Almaty mýzeılerine kelýshiler sany úsh ese artty
ALMATY. KAZINFORM — 18 mamyr — Halyqaralyq mýzeı kúni. Mereke qarsańynda Kazinform tilshisi Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń dırektory Lázzat Saǵyndyqovamen suhbat qurǵan edi.
— Áńgimeni Qazaqstannyń mádenı astanasy — Almatydaǵy mýzeıler sanynan bastasaq.
— Elimizde 280-nen astam mýzeı jumys isteıdi. Almaty qalasynda 30-ǵa jýyq mýzeı ornalasqan. Onyń ishinde respýblıkalyq, qalalyq, jeke menshik mýzeıler bar. Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń quramyna sonyń 9-y kiredi. Qala aýmaǵynda jalpy 160 nysan (arheologııalyq, sáýlet jáne monýmentaldy óner eskertkishteri) tarıhı-mádenı mura eskertkishteriniń memlekettik tizimine engizilgen.
Respýblıkalyq mańyzy bar tarıhı-mádenı mura eskertkishteriniń tiziminde memlekettiń qorǵaýyna alynǵan 6 mýzeı bar. Olar: Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik ortalyq mýzeıi, Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıi, A. Baıtursynuly mýzeı-úıi, M. Áýezov mýzeı-úıi, Á. Qasteev atyndaǵy Ulttyq óner mýzeı, «Mádenıetterdi jaqyndastyrý ortalyǵy» memlekettik mýzeıi.
Jergilikti mańyzy bar tarıhı-mádenı mura eskertkish tizimine 6 mýzeı engen. Atap aıtsaq, Almaty mýzeıi, S. Muqanovtyń jáne Ǵ. Músirepovtiń ádebı-memorıaldy mýzeıleri, Raıymbek batyr kesenesi, Boraldaı saq qorǵandary arheologııalyq parki jáne taǵy basqalary.
— Mýzeıdegi jádigerler qalaı zerttelip, saqtalady?
— Mýzeı zattary arnaıy temperatýra jáne ylǵal rejıminde saqtalýy tıis. Birlestikke qarasty mýzeıler qoryndaǵy jádigerler osy talapqa saı arnaıy qor bólmelerinde tur. Qazir qorda 66 369 jádiger bar. Olardyń qatary jyl saıyn qundy dúnıemen tolyǵyp otyrady. Máselen, 2024 jyly mýzeı qory 471 jádigermen tolyqty. 2018-2025 jyldar aralyǵynda 64 766 eksponat tsıfrlandyryldy, bul — jalpy eksponattardyń 97,5 paıyzy. Bıyl osy baǵytta jumysty aıaqtaý josparda bar.
Ǵylymı-zertteý baǵytyndaǵy jumysqa toqtalsaq, birlestik Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginen ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq sýbekt retinde akkredıtteldi. Sondaı-aq, arheologııalyq qazba jumystaryn júrgizý lıtsenzııasyn aldy.
Birlestikte 22 ǵylymı qyzmetker jumys isteıdi. Máselen, byltyr atalǵan mamandar 9 ǵylymı konferentsııaǵa qatysyp, ǵylymı zertteý nátıjesin buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalady. Ótken jyly — 80, jyl basynan beri 20 maqala jaryqqa shyqty.
Byltyr 17-26 qazan aralyǵynda Almaty qalasy mýzeıler birlestigi ıtalıandyq jáne frantsýzdyq mamandardyń qatysýymen Boraldaı erte temir dáýiriniń nekropolynda geofızıkalyq zertteýler (elektrotomografııa) júrgizidi. Zertteý qorytyndysy Archaeological Prospection (Scopus) jýrnalynda basylyp shyǵady.
Sondaı-aq, 2024 jyly qazan aıynda Alataý aýdanyndaǵy apatty jaǵdaıdaǵy qorǵanda arheologııalyq qazba jumystary júrgizildi. Qorǵannyń jerleý qurylysy zertteldi. Qazba jumystary barysynda qańqa qaldyqtarynyń fragmentteri men biregeı shatyrly jerleý qurylysynyń elementteri — qola ilmekter men shegeler tabyldy.
