Alıment óndirý isine reforma qajet pe
AQTÓBE. KAZINFORM — Elimizde alıment óndirý isi sotta qaralady, onyń oryndalýyn prokýratýra baqylaıdy. Al Ádilet mınıstrligi isti sot oryndaýshylaryna tapsyrady. Qazir aılyǵyn azaıtyp kórsetetin áke, burynǵy jubaıynan aqsha talap etken ana ózara kelise almaı, bala baǵý qıyndap ketti. Kazinform alıment óndirý men oǵan qajetti reforma jaıyn saralap kórdi.
Zań ne deıdi?
Alıment óndirý isi elimizde «Neke jáne otbasy týraly» kodeks negizinde qaralady. Kodekste «alıment — bir adam ony alýǵa quqyǵy bar ekinshi adamǵa berýge mindetti aqshalaı nemese materıaldyq qarajat» dep jazýly tur.
Mólsheri bala sanyna qaraı ózgerip otyrady. Bir balaǵa tabysynyń tórtten birin berýi tıis. ıAǵnı, 100 myń teńge eseptelse, 25 myń teńge balany asyraýǵa bóledi.
Eki balaǵa tabystyń úshten bir bóligi, úsh jáne odan da kóp bala bolsa, teń jartysy tıesili.
Áke nege alıment tóleýden qashqaqtaıdy?
Erli-zaıypty ajyrasqan kezde kóp jaǵdaıda bala anasynyń janynda qalady. Al áke asyraýshy qamytyn birden sheship tastaı almaıdy.
Ol ári qaraı da óz balasyn baǵyp-qaǵyp, suraǵanyn berip, qoldaý kórsetýi tıis. Alaıda kóp jaǵdaıda áke qashqaqtap, anasy sot pen sot oryndaýshylaryn jaǵalap ketedi.
— Keıbir boryshker — jeke kásipker. Sáıkesinshe olar memlekettik kirister basqarmasyna tabysy týraly aqparat berip, salyq tóleıdi. Keıde sol jeke kásipker ózine eń tómengi jalaqyny belgilep, tabysyn jasyryn ustaıdy. Ajyrasqan soń az ǵana aılyǵyn kórsetip, eki arada arazdyq órshı túsedi. Eń tómengi jalaqy 85 myń teńge desek, onyń 10% salyqqa ustalady. Qolǵa tıgen 76 500 teńge dep eseptesek, sonyń tórtten bir bóligin, ıaǵnı, 19 125 teńgeni berýi tıis. Árıne, bir balaǵa bir aıǵa bul jetpeıdi. Osy kezde onyń burynǵy tabysyn biletin, kórgen áıel bereshekti anyqtaý qaýlysyna kelispeı, sotqa júginedi. Mysalǵa 100 alıment tóleýshi bolsa, ókinishke qaraı onyń 40-50-i eń tómengi jalaqyny kórsetedi, — dedi sot oryndaýshy Nurlan Zıneǵalıev.
Dál osy tusta sot oryndaýshylary ózi zertteý júrgizip, tergeýge almaıdy. Resmı qujat suratady, sol qujat negizinde sot aktisin oryndaıdy.
— Shyn máninde kásipker, biraq ony jasyryn ustaýy, úshinshi bir tulǵanyń atynan jumys júrgizýi múmkin. Óndirip alýshy múlkin, kásibin ata-anasynyń atyna aýdaryp qoıǵanyn aıtady. Tipti solardyń esepshotyn qoldanyp, jumys isteıtinder bar. Bárin aıtyp keledi. Alaıda biz sot oryndaýshy retinde tek qujatty ǵana tirkep, sony negizge alamyz. Biz boryshkermen de, óndirip alýshymen de sóılesip, suraımyz. Sot oryndaýshy zań aıasynda barlyq múmkindikti paıdalanyp, óndirýge kúsh salady. Al boryshkerde sana bolmasa, «meniń balam bar, oǵan kómektesýim kerek, ol jaqsy ómir súrýi kerek» degen oı mazalamasa keıbir zań talaptary, májbúrlep óndirý sharasy esh nátıje kórsetpeıdi, — dedi sot oryndaýshy.
Osy tusta «qashqyn» ákelermen qatar, janashyr ákelerdiń de bar ekenin esten shyǵarmaý kerek. Jalaqysy jaqsy, balasyna bereri mol áke de kezdesip jatady.
— Óndiriste bir is boldy. Boryshkerdiń jumysy, tabysy jaqsy. Óndirip alýshy aıyna 500 myń teńgeden astam aqsha alady bir balaǵa. Sonymen birge ákesi únemi balasynyń janyna tabylady, úıirmelerge aparady. Munyń syry nede? Erli-zaıypty ajyrasqan soń da dostyq qarym-qatynasty saqtap qaldy. Kóp jaǵdaıda taraptar arasynda óshpendilik bolady, ol údeı túsedi. Keıde alımentke muqtaj bolmasa da «qalaı kek alamyn, qamap tastaımyn» dep suraıdy. Ekeýi de jaǵdaıdy sanaly túrde qabyldamaıdy, janyn jaralaǵysy keledi. Biz zań mamany retinde muny aıtqanymyz qısynsyz bolýy múmkin. Biraq shyn máninde solaı, — dedi Nurlan Zıneǵalıev.
