ÁLEM APTA ІShІNDE: Iran óziniń ıadrolyq baǵdarlamasyn jedeldetýde
Osy apta ishinde Iran bıligi eldiń ońtústiginde ornalastyrý boljanyp otyrǵan ózindik ıadrolyq reaktor jobasyn mamandar daıyndaý ústinde ekendigin jarııa etken bolatyn. Bul jaıynda «Býsher» atom elektr stansasynyń burynǵy basshysy Naser Sharıflo qulaǵdar etken edi.
Qýaty 360 Mvt-tyq stansa Irakpen aradaǵy shekaraǵa taıaý ornalasqan Darkaın óńirinde ornalasatyndyǵy kútilýde. N.Sharıflo atap ótkendeı, atom elektr stansasyn salýǵa qajetti barlyq qural-jabdyqtar negizinen Iran aýmaǵynda jasalatyn bolady. Sondaı-aq el bıligi taıaý bolashaqta Býsher atom elektr stansasy alańynda qýaty 1000 MVt-tan kem bolmaıtyn taǵy energobloktyń qurylysy bastalatyndyǵyn da málimdeýde. Reseılik mamandar salyp jatqan stansanyń ózi ázirshe elektr energııasyn ónidirgen joq. Ony paıdalanýǵa berý osy jyldyń birinshi jartyjyldyǵyna mejelengen.
Búginde Iran taǵy da birneshe ıadrolyq reaktor salýdy josparlap otyr. Ol úshin eldiń ártúrli aýdandarynda atom elektr stansasynyń qurylysyn júrgizýge jaramdy 16 oryn aıqyndalyp qoıǵan. Budan bólek, osy apta ishinde Iezd ólkesinde eki Sagand ýran ken ornyn óńdeý jumystarynyń bastalǵandyǵy málimdeldi. Jergilikti ǵalymdardyń baǵalaýlary boıynsha, Sagand kenishiniń qory quramynda 0,05 paıyz ýran bar shamamen 1,55 mln. tonna tómen surypty ýran kenin quraıdy.
Ulttyq ıadrolyq tehnologııa kúnin merekeleýge oraı Iran prezıdenti Mahmýd Ahmadınejad eldiń ıadrolyq baǵdarlamasy jedeldetilgen qarqynmen damytylatyndyǵyn basa aıtty. Bul rette ol barynsha taıaý aralyqta 5 jańa reaktordy salyp, iske qosýǵa tapsyrma berdi.
Sál erterek, naqty aıtqanda naýryzda Iran 3 myń tsentrıfýga (syrtqa tepkish kúsh arqyly aralas zatty qurama bólshekterine ajyratatyn apparat) qurastyrý úshin tasqyndy jelini ornalastyrýdy aıaqtady. Olar ýran baıytý úshin qajetti eskirgen qural-jabdyqtardy aýystyrý úshin jasaldy. IR-2M dep atalatyn jańa model ýran baıytý úderisin 3 esege deıin jedeldetýge qaýqarly.
Belgili bolyp otyrǵandaı, seısenbi, 9 sáýir kúni Irannyń jalǵyz atom elektr stansasy «Býsher» ornalasqan jerge taqaý aımaqta qýatty jer silkinisi tirkeldi. AQSh-tyń geologııalyq qyzmetiniń aqparatyna qaraǵanda, zilzala qýaty 6,3 baldy qurady. Tabıǵı apat saldarynan 37 adam qaza tapsa, 900-den astam adam túrli dene jaraqatyn aldy. «Býsher» AES-i mundaı jer silkinisine shydamdy ekendigin dáleldedi ári el bıligi de stansanyń Rıhter baǵany boıynsha 8 baldan joǵary zilzalaǵa da tótep bere alatyndyǵyn málimdep otyr. Biraq ta birqatar sheteldik sarapshylar stansanyń tektonıkalyq qyrtys jaryqshaǵy aýdanynda ornalasqanyn jáne de jer silkinisi onyń jumysyna kedergi keltiretin basty problema bolatyndyǵyn atap ótýde.
Aıta keterligi, Almatyda ótken sońǵy kelissózder barysynda Tehran óziniń bastapqy ustanymyna tabandap turyp alyp, ýran baıytý deńgeıin 20 paıyzǵa deıin tómendetý usynysynan bas tartty. Jalpy olardyń halyqaralyq qoǵamdastyqtan basty talaby - beıbit atomdy ıgerý quqyǵyn moıyndaý ári ıadrolyq energııany damytý úshin barlyq quqyqtar men múmkindikterdi qamtamasyz etý.
Birqatar baqylaýshylardyń atap ótýinshe, Iran óziniń ıadrolyq baǵdarlamasyna qatysty konstrýktıvti emes ustanymda tabandap turýda jáne de bul problemaǵa qatysty álemdik qoǵamdastyqtyń alańdaýshylyqqa boı aldyrýyn eskermeýde.
Tehran óziniń nysandaryna MAGATE sarapshylarynyń kirýin shekteý arqyly el úshin barynsha jaısyz stsenarııdiń qalyptasýyna jol berip otyr.
Birqatar elder men saıasatkerler, ásirese Izraıl Iran bıligi ıadrolyq qarý jasaý aldynda tur degen paıymmen problemany preventıvti ári kúshpen sheshý qajet dep dabyldaýda. Degenmen Birikken Ulttar Uıymynyń Qaýipsizdik keńesi elge qatysty sanktsııa paıdalaný barynsha tıimdi dep sanap, suhbattastyqty jandandyrýǵa kúsh salýda.
Sonymen qatar sarapshylar búgingi «ırandyq ıadrolyq qujattama» sheshiminiń bolashaǵyna Irandaǵy ishki saıası ahýal áser etedi dep paıymdaýda. Óıtkeni osy jyldyń maýsymynda elde kezekti prezıdenttik saılaý ótpek. Qazirgi memleket basshysy M.Ahmadınejad bul laýazymda eki ret boldy jáne de eldiń konstıtýtsııasyna sáıkes úshinshi ret óz kandıdatýrasyn usyna almaıdy. Irannyń saıası basshylary men qoǵamynyń negizgi nazary mine osy oqıǵalarǵa aýǵan.
