Almatynyń sımvoly Kóktóbe telemunarasy qalaı salyndy
ALMATY. KAZINFORM – Kazinform agenttigi 105 jyldyq mereıtoıyna oraı jeke arhıvten Kóktóbe telemunarasynyń qurylys kezindegi sırek fotosyn jarııalady.
Almatyǵa kelgen týrıster mindetti túrde Kóktóbe telemunarasy beınelengen kádesyılarǵa kezigedi. Sebebi ótken ǵasyrdyń 80-shi jyldary salynǵan bul nysan — Almaty sımvoldarynyń biri.
Onyń qurylysy qalaı júrgenin Kazinform tilshisine Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýty Qazaqstan tarıhy bóliminiń jetekshisi Konstantın Cherepanov aıtyp berdi.
Onyń sózinshe, aldymen Qazaq AKSR, keıin Qazaq KSR astanasy bolǵan Almaty qalasynyń syrtqy beınesine kóp kóńil bólingen. Ásirese, qalany josparlaý jáne jańa nysandar qurylysy Dinmuhamed Qonaev basshylyq etken jyldary erekshe qarqyn alǵan.
Tarıhshy Dinmuhamed Qonaevtyń arhıtektýralyq jobalardy tek qoldaýmen ǵana shektelmeı, olarǵa qarjy kózin tabýda mańyzdy ról atqarǵanyn erekshe atap ótti.
Sol kezeńde qalanyń kórkin arttyratyn ári telebaılanysty kúsheıtetin telemunaranyń qurylysy josparlanǵan.
Alaıda Konstantın Cherepanovtyń pikirinshe, nysannyń tarıhy onyń qurylysy qolǵa alynǵan 1975 jylǵa deıin bastalady.
— Kóktóbeniń tarıhy 1967 jyldan bastalady deýge bolady. Sebebi búgingi kúni qoldanylatyn Respýblıka saraıy men Kóktóbe saıabaǵy arasyndaǵy aspaly arqan jol sol kezde salynǵan. Biraq ol kezde Respýblıka saraıy bolǵan joq, ol keıinirek salyndy. Adamdar ol kezde óz betinshe demalýǵa baryp turatyn. Sebebi búkil qala kórinetin. Biraq eshqandaı oıyn-saýyq oryndary, arnaıy aımaq bolǵan joq. Jalpy ornalasqan jeri yńǵaıly, jaıaý barýǵa bolady. Degenmen, arqan jol ashylǵannan keıin onda adamdar legi kóbeıdi. Sáıkesinshe, ol jerde abattandyrý, kórkeıtý jumystary bastaldy, — dedi ol.
Telemunara qalaı salyndy?
«Telemunara nelikten dál qazirgi turǵan ornyna salyndy» degen suraqqa tarıhshy mundaı nysan úshin bıik ári keń aımaq kerek bolǵanyn aıtty.
Telemunara qurylysy 1975 jyly bastalǵan. Bir jyl buryn 1974 jyly joba ázirleýge baıqaý jarııalandy. Sol tusta negizgi joba retinde eki usynys qarastyrylǵan.
Ol boıynsha telemunara eki aıaǵy bar, ıaǵnı eki tireýi bar temir qurylym retinde salynýy kerek edi.
— Sol jyldary usynylǵan alǵashqy telemunara jobalaryna qarasaq, ol úlken jándikke uqsaıdy. Menińshe, bul jobalardyń iske aspaǵany jaqsy bolǵan. Onyń ornyna qazirgi qurylym jobasy usynyldy. Іrgetasynyń aýdany — 51h66 metr boldy. Oǵan 19 metrlik tsılındr (qabyrǵasy 2 metr) qoıylǵan. Onyń ústinde munara men antenna tur. Ǵımarattyń ereksheligi — osy temir tsılındrdi qosqanda irgetastyń salmaǵy 65 tonnaǵa jetse, munaranyń qalǵan bóligi nebári 5 tonna bolady. Bul nysannyń seısmıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etedi. Odan bólek, telemunarada seısmıkalyq qozǵalysty qabyldaıtyn 4 qurylym jasalǵan. Árqaısysynyń salmaǵy — 10 tonna. ıAǵnı, jer dúmpýi kezinde olar seısmıkalyq kúshti ózderine qabyldap, telemunaraǵa zaqym kelýine ne qulaýyna jol bermeıdi. Telemunaranyń seısmıkalyq tózimdiligi 10 ballǵa deıin barady, — dedi Konstantın Cherepanov.