Birlestikke qarasty mýzeılerdiń ǵylymı qyzmetkerleriniń uzaq jyldardaǵy zertteý jumysynyń nátıjesinde entsıklopedııa jáne mýzeı katalogy jaryqqa shyqty.
Naqtylaı ketsek, byltyr «Ǵabıt Músirepov» entsıklopedııasy jáne Almaty mýzeıiniń qorynda saqtalǵan jádigerlerdiń «Almaty Qazaqstan sýretshileriniń shyǵarmashylyǵynda» atty katalogy paıda boldy.
— Mýzeı salasy qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý maqsatynda qandaı is-sharalar atqarylyp jatyr?
— Qala basshylyǵy jyl saıyn mýzeı qyzmetkerleriniń kásibı biliktiligin arttyrýǵa erekshe nazar aýdarady. Sala mamandary álemniń jetekshi mýzeılerine baryp tájirıbe almasyp keledi. Máselen, 2023 jyly 10 qyzmetker Parıjdegi Ulttyq mýzeıler ortalyǵynda biliktiligin arttyrsa, 2024 jyly 10 maman Sıngapýr ǵylymı ortalyǵynda, 2025 jyly 6 qyzmetker Túrkııanyń jetekshi mýzeılerinde TÚRKSOI halyqaralyq uıymynyń uıymdastyrýymen biliktilik arttyrý kýrsynan ótti.
— Nátıje bar ma?
— Álbette, mýzeıge kelýshiler sany 3 ese artty. 2024 jyly aqyly túrde mýzeılerge 170 myńǵa jýyq adam keldi. Bul 2023 jylmen salystyrǵanda 183%-ǵa artyq. 2022 jylmen salystyrǵanda 211%-ǵa kóp. Sáıkesinshe, tabys kólemi de ósti. Jalpy tabys 85,5 mln teńgege jetti, onyń ishinde 75,7 mln teńge bılet satylymynan tústi.
— Mýzeı salasy boıynsha qaı eldermen baılanys ornatylǵan?
— Halyqaralyq baılanysty nyǵaıtý baǵytynda sońǵy 2 jylda 18 halyqaralyq ózara yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy. Nátıjesinde qazaq halqynyń tarıhy men mádenıetin shetel azamattaryna nasıhattaý maqsatynda sońǵy 2 jylda 7 halyqaralyq kórme uıymdastyryldy. Atap aıtsaq, Ońtústik Koreıa, Túrkııa, Italııa, Avstrııa, Chehııa, Vengrııa, Serbııa elderinde. Kórme uıymdastyrý boıynsha júrgizilgen kelissóz barysynda jıyn ótetin oryn, ekspozıtsııalyq jabdyqtar, jaryqtandyrý júıelerin keminde 1 aı merzimge, Seýl qalasynda 2 aı merzimge tegin alý týraly kelisimge keldik.
Yntymaqtastyq nátıjesinde Almaty mýzeıinde Ońtústik Koreıa astanasy Seýl tarıhy mýzeıiniń «Seýl ǵajaıyptary» halyqaralyq kórmesi jáne Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıinde Saha (ıAkýtııa) Respýblıkasynyń ıAkýtııa halyqtarynyń mýzykasy jáne folklory mýzeıiniń halyqaralyq kórmesi ótti.
Atalǵan sharalar sheteldik aýdıtorııa tarapynan úlken qyzyǵýshylyq týǵyzyp, keń qoldaýǵa ıe boldy. Sheteldik buqaralyq aqparat quraldary men ınternet-resýrstar bizdiń jobalarymyz týraly 115 materıal jarııalap, oń pikir bildirdi.
2025 jyly mýzeıaralyq kelissóz nátıjesinde Majarstan, Serbııa jáne Italııa elderiniń halyqaralyq kórmesin uıymdastyrý kózdelip otyr. Madıarlardyń áıgili Mato keste ónerin tanystyratyn «Mato halyq óneri — madıar mádenıetiniń murasy» kórmesi 16 mamyrda ashyldy.