Reforma qajet pe?
Uzaq jyldyq tájirıbesi bar sot oryndaýshysy Nurlan Zıneǵalıev balanyń jasyna qalaı aqsha mólsherin ózgertýdiń tıimdi jáne tıimsiz tusyn aıtyp berdi.
Tıimdisi:
— Bala suranysy tolyq qamtylady.
— Týǵannan bastap mektepke barǵanǵa deıingi aralyqta tamaqqa, kıim-keshekke, túrli em-dom shyǵyny óteledi.
— Mektep jasynan bastap jasóspirim kezindegi suranysy, onyń kıim-keshegi men tamaǵy, úıirmeleri eskeriledi.
— Ata-ananyń birine ǵana salmaq túspeıdi, ekinshisi de birdeı jaýapkershilikti sezinedi.
Kemshilikteri:
— Esep kóbeıedi, basqarý qıyndaıdy. ıAǵnı, balanyń jasyna qaraı tóleý belgilense, alıment mólsheri únemi ózgerip otyrady. Bul sot oryndaýshylarynyń, jumys berýshilerdiń jáne basqa da protseske qatysýshylardyń jumysyn qıyndatady.
— Alıment mólsheri únemi ózgerse, ata-ananyń óz shyǵynyn esepteýi, ony basqarýy qıyndaıdy.
— Ata-ana arasyndaǵy daý bitpeı, jalǵasa beredi. Olardyń biri jas talaptaryn esepteý negizsiz ekenin aıtyp, qarsy shyǵýǵa tyrysýy múmkin.
— Alıment óndirip alýshy balanyń qajettilikterin asyra baǵalap, jasóspirim shaqta shyǵystardy tekserý qıynǵa soǵady.
Bul — maman tujyrymy.
— Balanyń jasyna baılanysty alıment tóleý júıesin engizý paıdaly bolýy múmkin. Biraq mehanızmdi muqııat ázirleý kerek. Ata-ananyń kelisimi boıynsha nemese sot belgilegen úlken shyǵyndardy jabý úshin turaqty bazalyq tólemdi jáne qosymsha jarnalardy qarastyratyn júıe tıimdirek bolady dep esepteımin. Sonymen birge alımenttiń eń tómengi mólsherin bekitýdi usynar edim. Bul bir balaǵa eń tómengi kúnkóris deńgeıinen tómen bolmaıtyn soma bolýy tıis. Alıment tóleýden qasaqana jaltarý, onyń ishinde kiristi jasyrý nemese jumysqa ornalasýdan qasaqana jaltarý úshin qylmystyq jaýaptylyq qarastyrylsa deımiz. Bul ózgerister alıment boıynsha mindettemelerdi oryndaý tıimdiligin arttyrýǵa jáne balalar men olardyń zańdy ókilderiniń quqyǵyn qorǵaýǵa múmkindik beredi, — dedi sot oryndaýshy.
Ákesi bolmasa, ata-ájesi…
Aqtóbe oblysynda 2022 jyly alımentti ákeden emes, ata-ájeden óndirý isi qaraldy. Oǵan deıin sot oryndaýshylary boryshkerge birneshe márte eskertip, óndiris sharalaryn qabyldap, tipti ákimshilik, qylmystyq jaýapqa tartty.
Qylmystyq kodekstiń 139-babyn negizge alyp, jaýapqa tartylǵanymen, alıment tólemedi. Bereshek 6 mln teńgeden asqan kezde óndirip alýshyǵa ata-ájeden óndirý isi usynyldy.
— Esh amal qalmaǵan kezde ata-ájesinen alıment óndirýge bolatynyn aıtamyz. Bul «Neke jáne otbasy týraly» kodekstiń 152-babynda jazýly tur. Qazir atasy nemeresine alıment tólep otyr. Taǵy bir is boldy. Óndirip alýshy ata-ájesin sotqa shaqyra bastaǵan kezde boryshker tabyldy. Buryn jasyrynyp, izdeýde júrgen boryshker habarlasyp, jaýapkershiligin moıynyna aldy. Alıment bereshegin ótep, aı saıyn tólep otyr, — dedi sot oryndaýshysy.
Anasy men ákesi ortaq esepshotqa aqsha aýdarýy tıis — Amanǵos Qulov
Elimizde ákeler quqyǵyn qorǵap, jalǵyzbasty ákelerdi qoldap júrgen «Qazaqstan ákeleri» respýblıkalyq ákeler qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Amanǵos Qulov alıment óndirý isinde reforma qajet dep sanaıdy. Ol eki usynys aıtty.
