«Álemde lańkestik áreketten 30 myńnan asa adam qaza tapqan» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń jazýynsha, búginge deıin Uly Dala týraly jazǵan belgili ǵalymdar boldy. Máselen, frantsýz zertteýshisi Rene Grosse 1938 jyly jaryq kórgen «Uly Dala ımperııasy. Atılla, Shyńǵys han, Temirlan» dep atalatyn áıgili eńbeginde Manchjýrııadan Býdapeshtke deıingi aralyqta ǵumyr keshken saqtar men ǵundardyń, kók túrikter men Altyn Ordanyń tarıhyna taldaý jasaıdy. Sol sııaqty, túrkiler tarıhyna qatysty kóptegen qundy eńbekter jazyp qaldyrǵan L.N.Gýmılev te óziniń «Ejelgi Rýs jáne Uly Dala» dep atalatyn kitabynda ulan-ǵaıyr aımaqta bılik júrgizgen qýatty ımperııalar týraly aıtady.
«Jalpy, Lev Gýmılev atap ótkendeı, Eýrazııa keńistiginiń tarıhı qabattary, mádenı kelbeti men memlekettilik dástúrin Uly Daladaǵy ǵun, kók túrik jáne Altyn Ordanyń qalyptastyrǵany anyq. Sondyqtan bolsa kerek, Uly Dala uǵymy keıde Eýrazııa Dalasy dep te aıtylady. Al bul paıymdaý negizsiz de emes. Aıtalyq, geografııalyq turǵydan alǵanda, Uly Dala Baıkaldan Balqanǵa, Ótúkennen Dýnaıǵa deıingi aralyqty alyp jatqan ulan-ǵaıyr aımaq. Uly Dalanyń tústigi Qara teńizben, batysy Karpat taýlarymen shektesedi. Al órkenıet-mádenıet turǵysynan alǵanda shyǵysy Qytaı, tústigi Iran, batysy Urym arasyndaǵy tutas túrkilik keńistik. Tarıh qatparlaryn aqtarsaq, saq, ǵun, kók túrikter men Altyn Orda ıelik etken, Eýrazııanyń naq ortasyna ornalasqan baıtaq meken», - dep jazady H alyqaralyq Túrki akademııasynyń prezıdenti, tarıh ǵylymdarynyń doktory Darhan Q ydyráli. Bul jaıynda tarıh taqyrybyndaǵy « Uly dalanyń uly muraty» atty kólemdi maqaladan tolyq oqı alasyzdar.
Bas basylymda « Reseı qazaqtary bas qosty » degen materıal berilgen. Máskeýdiń Ulttar saraıynda Reseı qazaqtarynyń ulttyq-mádenı avtonomııalary ókilderiniń kezdesýi ótti.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Reseı Federatsııasyndaǵy elshiligi uıymdastyrǵan otyrysqa Reseıdiń aımaqtarynda qyzmet etetin 35-ke jýyq osy el qazaqtary qoǵamdyq uıymdarynyń ókilderi, elimizdiń Reseıdegi konsýldyq mekemeleriniń basshylary jáne Reseı Federatsııasy Ulttar isteri jónindegi federaldyq agenttiginiń ókilderi qatysty.
Kezdesý barysynda Reseı qazaqtary qoǵamdyq birlestikteriniń ókilderi óz qyzmetteri jaıly jan-jaqty habardar etti. Іs-shara qatysýshylary Reseı Federatsııasy aýmaǵynda turyp jatqan qandastarymyz arasynda qazaq tilin, dástúrin, mádenıetin saqtaý jáne nasıhattaý jolynda aldaǵy birlesken jumys júrgizý baǵyttaryn talqylady.
Jınalys aıaqtalǵan soń Reseıdiń astanasynda bas qosqan qandastarymyz Qazaqstan elshiligi járdemimen Máskeý qazaqtarynyń qoǵamdyq uıymdary jáne qazaqstandyq stýdentter birlestigi uıymdastyrǵan «Altyn kúz» baıqaý-festıvaline qonaq bolyp qatysty.