Sonymen qatar, 2025 jylǵy 12-19 maýsym aralyǵynda Parıj qalasyndaǵy ıÝNESKO shtab-páterinde qazaq halyq mýzykalyq aspaptarynyń kórmesi uıymdastyrylmaq. Shara Nurǵısa Tlendıevtiń 100 jyldyq mereıtoıyna arnalady. Bul mańyzdy kún ıÝNESKO-nyń ataýly datalar kúntizbesine engizilgen. «Myńjyldyqtar áýeni: Nurǵısa Tilendıevtiń shabyt qaınary» kórmesi Almaty ákimdigi men Qazaqstannyń ıÝNESKO-daǵy turaqty ókildigimen birlesip uıymdastyrylady.
— Mádenıet salasynyń ókili retinde aıtyńyzshy, mýzeılerge jas, kreatıv mamandardy tartý boıynsha qandaı jumys atqarylyp jatyr?
— Búginde Almaty mýzeılerinde qyzmet etetin mamandardyń 60% — jastar. Jas mamandardyń kásibı damýyna erekshe mán beremiz. Joǵary oqý ornyn jańa aıaqtaǵan túlekter teorııalyq bilimin mýzeı isinde tájirıbe júzinde bekitip, eńbek jolyn Almaty qalasynda bastap qana qoımaı, odan ári olar álemdik jetekshi mýzeılerde taǵylymdamadan ótip, álemniń jetekshi mýzeılerinde biliktilik arttyrýǵa múmkindik alady.
— Sol jas mamandardyń áleýmettik jaǵdaıyna toqtalyp ótseńiz…
— Birlestikke qarasty mýzeılerde jumys isteıtin 19 qyzmetker byltyr «Almaty jastary» baǵdarlamasy boıynsha baspanaǵa ıe bolsa, 2023 jyly 13 jas maman qonys toıyn toılady. Bul - memleket tarapynan kórsetilgen úlken qoldaý. 2023 jyly qala ákimi sheshimimen mýzeı qyzmetkerleriniń jalaqysy jergilikti bıýdjet esebinen 30%-ǵa kóterildi, al respýblıkalyq bıýdjet esebinen qyzmetkerlerdiń jalaqysy jyl saıyn 18%-ǵa artyp keledi.
— Almatyda qansha mýzeı jańartyldy?
– Bul baǵytta mýzeı keńistigin zaman talabyna saı qaıta uıymdastyrý, reekspozıtsııa jasaý jáne tehnıkalyq jabdyqtandyrý jumystary júıeli túrde júrgizilip keledi. Atap aıtqanda, Almaty qalasy mýzeıler birlestigine qarasty birqatar nysan jańartyldy. 2021 jyly D. A. Qonaev mýzeıi men Ǵ. Músirepov mýzeı-úıi, 2022 jyly S. Muqanov pen A. Baıtursynuly mýzeı-úılerinde reekspozıtsııa jumystary júrgizildi. Buǵan deıin, 2012 jyly Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıi, 2016 jyly Almaty mýzeıi men Mýltımedııalyq dástúrli mýzyka ortalyǵy jańasha formatta kelýshilerge esigin ashqan bolatyn.
Qazir Nurǵısa Tilendıevtiń 100 jyldyǵyna oraı kompozıtordyń memorıaldy mýzeıiniń ekspozıtsııasyn jańartý jumysy júrgizilip jatyr.
Sondaı-aq, Raıymbek batyr memorıaldy keshenin mýzeılendirý, jańa ǵımarattyń salynýy jáne burynǵy Vernyı observatorııasy ǵımaratynda Observatorium mýzeıin ashý josparda.
— Mýzeıge kirý quny qansha?
–2024 jyldan bastap qala ákimdiginiń sheshimimen birlestik mýzeıleri oqýshylar úshin tegin qyzmet ete bastady. Ótken jyly 85 myń oqýshy mýzeıge tegin keldi.
Bekitilgen preıskýrantqa sáıkes eresekterge kirý aqysy 1000 teńge, stýdentterge 500 teńge, zeınetkerlerge 300 teńge jáne týrısterge 1500 teńge.
Soǵys ardagerlerine, jaýynger-ınternatsıonalıstterge, jetim balalar men mektepke deıingi jastaǵy balalarǵa jáne І, ІІ toptaǵy múgedekterge birlestik mýzeılerine kirý tegin. Sondaı-aq, ІІІ top múgedekterine 50% jeńildik qarastyrylǵan.
