Almatylyq ınfektsıonıst koronavırýstan saqtaný jáne emdelý jónindegi basty suraqtarǵa jaýap berdi
– Koronavırýs ınfektsııasy men sýyq tııýd qalaı ajyratýǵa bolady? Aıtarlyqtaı erekshelikteri bar ma?
– Jedel respıratorlyq ınfektsııalardy eshkim joqqa shyǵara almaıdy, belgileri shynymen uqsaıdy. Alaıda bizdiń jedel respıratorlyq vırýstyq ınfektsııalar kezinde muryn bitip, jótel paıda bolady, tamaq jybyrlap, temperatýra kóteriledi jáne adam ózin úsh kúnnen keıin jaqsy sezine bastaıdy, ıntoksıkatsııa sonshalyqty qınamaıdy. Koronavırýs ınfektsııasy kezinde temperatýra tumaýdaǵy sııaqty birinshi kúnderden bastap 38 gradýsqa deıin kóterilmeıdi. Qandaı jaǵdaı bolmasyn, dárigerge qaralý kerek. Alda kúz mezgili, jedel respıratorlyq ınfektsııa maýsymy. Biz osy bastan tumaýdy teksere bastaımyz. Jáne jedel respıratorlyq aýrý belgisi bar árbir adam koronavırýs ınfektsııasyn juqtyrǵan potentsıaldy naýqas retinde qarastyrylady.
– KVI balalarda belgilersiz ótetini qanshalyqty ras?
– Balalardyń KVI-di áldeqaıda jeńil ótkizetini ras, alaıda bul «sanıtarlyq-epıdemıologııalyq normalardy ustanbaý kerek» degen sóz emes. Balalarǵa da karantındi qatań saqtaý kerek.
– Aýrýhanaǵa jatqyzarda koronavırýs ınfektsııasy aýyr ótip jatqan adamǵa basymdyq beriledi. Aýrý belgisi joq adamdardyń kóbi úıinde medıtsınalyq qyzmetkerdiń baqylaýynda jatyr. ıAǵnı, úıdegi adam koronavırýs ınfektsııasy aýrýynyń toqtaǵanyn qalaı biledi? Dám, ıis sezý retseptorynyń qaıtyp kelýi sııaqty negizgi belgisi bar ma?
– Intoksıkatsııa (ýlaný) belgisiniń joǵalýy jáne azaıýy. Temperatýranyń turaqtalýy. Álsizdiktiń, tersheńdiktiń, bastyń synyp aýrýynyń azaıýy. Adam ózin qanaǵattanarlyq jaǵdaıda sezinýi kerek. Osyndaı baqylaýdan keıin klınıkalyq jaqsarǵannan keıin, dáriger PTR testin tapsyrýdy taǵaıyndaıdy. Koronavırýs ketken kezde adam ózin qanaǵattanarlyq jaǵdaıda sezinedi jáne azdap tersheńdik saqtalýy múmkin. Iis sezýge qatysty, ol árkimde ár túrli ótýi múmkin. Úsh kúnnen keıin, tipti eki aıdan keıin qalpyna kelýi múmkin. Eger naýqasta ıis sezbeý belgisi áli de bar bolsa, ol aınalasyndaǵylarǵa qaýip tóndiredi degen sóz emes.
– Koronavırýs ınfektsııasynan emdelip shyqqan adamdarda baıqalatyn aýrýdyń zardaptary týraly aıtyp berseńiz?
–Sharshaý, álsizdik, uıqysyzdyq túrindegi astenızatsııasy aýrýdan keıin de bolady. Onyń uzaqtyǵy barlyq ınfektsııalyq aýrýlar kezindegideı eki aptadan, eki aıǵa deıin jalǵasýy múmkin. Koronavırýs ınfektsııasymen aýyrǵan adam osy sezimderdi basynan ótkizgenin sezinedi jáne ol qubylystar saqtalady. Bel tusynyń, bulshyqettiniń aýyrýyna qatysty aıtar bolsaq, ıá, naýqastarda aýrýdyń osylaı ótý aǵymy dar bar. Aýrý kúrdelengen kezeńde tós asty aýyryp, ishekterde jaısyzdyq ornap, jıi ish ótedi. Sonymen birge, bel tusy, bel tóńiregindegi bulshyqetter aýyrady. Bul ıntokıkatsııaly naýqastar aýyr ótedi. Biraq bul aýrýdyń ótý merzimi emes, kerisinshe órshý kezeńi.
