Alaıaqtyq boıynsha mobıldi operatorlardyń jaýapkershiligin kúsheıtý kerek - advokat
PETROPAVL. KAZINFORM – Elimizde onlaın alaıaqtardyń qurbanyna aınalǵan azamattardyń sany kún saıyn ósip keledi. Bul jaıynda Soltústik Qazaqstan oblystyq advokattar alqasynyń múshesi, tájirıbeli advokat Elena Ignatenko suhbatynda málimdedi.
— Onlaın-alaıaqtyqtyń qaı túri qazirgi ýaqytta keń taraǵan?
— Búgin ǵana alaıaqtardan zardap shekken birneshe adam habarlasty. Onyń barlyǵy onlaın nesıege baılanysty, bul — eń keń taraǵan tásil. Alaıaq telefonmen habarlasyp, kodty suraıdy. Búgin habarlasqan áıeldiń aıtýynsha, olar shyn máninde sálemdeme kútip otyrǵan, «Qazposhtadanmyn» dep telefon shalyp, kelgen kodty aıtýdy suraǵan. Sonyń artyn ala ekinshisi habarlasyp, «Siz jańa kodty aıttyńyz, ol bank qosymshasynyń kody, qazir sizdiń atyńyzǵa nesıe rásimdep jatyr» degen. Sondyqtan «biz sizge kómektesemiz» dep, qosymsha ekinshi telefondy alýyn suraǵan. «Bireýimen jumys isteısiz, ekinshisimen bizge ony kórsetip turasyz. Qosymshany ashyńyz, depozıtińizdegi 8 mln teńgeni qaýipsiz ekinshi shotqa aýystyrý kerek» degen. Áıel telefonnyń ar jaǵyndaǵylar aıtqan «saqtandyrý kompanııasynyń» rekvızıtine bar aqshasyn aýdarǵan. Munymen toqtamaı, «alaıaqtar sizdiń atyńyzǵa nesıe rásimdeý úshin ótinish berdi, ony toqtatý úshin biz basqa nesıe rásimdeýimiz kerek» degen. Áıel ózi 11 mln teńgeden asa somaǵa tórt nesıe alǵan. ıAǵnı 8 mln teńge depozıtinen aırylyp, moınyna 11 mln teńge nesıeni ilip otyr.
— Sizden kómek suraıtyndar kóp pe?
— Kúnde habarlasady. Sot arqyly mundaı jaǵdaılarda kómektesý qıyn. Zardap shekken azamattar ǵana emes, zańdy tulǵalar da urlanǵan qarajatty qaıtarý nemese zańsyz nesıeni joıý úshin júginedi. Biraq sot olardyń ótinishin qabyldamaıdy. Resmı málimetterge súıener bolsam, byltyr tirkelgen onlaın alaıaqtyq boıynsha 21 mlrd teńge, al bıylǵy úsh aıda 3 mlrd teńge shyǵyn kelgen.
— Qazir qandaı tásilderden kóbine zardap shegedi?
— 2019-2021 jyldary kóbine «buzaqylyq» tásilder qoldanyldy, Mysaly, bıometrııa, adamdy aldaý arqyly fotoǵa túsirip, shaǵyn nesıe uıymdarynan onyń atyna nesıe aldy. 2023 jyly alystan basqarý baǵdarlamalary qoldanyla bastady. Alaıaqtar muny Ulttyq banktiń qoldaý kórsetý baǵdarlamasy dep ony telefonǵa ornatqyzyp, sol arqyly telefondy qashyqtan basqaryp, zardap shegýshiniń telefony arqyly oılaryna kelgenin istedi, ıaǵnı, onyń atyna nesıe aldy, depozıttegi aqshasyn ózderine aýdardy, vırtýaldy karta jasap, esepshotyna qosyldy.
2024-2025 jyldary alaıaqtar adamdardy aldaý arqyly áreket ete bastady. Qazirgi qoldanatyn tásilderi negizinen áleýmettik ınjenerııaǵa — manıpýlıatsııaǵa negizdelgen. Zardap shegýshi óz qarajatyn qorǵap jatyrmyn dep, kerisinshe ony qylmyskerler bergen esepshotqa aýdarady.
Qazir tipti adamdardan jalǵyz baspanasyn tartyp alyp jatqan alaıaqtar bar. Mundaı faktiler bizde Petropavlda da bar. Meniń biletinim — osyndaı úsh derek tirkeldi. Alaıaqtar múlikti «saqtap qalý» úshin adamdy «jalǵan» mámile jasaýǵa kóndiredi. Al aqshany, mysaly UQK qyzmetkerine nemese saqtandyrý agentine ýaqytsha berýi tıis. Saldarynan adam dalada qalady.