Byltyr mýzeı eksponattaryn 308 812 adam tamashalady. Onyń ishinde aqyly túrde Birlestik mýzeılerine 170 000-ǵa jýyq adam keldi. Jyl basynan beri 125 111 adam kelse, onyń ishinde 44 myńǵa jýyǵy aqyly kirdi.
– Bıyl Halyqaralyq mýzeı kúni qandaı is-sharalar ótedi?
–1978 jyldan bastap álemdegi barlyq mýzeı qyzmetkeri 18 mamyr kúni ózderiniń kásibı merekesin atap ótedi. «Mýzeı túni» alǵash ret 1997 jyly Berlınde ótkizildi. Soan beri mýzeılerde osy aktsııa uıymdastyrylyp keledi. Qazaqstanda «Mýzeı túni» aktsııasy 2005 jyldan beri ótip júr.
Almaty mýzeıler birlestigi - aktsııanyń belsendi qatysýshylarynyń biri.
Alǵashqy sharalardyń biri — 16 mamyr kúni Almaty mýzeıine Qazaqstanda alǵash ret ótetin «Mato halyq óneri — madıar mádenıetiniń murasy» atty halyqaralyq kórme ashyldy. Mato kesteleý mádenıeti ıÝNESKO-nyń álemdik materıaldy emes mádenı muralar tizimine engizilgen.
Bul kórme Majarstannyń Almatydaǵy Bas Konsýldyǵymen birlese uıymdastyrylyp otyr. Qonaqtar nazaryna Majarstannyń baı mádenı murasyn tanystyratyn 100-den astam biregeı eksponat usynylady.
Bul kúni, aldaǵy jeksenbide — 18 mamyr halyqaralyq mýzeı kúni Almaty qalasy mýzeıler birlestigine qarasty (Almaty mýzeıi, Yqylas atyndaǵy halyq mýzykalyq aspaptar mýzeıi, D. A. Qonaev mýzeıi, S. Muqanov mýzeı-úıi, Ǵ.Músirepov mýzeı-úıi, Mýltımedıalyq dástúrli mýzyka ortalyǵy, A. Baıtursynov mýzeı-úıi) mýzeılerge kirý tegin bolady.
«Mýzeı túni» halyqaralyq aktsııasy aıasynda mýzeıler 18 mamyr saǵat 10:0 men 00:00 aralyǵynda jumys isteıdi, arnaıy sharalar uıymdastyrylady.
Birlestikke qarasty barlyq mýzeıde:
— tanymdyq ınteraktıvti kvester men vıktorınalar;
— mýzeı ekspozıtsııasy boıynsha teatrlandyrylǵan ekskýrsııalar;
— spektaklder ;
— Almaty tarıhy mýzeıinde elimizdegi jetekshi restavrator, arheolog mamandardyń (Elına Altynbekova jáne arheolog Marat Nurpeıisov) arnaıy lektsııalary;
— Almaty tarıhy mýzeıinde «Mýzeıge syı» aktsııasy;
— fotokórmeler men ashyq aspan astyndaǵy kınokórsetilimder;
— tanymal ánshilerdiń (Erkesh Hasen, Ernar Amandyq, Alashuly toby, t. b.) qatysýymen kontsertter;
— jasandy ıntellektpen fotoaımaqtar;
— qysh ydystar, mýzykalyq aspaptar jasaý, beıneleý óneri boıynsha sheberlik sabaqtary ótkiziledi.
Aktsııa aıasyndaǵy erekshe jobalardyń biri — alty mýzeıdi qamtıtyn kvest-oıyn. Jastar arasynda tanymal blogerler Ańsaǵan Sadyrhanov jáne Ǵalymjan Janyqulov bastaǵan toptar mýzeılerdi aralap, mamandar arnaıy ázirlegen tapsyrmalardy oryndaıdy.
Sonymen qatar, balalarǵa arnalǵan arnaıy aımaqtar: kvest oıyndary, mýzeılik pazldar, akvagrım uıymdastyrylady.