– Bul dertti qaıta juqtyrý múmkin be? Aýyryp bolǵan adamnyń biraz ýaqyttan keıin koronavırýsty qaıta juqtyrý kezdesti me?
– Bizde ınfektsııany qaıta juqtyryp, qaıtadan aýrýhanaǵa jatqyzý jaǵdaıy bolǵan joq. Aýyryp shyqqan naýqastardyń kóbi ımmýndyq fermentti analız tapsyrdy, olardyń bárinde M jáne G klasynyń ımmýndyq globýlınderi qalyptasyp úlgergen. Menińshe, aýrý belgileri joq adamdar basqalarǵa juqtyrmaý úshin qalaı bolǵanda da 14 kúndik karantınge shydaǵany jón.
– Koronavırýs ınfektsııasy kezinde odan jeńil ótýine kómektesetin, bolmasa ókpeniń qatty zaqymdanýynyń aldyn alatyn tynys alý jattyǵýy bar ma?
– Tynys alý gımnastıkasyn biz statsıonarda emdeý kezinde qoldanamyz jáne naýqastarǵa aýrýhanadan shyqqannan keıin de jasaýdy usynamyz. Patsıentterge biz únemi úlken sharlardy úrlep, dóreki tynys alý gımnastıkasyn jasaýdyń qajeti joq ekenin aıtamyz. Adam bir áreket jasaǵanda odan sharshap, qaljyramaýy kerek. Tynys alý gımnastıkasy koronavırýs ınfektsııasyn emdeýde kómektesedi degenmen kelisemin. Biraq, tynys alý gımnastıkasynan aýrý jeńil ótedi dep aıta almaımyn. Ol aǵzaǵa engen vırýstardyń shoǵyrlanýyna, adamnyń qosylqy aýrýlary men ókpeniń qanshalyqty zaqymdanǵanyna baılanysty. Tipti statsıonarda biz tynys alý gımnastıkasyn abaılap nusqaýlyq etemiz. Keı jaǵdaılarda tynys alý gımnastıkasyn jasaýǵa bolmaıtyn kezder bolady.
– Koronavırýs ınfektsııasy bar naýqastardyń bárine kompıýterlik tomografııadan ótý qajet pe, bolmasa sáıkes belgisi bolǵan jaǵdaıda ǵana ma? Tek profılktıkalyq maqsatta atalǵan tekserýdi júrgizýde KT aǵzaǵa qandaı zııany bar?
–Kompıýterlik tomografııa – dıagnostıkalyq jáne profılaktıkalyq ádis emes. Sondyqtan profılaktıka úshin ony jasaýdyń keregi joq. Bul sáýleli dıagnostıka, sáýlelendirý bolady. Bul ómirge qaýipti emes, degenmen ony retsiz jasaýdyń qajeti joq. KT biz naýqastarǵa koronavırýs ınfektsııasynyń klınıkasymen jasaımyz, bul jóninde hattamada bar. Biz KT ókpeniń zaqymdaný aýmaqtary boıynsha baǵdar jasap, odan keıin aýrýdyń kezeńin anyqtaımyz. Biraq profılaktıka úshin ony jasaýdyń qajeti joq.
– Koronavırýsty emdeý hattamasy ózgerdi me? Qazir qandaı preparattar qoldanylady jáne neden bas tartyldy?