— Birinshiden, balaǵa esepshot ashyp, anasy da, ákesi de oǵan aı saıyn aqsha aýdarýy tıis. Máselen áke 25 myń, anasy 25 myń teńge aýdarsa, onyń 20 myń teńgesi sol esepshotta qalyp, jınala bersin. Al 30 myń teńgeni bala óz qajetine jumsaýyna bolady. Ekinshiden, bir aptanyń eki kúnin emes, 4 kúnin bala ákesimen ótkizýi kerek. Qazir tek senbi-jeksenbi kórýine múmkindik beredi. Bul durys emes, — deıdi Amanǵos Qulov.
«Qazaqstan ákeleri» respýblıkalyq ákeler qaýymdastyǵyna «ákesi alıment tólemeıdi» degen áıelder shaǵym aıtyp barmaǵan. Kerisinshe alıment tólese de balasyn kóre almaı júrgen ákeler járdem suraǵan.
Resmı alıment tólemeıdi — qala turǵyny
Qala turǵyny ózara kelisimmen alımentten bas tartty. Alaıda balanyń ákesi kıim-kesheginiń, úıirmeleriniń aqysyn tólep otyrady.
— Alıment óndirý isi óte qıyn boldy. Jumysy joq ekenin aıtyp, sál kútýimdi surady. Keıin shetelden kólik ákeletin bolyp, shekaradan ótýi qıyndaǵanda «bas tartamyn» degen qolhat surap, alıment óndirý isin toqtattyq. Osydan keıin balasyna habarlasqanymen, aqsha bermedi. Arada jyldar ótkende qaıta baılanys ornatyp, qazir úıirmeleri men keıde kıim-kesheginiń aqshasyn tóleıdi. Degenmen berejaq ákelerdiń shetelge shyǵýyna tyıym salatyn zań talaby durys, — dedi qala turǵyny.
Taǵy bir qala turǵynynyń burynǵy kúıeýi taýysynyń jeke kásipkerligine tirkelip, eń tómengi jalaqyny alatynyn rastap, keıin 19 myń teńgedeı aqsha tólep otyrǵan.
— Burynǵy kúıeýim jıhaz jasaýmen aınalysty. Muny bilip-kórip otyrmyn. Sóıtip birneshe ret prokýratýra, Ádilet departamentine aryz jazdym. Bári de sot oryndaýshysynyń jumysynan esh kinárat tappady. Qatty qınaldym. Іsherge tamaq tappaı qalǵan kezde tońazytqyshtyń bos turǵanyn kórsetý úshin fotoǵa túsirip, jiberdim. Sol kezde sot oryndaýshy burynǵy kúıeýimmen kezdestirip, medıatsııalyq kelisimge keldik. Ol maǵan aı saıyn 80 myń tólep oqyratynyn aıtty, al men májbúrli túrde óndirý sot aktisin keri qaıtardym. Bul durys sheshim boldy, — dedi qala turǵyny Qalamqas.
Alıment — er adamnyń qolyndaǵy qarý
Psıholog Gúlnur Bısekova alıment óndirý isi ajyrasqan eki adamnyń arasyndaǵy bitpeıtin daýdyń biri dep sanaıdy. Bul taqyryp áıel men erkekke ǵana emes, balaǵa da aýyr. Alaıda eresekter baladan góri, ózara óshpendilikti údetip, bir-birin túsine almaı jatady.
— Biri óz erkimen aqsha tólep otyrady, ekinshisi jaǵdaıy jaqsy bolsa da eń tómengi jalaqyny kórsetedi. Taǵy bir toby «ózim berip turamyn, alıment óndirý isi qajet emes» dep aıtady. Negizi balasyn janyna jiberip, qajetin aıtsa, «kıindirip jiber» dep naqty tapsyrsa, kóp áke odan qashpaıdy. Al aqsha berýge kelgenge irkiledi. Ajyrasqan kezde er adamnyń qolynda qalatyn jalǵyz qarý — alıment. Osy arqyly ol óz qolynda áli de kúsh bar ekenin sezinedi. «Men alıment tóleý arqyly óz qalaýymdy oryndatamyn, az tólesem, jalynyp, qaıtyp keledi» degen oıda júredi. Sebebi ajyrasqan kezde bala anasymen qalady, ortaq múlki bólinedi, kezdesýlerge jiberý jaıy sheshiledi. Er adamdar arasynda «alıment áıeldiń qaltasyna ketip jatyr» dep oılaıtyndar bar. Senbeıdi. Alıment áıeldiń qaltasyna ketpeıdi. Qymbatshylyq jaılaǵan kezde balanyń úıirmeleri, kıimi men tamaǵy bar ekenin umytpaǵan jón. Psıholog retinde jaýapkershilikti sezbeıdi dep aıtamyn. Bala ómirge kelgen soń ana da, áke de jaýapty. Áıel tarapynan qate de bar. Olar ákesin jaqsy qylyp kórsetip, únemi qoldap otyrýy kerek. Sol kezde ákesi senip, kómektesedi, — dedi Gúlnur Bısekova.
Aıta keteıik, Aqtóbe oblysynda qazir 13 myńnan astam alıment óndirý isi bar. Qala boıynsha barlyǵy 18 sot oryndaýshysy jumys isteıdi. Sonymen birge 12 aýdanda da sot oryndaýshysy bar.