Munara jobasynyń arhıtektorlary — Terzıev, Savchenko jáne Akımov. Nysannyń josparlaý jumysyna Máskeýdiń úsh uıymy men «Proektstalkonstrýktsııa» ortalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń Qazaqstandaǵy fılıaly qatysqan.
Munara konstrýktsııalaryn «Kazmontajstroıdetal» jáne «Kazstalmontaj» daıyndap, qurastyrǵan.
Meıramhana men sholý aımaǵy
Nysan 1984 jyldyń 1 maýsym kúni iske qosyldy. Sol kezde bul nysan álemdegi eń bıik telemunalar arasynda 4-orynda boldy. Qazir 14-orynǵa túsken.
Antennany qosqanda bıiktigi — 371 metr. Onyń ishinde irgetas ústinen salynǵan altyburyshty qurylym — 248 metr, antenna — 123 metr. Odan bólek telemunaranyń 146 metr jáne 252 metr bıiktikterinde saqına tárizdes eki qurylym bar.
— 1984 jyly telemunara ashylǵan kezde Kóktóbe saıabaǵy da paıda boldy. Kóptegen adam telemunaraǵa saıabaqtan barady dep josparlandy. Óıtkeni nysannyń birinshi saqınasynda meıramhana jáne sholý alańy ashylý kerek edi. Ekinshi saqınada tehnıkalyq qyzmet atqarylady, — deıdi Sh. Ýálıhanov atyndaǵy ınstıtýt mamany.
Alaıda telemunara áý basta josparlanǵandaı týrısterdi qabyldamaǵan. Sebebi telemunara iske qosylǵan 1-2 aıdan keıin nysanda kabelder órtendi.
— Bul órt Kóktóbe munarasyna kelýshiler úshin tolyqtaı japty deýge bolady. Sebebi tótenshe jaǵdaı kezinde munarada adamdardyń evakýatsııalyq shyǵý joldary aldyn ala qarastyrylmaǵany anyqtaldy. Sondyqtan meıramhana men sholý aımaǵy qoldanysqa berilgen joq, — dep naqtylady tarıhshy.
Munaranyń zamanaýı kelbeti
Konstantın Cherepanov Kóktóbe telemunarasy týrıstik ortalyqqa aınalmaǵanymen, óziniń tikeleı mindetin jyldar boıy atqarylyp kele jatqanyn jáne onyń syrtqy beınesiniń ózi Almatyǵa kórik bergenin atap ótti.
— Óte yńǵaıly orynǵa salynǵan. Bir jaǵynan fýnktsııasyn atqarýǵa qolaıly, ekinshi jaǵynan telemunara birden qalanyń kórkine aınaldy. Bıik turǵyn úıler joq kezde munara qalanyń kez kelgen bóliginen kórinetin. Sondyqtan ol Almatynyń sımvolyna aınaldy, — dedi tarıhshy.
Eske salaıyq, 2023 jyly Kóktóbe telemunarasy jaryqtandyrylatyny belgili boldy. Telemunarany jaryqpen jabdyqtaý jobasy 1,2 mlrd teńgege baǵalandy.
Osylaısha 2024 jyly «Kóktóbe» telemunarasynda jaryqtandyrý tehnologııasy jumys isteı bastady.
Qazirgi ýaqytta «Kóktóbe» telemunarasynda basqarylatyn medıa qasbetter ornatylǵan. Osyǵan uqsas tehnologııa Nıý-Iorktegi Empire State Building ǵımaratyn jáne Dýbaıdaǵy Býrdj-Halıfa záýlim ǵımaratyn jaryqtandyrady.
Mereke kúnderi nysanda mýltımedıalyq beınerolık qosylady. Mysaly, byltyr Táýelsizdik kúnine oraı Kóktóbe telemunarasynda elimizdiń kók týy jarqyrap turdy.