– Dıagnostıkalaý jáne emdeý hattamasy ózgerdi. Hattama tabylǵan praktıkalyq daǵdylar tájirıbesiniń paıda bolýyna qaraı, sonymen birge, osy jáne basqa da dárilik quraldardy qoldaný boıynsha, koronavırýs ınfektsııasy kezinde dıagnostıkalyq sátteriniń paıda bolýyna qaraı ózgerip otyrady. Hattamada vırýsqa qarsy terapııa qaıta qaralǵan. Hattamadan gıdroksıhlorohın, lopınavır alynyp tastalǵan. Bulardy aldynda DDSU usynǵan bolatyn.
– Almatydaǵy sońǵy pnevmonııaǵa qatysty jaǵdaılar koronavırýsqa baılanysy bar ma?
–Dıagnostıkalaý jáne emdeý hattamasy boıynsha kompıýterlik-tomografııalyq taldamasy jaǵynan vırýstyq aǵymǵa uqsas barlyq pnevmonııalar potentsıaldy koronavırýs dep sanalady. Olar sttsıonarlarda PTR zertteýinen keıi ǵana anyqtalyp, irikteledi. Dárigerler bakterııaly, vırýs pnevmonııalaryn klınıkalyq jáne aspaptar arqyly da ajyrata alady. Pnevmonııamen naýqastanǵandardyń bári koronavırýsqa jatpaıdy. Naýqastarǵa degen qarym-qatanys, epıdemııaǵa qarsy sharalar, emdeý sharalary koronavırýs naýqastaryna qoldanylǵandaı qoldanylady.
– Almatyda naýqastardy aýrýhanaǵa jatqyzar aldynda qoldanyla bastaǵan «eshelon» termınine naqty anyqtama bere alasyz ba?
– Eshelondar, bul statsıonarlardy naýqastardyń jaǵdaıynyń aýyrlyǵy boıynsha statsıonarlarmen ózara baılanys. Dıagnostıkalaý kezindegi qıyndyqtar jáne olardyń jansaqtaý kómegi men qarqyndy terapııaǵa qanshalyqty muqtaj ekendigiin bildiredi. Almatyda maska rejımin saqtaýǵa qatysty aýqymdy aqparattyq-túsindirý naýqany ótip jatyr. Soǵan qaramastan, aıyppul engizilse de turǵyndar tarapynan buzýshylyqtar jalǵasýda. Sebebi kóbi maska taǵý qajettiligin túsine bermeıdi. Maska rejımi potentsıaldy juqtyrý qaýpin tómendetedi. Sondaı-aq, ara qashyqtyq saqtap, mindetti qol gıgıenasyn umytpaý kerek. Biz ózimiz úshin jaýapkershilikpen qaraýymyz tıis. Búgingi tańda osy dertpen aýyrmaǵan bir de bir otbasy joq shyǵar. Biz aýrýdy juqtyrsaq ol ózimizdiń jeńil qaraýymyzdan, jaýapsyzdyǵymyzdan jáne senimsizdigimizden ekenin túsinýimiz kerek. Aqyr sońynda ózimizdiń týǵandarymyzǵa juqtyrýymyz múmkin ekenin túsinýimiz kerek, al bul aýrý óte qaýipti. Sol sebepti barlyǵynan epıdemııaǵa qarsy sharalardy saqtaýǵa shaqyramyn.
– Biz qoǵamdyq oryndarda adamdardyń toptasýy áli de jalǵasyp jatqanyn kórip júrmiz.
–Qashyqtyqty saqtaý kerek. Biz ınfektsııany juqtyrǵanda birden aýyrmaımyz. Inkýbatsııalyq kezeń bar. Bul kezeńde adam óziniń ınfektsııa juqtyrǵanyn jáne basqalarǵa juqtyrýy múmkin ekenin bilmeıdi. Bizdiń janymyzda, toptasqan adamdar arasynda aýrýdyń belgileri joq tasymaldaýshysy bolýy múmkin, sol sebepti araqashyqtyqty maska rejımi sııaqty saqtaý kerek.
– Koronavırýs ınfektsııasymen pýyrǵan adamdarda ımmýnıtet paıda bola ma jáne onymen qaıta aýyrý boljamy qandaı?
