Áleýmettik jeliler jastardyń psıhıkalyq densaýlyǵyna qalaı áser etip otyr
ASTANA. KAZINFORM - Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy Eýropadaǵy óńirlik bıýrosynyń jańa derekterine qaraǵanda, jasóspirimder arasynda áleýmettik jelini qoldaný boıynsha problemaly ahýal kúrt ósken, ıaǵnı 2018 jylǵy 7 paıyzdan 2022 jyly 11 paıyzǵa deıin jetti. Sonymen qatar, jasóspirimderdiń 12 paıyzy tsıfrlyq oıyndarǵa qatysty problemaly minez-qulyq qaýpine ushyraıdy.
Bul óz kezeginde tsıfrlyq tehnologııanyń jastardyń psıhıkalyq densaýlyǵy men ál-aýqatyna keri áseri turǵysynda eleýli túrde alańdatyp otyr. Derekter 2022 jyly Eýropada, Ortalyq Azııada jáne Kanadada (jalpy 44 el men óńirde) 11, 13 jáne 15 jastaǵy 280 myńǵa jýyq bala men jasóspirim qamtylǵan «mektep jasyndaǵy balalardyń tártibi» (HBSC) zertteýinen alynǵan.
Zertteýdiń negizgi qorytyndylary
- Jasóspirimderdiń 11 paıyzynda áleýmettik jelige qatysty problemaly minez-qulyq belgileri baıqaldy. Bul rette olardyń osy jelilerdi paıdalaný kezinde óz-ózine ustamdy bola almaýy jaǵymsyz saldarǵa ákeledi. Áleýmettik medıa aıasyndaǵy jelilerdi paıdalaný barysynda problemalar uldarǵa (9%) qaraǵanda qyzdar (13%) arasynda joǵary.
- Jastardyń úshten bir bóliginen astamy (36%) dostarymen jelide únemi onlaın baılanysta bolatynyn habarlady (bul kórsetkish 15 jastaǵy qyzdar arasynda eń joǵary (44%) deńgeıde boldy).
- Jasóspirimderdiń úshten biri (34%) kún saıyn tsıfrlyq oıyndardy oınaıdy, sondaı-aq jasóspirimderdiń 22 paıyzy tsıfrlyq oıyndarǵa (oınaýǵa ruqsat etilgen kúnderi) kúnine keminde tórt saǵat jumsaıdy.
- Oıyndarǵa qatysty problemaly minez-qulyq táýekeline jasóspirimderdiń 12 paıyzy shaldyǵýy múmkin. Osy jaǵdaı qyzdarǵa (7%) qaraǵanda uldar (16%) arasynda jıi kezdesedi.
Uıym esebinde áleýmettik jelini paıdalanýdaǵy problemalar táýeldilik belgilerimen sıpattalatyn minez-qulyq úlgisi retinde aıqyndalǵan. Bul belgilerge áleýmettik jelini paıdalanýda ózine-ózi shekteý qoıa almaý, áleýmettik jeliden shyqqan kezde abstınenttik sındromnyń bolýy, basqa jumystarǵa ýaqyt bólmeý, sondaı-aq áleýmettik jelini shamadan tys paıdalanýdyń kúndelikti ómirge teris áseri jatady.
Áleýmettik jelilerdi shekteýsiz qoldanýdyń saldary
Jasóspirimder arasynda áleýmettik jelini qoldanýdaǵy problemanyń artýy keıinnen jastar úshin teris saldarǵa ákelýi yqtımal. Osyǵan deıingi zertteýlerge qaraǵanda, áleýmettik jelilerde tym uzaq otyrý psıhologııalyq jáne áleýmettik ál-aýqattyń tómendeýine jáne psıhoaktıvti zattardy kóbirek tutynýǵa yqpal etedi. Bul tendentsııa jasóspirimniń damýyna jáne densaýlyǵyna aıtarlyqtaı áser etýi múmkin. Sonymen birge, áleýmettik jelini paıdalaný problemasy jastardyń oqý úlgerimine de teris áserin tıgizedi, sebebi olar kesh jatyp, únemi uıqysy qanbaı júredi.
DDSU-nyń Eýropadaǵy aımaqtyq keńsesiniń dırektory, doktor Hans Henrı P. Klıýgeniń paıymynsha, áleýmettik jeli jasóspirimderdiń densaýlyǵy men ál-aýqatyna oń jáne teris áser etýi múmkin.
«Sondyqtan halyqtyń tsıfrlyq saýattylyǵyn kóterýge erekshe mán bergen jón. Sonymen qatar, kóptegen elde bul baǵytta tıisti jumystar atqarylmaı jatyr. Al tsıfrlyq bilim berý baǵdarlamalary bar memleketter kóbinese tehnologııanyń zamanaýı úrdisi men qarqyndy damýyna ilese almaı otyr. Qazir bul kemshilikterdiń saldaryn kórip jatyrmyz. Eger úkimetter, densaýlyq saqtaý organdary, pedagogter men ata-analar osynyń bastapqy sebepterine nazar aýdarmasa, ony túzetý úshin naqty qadamdar jasamasa, jaǵdaı ýshyǵa túsedi. Óńirdegi mıllıondaǵan bala jazǵy demalystan keıin jańa oqý jyly aıasynda mektepke kelip jatyr. Keıbir elder balalardyń belgili bir jasqa tolǵanǵa deıin áleýmettik jelilerdi paıdalanýyn shekteýdi nemese tolyq tyıym salýdy qarastyryp otyr. Biz jasóspirimderdi áleýmettik jelilerdi qoldanýdyń jaǵymsyz saldarynan qorǵaý úshin dereý dáıekti sharalar qabyldaýymyz kerek. Bul turǵyda depressııa, býllıng, balanyń kóńil-kúıiniń bolmaýy jáne oqý úlgeriminiń nasharlaýy sııaqty máselelerge aıryqsha nazar aýdarý qajet», - deıdi ol.
Jastarǵa arnalǵan kómektiń ereksheligi
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetinshe, áleýmettik jelini paıdalaný kezinde jastar arasynda problemalarǵa jol bermeýge baǵyttalǵan is-sharalar nysanaly toptardyń jasyna sáıkes bolýy kerek, sondaı-aq mádenı erekshelikterin de eskergen jón.
Eń aldymen, bul is-sharalar arqyly jastardyń tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyryp, ǵalamtor jelisinde ózin durys ustaý tártibin túsindirip, áleýmettik jelilerde problemaly minezdiń paıda bolýy qaýpi bar adamdarǵa qoldaý jasaýy kerek.
Jastardyń ınternetti qaýipsiz paıdalana alýy úshin tsıfrlyq orta men tsıfrlyq bilim berýdi jaqsartý boıynsha sharalar qabyldaý qajet.
