sý qubyry jelilerin aýystyrý qajet. Kárizderdiń tozýy 56,6% paıyz. ıAǵnı 1000 km-den astam qaıta qurýdy qajet etedi»,- dedi «Almatybasjospar» ǴZI bas ınjeneri Gúlnar Nahmetova.
Sýmen jabdyqtaý júıesin damytýmen qatar jańa sý burý júıelerin salýdy jáne qazirgi qoldanystaǵylaryn qaıta jóndeýdi jedeldetý josparlanyp otyr.
Jylý energetıkasy – joǵary normatıvtik shyǵyndary bar sala – Parıj kelisimi boıynsha ulttyq mindettemelerdi oryndaýǵa yqpal ete otyryp, energııa syıymdylyǵyn ońtaılandyrýǵa jáne CO2 shyǵaryndylaryn azaıtýǵa bolatyn el ekonomıkasynyń sońǵy iri sektory bolyp qala beredi.
«Kez-kelgen sala sııaqty, rettelgen jáne memlekettiń menshik ıesi retinde basymdyqpen qatysý arqyly qazaqstandyq jylý energetıkasy tıimdiliktiń joǵary kórsetkishterimen maqtana almady. Memleket ónimniń – jylýdyń joǵary áleýmettik mańyzdylyǵyna baılanysty tıimdilikti tómen deńgeıde ustady. Elimizdegi qala turǵyndarynyń 70%-ǵa jýyǵy ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaýǵa (OJJ) qosylǵan. Alaıda, paıdalanylatyn jylytý júıeleriniń kópshiligi 20-40 jyl boıy jumys istep keledi jáne uzaq ýaqyt boıy energııa tıimdiliginiń zamanaýı standarttaryna sáıkes emes. Respýblıka óńirleri bólinisinde Almaty qalasynyń eskirgen jáne jóndeýge muqtaj jylý jelileriniń úlesi óte joǵary – 56,1% (soltústik óńirlerde úles 10-40% dıapazonynda), al qala qazandyqtary jabdyqtarynyń tozýy – 63,1%»,- deıdi bas jospardy ázirleýshi Álııa Mamyrbekova.
Salada jınaqtalǵan tozý 50%-dan asady, jergilikti bıýdjetten de, respýblıkalyq bıýdjetten de ınvestıtsııa saladaǵy tozýdy sál qysqartýǵa múmkindik berdi.
Alaıda jelilerdegi jylýdyń joǵary shyǵyny (30%-ǵa deıin), jylý jelileriniń gıdravlıkalyq rejımimen, jelilerdiń jylý oqshaýlaýymen, temperatýralyq kestelerdi saqtamaýmen problema, qazirgi ýaqytta avtomattandyrýdyń tómen deńgeıi sııaqty basqa da tehnıkalyq máseleler túpkilikti sheshilmegen.
«2021 jyldyń jazynda shyqqan jylý energetıkasy salasyndaǵy qyzmetti retteıtin zań ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý júıesiniń senimdiligin jáne salanyń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyn, energııa tıimdiligin arttyrýǵa, atmosferaǵa áser etetin zalaldy zattardy ómendetýge, jańaratyn energııa kózderin paıdalanýdy keńeıtýge oń áser etedi. Qazaqstan jáne Almaty qalasy JEO men qazandyqtardyń, úlken jylý magıstraldarynyń mekeni bolyp qala beredi, al bólip tutynýǵa kóshý gazdandyrý boıynsha shekteýlerdi eskere otyryp, alys perspektıvaǵa uqsaıdy»,-dedi ol.
Qoǵamdyq talqylaýdyń ekinshi kúninde sarapshylar men qoǵam ókilderi tarapynan birqatar usynys pen eskertý aıtyldy.
Aıta keteıik, 25 qańtar kúni Almaty qalasynyń ákimdigi men «Almatybasjospar» ǴZI» JShS Almaty qalasynyń 2040 jylǵa deıingi jańa bas josparyn qoǵamdyq talqylaýdy bastady.