– Immýnıtet paıda bolady, adamdar aýyryp alǵan ońaı dep oılaıdy, alaıda dertten aman ótý jaǵy bar. Bizge jansaqtaý, qarqyndy terapııa bólimine aýyr jaǵdaıdaǵy naýqastar kelip túskende kóbine saýyǵý týraly emes, aman qalýy jaıly aıtamyz. Sol sebepti aýyryp alǵan jón dep tujyrymdaý durys emes. Aýrý jeńil ótip, siz ımmýntet kóterip alsańyz jaqsy. Alaıda bári kerisinshe bolýy da múmkin.
– Jaz negizinen ishek ınfektsııasynyń maýsymy bolyp sanalady, olardy qalaı emdep jatyrsyzdar ?
– Іshek ınfektsııalary da bar. Olar kópsalaly statsıonarlardyń ınfektsııalyq bóliminde emdeledi. Provızorlyq statsıonarlarda emes. Olardy koronavırýspen aralastyrmaımyz. Sol sebepti adamdardy bólý jáne karantın sharalaryn saqtaý atalǵan ınfektsııalyq aýrýdyń azaıýyna ákeldi. Іshek ınfektsııalary týraly aıtyp otyrmyz.
– JRVI aldyn-alý úshin qandaı keńes berer edińiz. Ózimizge dárýmender keshenin taǵaıyndaý qanshalyqty durys, onyń janama áserleri qalaı bolmaq?
– Polıvıtamınder adamdar óz organızmin kúsheıtýge daıyndyq jasaýdamyz dep oılaıtyn kóptegen jaǵdaılarda qoldanylatyn em túri retinde qoldanylady. Qazaqstannyń qazirgi klımaty óte jaqsy. Qazir jaz kezi, jemis-jıdek men kókónis kóp. Sáıkesinshe bul dárýmenderdi tabıǵı túrde alýǵa bolady. Sol sebepti arnaıy hımııalyq preparattardy almaýǵa keńes beremin.
– KVI betki qabattardan juqtyryp alý faktileri bar ma, osyndaı jolmen juqtyrý yqtımaldylyǵy qanshalyqty?
– Betki qabattardan juqtyrý joqqa shyǵarylmaıdy. Qalamyzdyń statsıonarlarynda USO kúshimen betki qabattarǵa zertteý júrgizildi. Naýqas bolǵan jerden shaıyndy alyndy. Tereze aldynyń, personal kıimderi salynǵan týmbalardyń betki jaǵynan, tósek-orynnan shaıyndy alyndy. Rastalǵan jaǵdaılar kóp boldy. Sonymen birge, jeke qorǵanys quraldaryn qoldanǵan kezde biz ony aýystyrý kezinde jaýapkershilikpen qaraý kerek. Biz kıimdi sheship jatyp juqtyrýymyz múmkin. Osy ústińgi betterinen eger kózderimiz ashyq, qorǵanysh quraldarynsyz bolsa, nemese JQQ durys qoldanbasaq jáne durys joımasaq, ózimiz de juqtyryp alýymyz múmkin. Dezınfektsııalaý boıynsha keń aýqymdy jumys júrgizilip keledi.
– Maskany durys joıý boıynsha qandaı usynys aıtasyz?
– Biz potentsıaldy taratýshy bolýymyz múmkin, sol sebepti maskany taǵý arqyly biz ózimizdi ǵana emes, basqalaryn da qorǵaımyz. Maskany kóshedegi qoqys jáshigine, jaqyn mańda turǵan konteınerge tastamaǵan jón, odan da úıde joıǵan durys. Tsellofan qapshyqqa salyp, aýzyn býyp tastaý kerek.
– Dúkennen, bazardan satyp alynǵan azyq-túlikti, kókónis pen jemisti qalaı durys óńdep tazalaý kerek?
– Syrtqy ortada vırýs azyq-túlikte de, tegis betterde de saqtalýy múmkin. Sál erterek vırýs syrtqy ortada óziniń ómirsheńdigin joǵaltpaı 96 saǵattan kem emes ýaqyt ómir súredi dep aıtylǵan edi. Azyq-túlikti ádettegideı jolmen tazalap óńdeý kerek.