***
«Aıqyn» gazetinde «Álemde lańkestik áreketten 30 myńnan asa adam qaza tapqan» degen maqala jarııalandy. - Lańkestik áreketterdiń oshaǵy Irak pen Sırııaǵa aýysyp otyr. Bul elderge IGIL (DAISh) sııaqty asa qaýipti uıym kóz tige bastady. Sarapshylardyń aıtýynsha, buryn Aýǵanstan men Pákstan óńirlerinde múshesi kóbeıgen bul uıym endi óz qyzmetin Sırııa men Irakqa aýystyrdy. BUU-nyń sońǵy málimetterine súıensek, búginde Sırııa men Irakqa álemniń 100-den astam elinen 25-30 myń sheteldik sodyr shoǵyrlanǵan. 2015 jyldyń jeti aıynda ǵana bul elderge 7 myńnan asa shet- elderdiń azamattary sodyr bolyp barǵan , - deıdi E.Qarın. Onyń aıtýynsha, Týnıs, Saýd Arabııasy, Iordanııa, Morokko sııaqty elderden keıin Sırııa men Irakqa Eýropa elderiniń sodyrlary kele bastaǵan. ıAǵnı terrorlyq uıymdardyń radıkaldy ıdeologııasy geografııalyq aýmaǵyn keńeıtip jatyr. - Eýropadan baryp jatqan sodyrlardyń kóbi Frantsııa, Germanııa, Brıtanııa, Belgııa, Shvetsııa, Avstrııa, Nıderlandy, Danııa, Norvegııa, Ispanııa, Italııa sııaqty elderdiń azamattary. ıAǵnı radıkaldy ekstremıstik ıdeologııa ártúrli elderdi, tipti áleýetti Eýropanyń elderin de qamtyp jatqanyn aıtýǵa bolady, - deıdi E.Qarın. Lańkestik áreketterdiń saldarynan 30 myńnan asa kinásiz adam qaza bolǵan.
Osy basylymda «Qunanbaı» jaryqqa shyǵatyn kún jaqyn» atty materıal kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Daryndy qazaqstandyq kınorejısser, teatr jáne kıno akteri, prodıýser, Qazaqstannyń halyq ártisi, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Doshan Joljaqsynovtyń «Qunanbaı» tarıhı kórkem fılmi prokatqa shyǵady.
Doshan Joljaqsynov «Daladaǵy qýǵyn» (1979), «Altyn kúz» (1980), «Kóshpendiler» (2010) jáne t.b. fılmder boıynsha belgili. Onyń rejısser retindegi alǵashqy eńbegi - «Birjan sal» fılmi boldy. Ony qazaqstandyqtarmen qatar, sheteldik kórermen joǵary baǵalady.
Fılm Qunanbaı Óskenbaıulynyń ómirimen birge, XIX ǵasyrdaǵy eldiń tynys-tirshiligimen tanystyrady. Kórkem fılm stsenarııin Doshan Joljaqsynov pen jazýshy Talasbek Ásemqulov jazdy. Fılm Qunanbaıdyń týǵan jerinde, Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdany Qaraýyl kentinde jáne Almaty oblysynda túsirilgen.
***
«Qaraǵandydaǵy Temirtaý qalasynda bolǵanymyzda, jurtshylyqtyń Elbasy Nursultan Nazarbaev eńbek jolyn osynda bastaǵanyn úlgi tutyp, maqtanysh sanaıtynyn ańǵarý qıyn emes edi. Elbasy jumys saparymen Temirtaýǵa kelgende metallýrgııa kombınatyna soqpaı ketpeıdi eken. Birge qyzmettes bolǵan zamandastarymen jáne búgingi tseh ujymymen kezdesip, eńbek jolyn bastaǵan óndiris ornyn qurmetteıtinin osylaısha kórsetedi. Árıne, munyń ózi Elbasynyń adal eńbektiń qadir-qasıetin uǵynatyn jan ekenin ańǵartsa kerek. Elbasyn úlgi tutyp, oǵan uqsaǵysy keletin «Arselor Mıttal Temirtaý» AQ metallýrgııalyq kombınatynyń №2 domna peshinde eńbek etetin Álibek Alpysbaev esimdi jigit týraly estidik. Onyń «Nur Otan» partııasynyń XV sezinde Elbasymen tildeskeninen habardar edik. Sodan eńbek jolyn bastaǵanyna on jyldyń júzi bolǵan jas jigitpen áńgime qurýdyń sáti tústi», - dep jazady «Ana tili» gazeti sońǵy sanyndaǵy «Elbasyn úlgi tutamyn» deıdi temirtaýlyq jas metallýrg Álibek Alpysbaev» degen maqalada.
Alyp óndiriste shyńdalyp, óz jolyn tapqan jigit bul kúnde bilikti metallýrg atanǵan. Buǵan dálel retinde onyń 2013 jyly «Jyl metallýrgi» ataǵyn ıemdengenin atap ótýge bolady.
