Álemde qarjy daǵdarysy bolýy múmkin be – Jusan Bank basshysynyń boljamy
Onyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta retsessııa máselesi barlyq ekonomıkalarda eń aýyr taqyryp bolyp otyr. Jusan Bank basshysy jahandyq syn-qaterlerge daıyn bolý qajettigin aıtty.
Daǵdarysqa ne sebep bolýy múmkin ?
«Búgin men óz kózqarasym boıynsha aldaǵy retsessııanyń alǵysharty nemese sıgnaly bolatyn 6 negizgi tarmaqqa toqtalǵym keledi. Birinshisi – bárimizge belgili Covid-19 pandemııasy, ekinshisi –Ýkraına aýmaǵynda bolyp jatqan soǵys, jahandyq ekonomıkaǵa áser etetin halyqaralyq sanktsııalar, ınflıatsııa, federaldy rezervtik júıeniń, birinshi deńgeıdegi bankterdiń stavkalary jáne sońǵysy, biraq mańyzy joǵary faktor – klımattyń ózgerýi jáne onyń jahandyq ekonomıkaǵa áseri», - deıdi N. Aıdosov.
Bank tóraǵasy pandemııa kezinde aqshanyń kóptep quıylǵanyn, álemdegi aqsha massasy 26 protsentke artqanyn jáne sońǵy 20 jylda bul kórsetkish 6%-ten aspaǵanyn atap ótti. Álemdik ekonomıkaǵa 27 trıllıon dollar qarajat quıylǵan. Ekonomıkasy álemdegi nómiri birinshi bolyp sanalatyn AQSh-tyń jalpy ishki ónimi qazir shamamen 25 trıllıon dollar deńgeıinde. Sońǵy ret mundaı kórsetkish 1943 jyly Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń qyzǵan kezinde bolǵan edi.
«Ekinshi faktor – pandemııa kezinde taýarlar men qyzmetterdiń jahandyq jetkizilim tizbeginiń sınhronızatsııasy buzyldy. ıAǵnı júk túsiretin teńiz porttary jáne taýar qabyldaıtyn nemese jóneltetin qyzmetterde keptelis (bottleneck) týyndady. Sondaı-aq, konteınerlik tasymaldaý quny 10 esege qymbattady. Bul barlyq jahandyq ekonomıkaǵa da áser etti», - dedi Nurdáýlet Aıdosov.
Ýkraınadaǵy soǵystyń saldary
Jusan Bank basshysy Ýkraına aýmaǵynda bolyp jatqan áskerı qaqtyǵystardyń álemdik ekonomıkaǵa qalaı áser etkenin aıtyp berdi.
«Soǵys bolyp jatqan Ýkraına aýmaǵy arqyly kóp nárse tasymaldanatyn. Bul qaqtyǵystarǵa qatysqan memleketter bizdiń elimizdiń ǵana emes, jahandyq ekonomıkanyń da iri saýda áriptesteri bolyp sanalady. Bir ǵana 2022 jyly áskerı qaqtyǵysqa baılanysty shyǵyn nemese joǵalǵan paıda 1 trıllıon dollardy kórsetken. Bul aýmaqtarda gaz, munaı, paıdaly qazbalar, bıdaı, tyńaıtqyshtar tasymaldandy. Munyń bári barlyq elge qajet ómirlik mańyzy bar taýarlar», - dedi Nurdáýlet Aıdosov.
Sonymen birge, Reseı Federatsııasyna qarsy 12 myńǵa jýyq sanktsııa salynǵan, bul – álemdik rekord.
«Tutas álemniń osyǵan deıingi sanktsııalaryn qossa da, mundaı san shyqpas edi. Jahandyq ekonomıkanyń bir bóligi sanalatyn mundaı alyp saýda áriptesti, bir sátte shyǵaryp tastaý múmkin emes. Onyń saldary da bolady. Korona daǵdarysynan endi shyqqanda osyndaı energetıkalyq daǵdarysqa tap boldyq», - dedi ol.
Arzan aqshanyń ýaqyty aıaqtaldy
«Qazirgi ýaqytta ınflıatsııa óte joǵary. AQSh-ta qyrkúıek aıynda ınflıatsııa 8,2% jetken, sońǵy 40 jylda mundaı joǵary ınflıatsııa bolǵan joq. Halyqaralyq sarapshylardyń baǵalaýynsha, jahandyq ınflıatsııa 8% aýqymynda bolady, tıisinshe bul satyp alý qabiletine áser etedi. Biz ınflıatsııany shetelden kóp ımporttaımyz jáne bul ósim bizdiń ekonomıkamyzǵa da áser etedi, biraq biz munda jalǵyz memleket emespiz. Tipti damyǵan elder de ınflıatsııanyń ósýine táýeldi bolýy múmkin. Biraq magnıtýda ártúrli bolady. Tıisinshe, barlyq elderdiń ortalyq bankteri kúresetin ınflıatsııa bar», - dep túsindirdi N. Aıdosov.
Onyń aıtýynsha, kelesi aspekt – bankterdiń monetarlyq saıasatyn qatańdatý.
«Monetarlyq saıasat kúsheıip keledi. Bul ne nársege yqpal etedi ? Jaqynda ǵana QR Ulttyq banki stavkany kóterdi. Bul arzan aqshanyń ýaqyty aıaqtalǵanyn aıtady. Damý úshin óte kóp nesıe alǵan kompanııalar endi sol deńgeıde qarjylana almaıdy. Tıisinshe, bul qaryz daǵdarysyna ákeledi. Jaǵdaı ońaı emes», - deıdi spıker.
Klımattyń ózgerýi ekonomıkaǵa qalaı áser etedi?
«Qazir Eýropada qys óte sýyq, bul gaz tutyný mólsheriniń artýyna ákep soǵady. Odan bólek, qurǵaqshylyq eginge áser etedi. Kóbirek sý qajet bolady, jylyjaılarǵa kóbirek ınvestıtsııa qajet bolady. Qatty ystyq temperatýranyń da teris jaqtary bar. Halyqaralyq valıýta qory klımattyń ózgerýine baılanysty shamamen 2,4 trln dollar shyǵyndy boljap otyr», - dedi N. Aıdosov.
Boljamǵa sáıkes, 2026-2030 jyldary temperatýra 1,5 gradýsqa kóteriledi. Bank basshysy bul faktorlardy jaqyndap kele jatqan retsessııa alǵysharttarynyń biri dep sanaıdy.
«Qazir AQSh-ta 2023 jylǵy naqty retsessııa týraly jıi aıtylyp júr. Bul, árıne, jalpy álemniń damýyna úlken áserin tıgizedi. Muny elemeýge bolmaıdy. Bizde de korona-daǵdarys, áskerı shıelenis, ınflıatsııa máseleleri áli de bar», - dep túıindedi Nurdáýlet Aıdosov.
Aıta keteıik, Astanada Nobel syılyǵynyń ıegerleri bas qosyp jatyr. Belgili spıkerler Astanada úsh kún boıy dáris oqıdy.