– KVI qandaı preparattardy dárigerdiń nusqaýynsyz qoldanýǵa bolady jáne qandaı dárilerdi paıdalanbaǵan jón?
– Dárigerdiń nusqaýynsyz tek kóp mólsherde sý ishýge bolady. Men naýqastardyń óz betinshe emdelgenine qarsymyn, onyń ústine, koronavırýs ınfektsııasy sııaqty qaýipti dert kezinde. Ózin jaısyz sezinip, koronavırýs belgisin baıqaǵan adam medıtsınalyq kómekke júgenýi tıis. Tirkelgen orny boıynsha óziniń dárigerine habarlasyp, mindetti túrde keńes alý qajet. Osyǵan deıin bolǵan qarbalas (dárihanalardaǵy dári satyp alý) shyndyǵynda negizsiz boldy. Koronavırýs ınfektsııasy kezinde antıbıotıkterdi taǵaıyndaý birinshi kezekte tańdalatyn preparattar emes. Dáriger antıbıotıkti eger qosymsha ınfektsııa qosylǵan jaǵdaıda jazyp beredi. Dárigerdiń nusqaýynsyz antıbıotıkti satyp almaýǵa keńes beremin. Bir antıbıotıkti qabyldap júrip, kómektespegennen keıin basqasyna aýystyrǵandar bar. Árıne, patsıentter antıbıotıkti emdelý úshin qabyldaıdy. Qala emhanalarynda koronavırýs ınfektsııasyn ambýlatorlyq deńgeıde emdeýdiń hattamasy jasalǵan. Osyǵan baılanysty ózin-ózi emdeýmen aınalyspaýdy usynamyz. Bakterııaǵa qarsy jáne basqa da preparatty qoldaný kezinde adamda allergııa rekatsııasy týyndaýy múmkin. Ekinshiden, qajet emes jaǵdaıda antıbıotıkti qoldaný dısbıoz týdyrady, bizge qajetti florany óltire otyryp, basqa bakterııalardyń kóptep bólinýine jol ashamyz. Antıbıotıkti qoldaný arqyly dısbakterıozdy ózimiz shaqyramyz. Koronavırýs ınfektsııasyna siltep, antıbıotıkti qoldaný arqyly organızmdi hımııalap, ımmýnıtetti tómendetemiz. Men ony órshitý kerek demeımin, biraq artyq preparattarmen tómendetken durys emes.
– Búgingi tańda dárihanalarda bir qolǵa bir dári degen ereje bar. Soǵan qaramastan, kóptep alyp jatqandar bar, olarǵa aıtaryńyz?
– Kerek bolyp qalady dep preparattardy alyp qoıýdy men durys qadam dep oılamaımyn. Alaıda, dáriger naýqasqa únemi onyń qolynda bar preparatty emes, oǵan qajet preparatty belgileıdi. Onyń ústine preparattardyń jaramdylyq merzimi bar. Preparattarǵa aqsha shyǵyndap, keıin olardy qajet bolmaǵannan keıin jaı ǵana tastaý kerek bolady. Merzimi ótip ketedi. Preparatty satyp alǵan kezde olardy qalaı saqtaý kerektigine nazar aýdarý kerek. Al eger preparattyń qoldaný merzimi uzaq bolyp, durys saqtalmaǵan jaǵdaıda ol da paıda ákelmeıdi.
– Koronavırýs tuzdy sýda óledi degen qanshylyqty shyndyqqa sáıkes keledi?
–Koronavırýs tuzdy sýda joıylady degen jaı qaýeset qana. Ol barlyq dezınfektsııalyq quraldarǵa, barlyq antıbıotıkterge sezimtal keledi. Betki qabattardy durys dezınfektsııalaý, qoldy durys óńdeý, qoldy durys jýý - mine, osylar kómektesedi. Osy sharalardy qoldaný kezinde koronavırýs joıylady.
Áńgimeńizge rahmet!
