Alıma Bısenova: Qazaq — mońǵol, túrik, ıran taıpasynan paıda bolǵan halyq
ALMATY. KAZINFORM — Qazaqstan aýmaǵynda kóptegen túrki tildes taıpa birigip, bite qaınasyp, aralasý protsesiniń nátıjesinde qazaq halqy qalyptasty. Bul týraly fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, antropolog, Nazarbaev Ýnıversıteti sotsıologııa jáne antropologııa kafedrasynyń qaýymdastyrylǵan professory Alıma Bısenova aıtty.
— Qazaq — qurama halyq, mońǵol, túrik, ıran tektes taıpalardyń aralasqanynan paıda bolǵan. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, qazirgi Mańǵystaý men Atyraý óńirinde ejelgi zamanda Iran tildes kóshpendiler turǵan. Sarmattar, massagetter. Olar keremet jaýynger edi. Sol jaýyngerlik erlik pen kúshti rýhty ózimizdiń Kishi júzdiń boıynan kórýge bolady. Qazaqta «Uly júzge qaýǵa ber de malǵa qoı. Orta júzge qalam ber de daýǵa qoı. Kishi júzge naıza ber de jaýǵa qoı» degen ataly sóz bar, — deıdi Alıma Bısenova.
Sonymen qatar, ǵalym «Joshy ulysynan bergi ýaqyt ishinde qazaq bet kelbeti jaǵynan ózgerdi me?» degen suraqqa jaýap berdi.
— Joshy ulysy — mýltıetnıkalyq ımperııa. ıAǵnı, onyń quramynda ártúrli taıpa bolǵan. Atap aıtsaq, qypshaq, naıman, kıtandar (qazir joq), qataǵan jáne basqalary. Máselen, Shyńǵys han aqshyl sary adam bolǵan. Bir otbasynda, bir rýdyń ishinde kelbeti bir-birine uqsamaıtyn adamdar bolýy múmkin. Sary, qara shashty, uzyn boıly nemese tapal degen sııaqty. Bes saýsaq birdeı emes, — deıdi spıker.
Aıtýynsha, Joshy ulysy — Orta Azııanyń tarıhynda mańyzdy oryn alatyn, óz dáýirinde keń aýmaqty qamtyǵan memleket.
Shyńǵyshannyń úlken uly Joshy hannyń bıligimen qurylǵan bul ulys keıinnen Altyn Orda degen atpen belgili boldy.
Joshy ulysynyń tarıhy, mádenıeti — búgingi qazaq tarıhynyń irgeli bólshegi.
— Recessive gene degen bar. Máselen, meniń kózim qara. Biraq meniń anamnyń nemese ájemniń kózi kók bolǵan delik, sol kók kózdi gen meniń kelbetimde bolmasa da meniń genetıkalyq pýlymda saqtalady. Reti kelgende urpaǵymda kórinis berýi múmkin, — dep túsindirdi Alıma Bısenova.
Eske salsaq, Joshy ulysynyń 800 jyldyǵyna arnalǵan konferentsııalardyń birinde Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýtynyń dırektory Dúken Másimhanuly Shyńǵys han men Joshy ulysy bolmaǵanda Orta Azııa halqy arab-parsy tildi bolýy múmkin edi degen pikir aıtqan bolatyn.
Sondaı-aq QR UǴA akademıgi Darhan Qydyráli Joshy hannyń qazaq tarıhyndaǵy rólin túsindirgen edi.
Taıaýda Memleket basshysynyń tapsyrmasymen Joshy ulysy zertteý ǵylymı ınstıtýty quryldy.
Túrkııalyq kınokompanııa Joshy han týraly serıal túsirip jatyr.