— Eger adam atyna nesıe rásimdelgenin bilse ne isteýi kerek?
— Eń aldymen polıtsııaǵa baryp, alaıaqtyq boıynsha qylmystyq is qozǵalýyn surap aryz jazý kerek. Zardap shegýshi ekenińizdi rastaıtyn qaýlyny alasyz, ol jerde qaı bankte, qandaı somaǵa, qandaı nesıelik kelisim boıynsha sizge nesıe rásimdelgeni jazylýy kerek.
Budan keıin bankke baryp, QR bankter jáne bank qyzmeti týraly zańynyń 34 baby 15 tarmaǵyn negizge ala otyryp, alaıaqtyq qurbany bolýyna baılanysty nesıe boıynsha syıaqy mólsherlemesi men turaqsyzdyq aıybyn toqtatýdy jáne óndirip alý men talap-aryz jumysyn júrgizbeýdi suraý kerek. Bul ótinishke polıtsııadan alǵan qaýlyny qosyp berý qajet. Budan keıin bank nesıe boıynsha óndirip alýdy toqtatýy tıis. Bank zańnyń bul normasyn buzǵan jaǵdaıda Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigine shaǵymdaný kerek.
Budan keıin nesıe rásimdelýge negiz bolǵan qujattardy alý kerek. Nesıelik shart, tólem kestesi, derbes derekterdi jınaýǵa jáne óńdeýge kelisim — munyń barlyǵyn bank qosymshasynan nemese bank bólimshesinen alýǵa bolady. Eger bank bul qujattardy berýden bas tartsa, onda taǵy da agenttikke shaǵymdanyp, sizdiń atyńyzǵa alaıaqtyq jolmen nesıeniń rásimdelýine baılanysty bankke tekseris uıymdastyrýdy suraý qajet.
Budan bólek qylmystyq qýdalaý organdaryna bank qyzmetkerleri men uıaly baılanys operatorlarynyń kinásin anyqtaýdy surap ótinish berý kerek. Uıaly baılanys operatory tarapynan zań buzý anyqtalǵan jaǵdaıda bul oǵan qatysty keminde ákimshilik is qozǵaýǵa negiz bolady. Shyǵyndy osy uıaly baılanys operatorlarynan óndirgen jaǵdaılar bar.
Polıtsııa sizdiń zardap shegýshi ekenińizdi rastaıtyn qaýlyny áli bermese de, bankke telefon arqyly da habarlasyp, banktik júıede urlanǵan qarajatty odan ári aýdarýǵa tyıym salǵyzý kerek. Óıtkeni ár bankte antıfrod júıe bolýy tıis. Ol kúdik týdyrǵan operatsııalardy, bank kartalaryn anyqtap, buǵattaıdy. Nátıjesinde aqsha esepshottan alynbasa, ony qaıtarý múmkindigi bar.
Sondaı-aq aqshany dropperlerden qaıtarýǵa keńes bermeımin. Óıtkeni olar — kóbine stýdentter nemese jumyssyz júrgender. Sondyqtan sot sheshim shyǵarǵanymen, olardan qaıtaryp alý ekitalaı.
— Alaıaqtyq týraly isterdi tergeýde qandaı qıyndyqtar bar?
— Ókinishke qaraı, munymen meniń áriptesterim de kelisedi dep oılaımyn, polıtsııa mundaı isterdiń sheshimi joq dep júrdim-bardym qaraıdy. Kóp jaǵdaıda tek bankten qujattardy suratýmen shekteledi. Sondyqtan zardap shegýshilerden shaǵymdar túsip turady. Mundaıda prokýratýraǵa aryzdanýǵa keńes beremin.
— Alaıaqtardyń arbaýyna túspeý úshin neni este ustaý kerek?
— Jeke málimetter tıisti deńgeıde qorǵalýǵa tıis. Alaıaqtar habarlasqan kezde aty-jónińizdi, qaı banktiń qyzmetine júginetinińizdi, otbasyńyz týraly biledi. Sondyqtan derbes derekterdi jınaýǵa jáne óńdeýge kelisim bermes buryn onyń qandaı maqsatqa qajettigin bilý mańyzdy. Mysaly Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyna baspanany rásimdeýge barǵanda qol qoıa salmaı, qandaı maqsatta bul kelisimdi bergenińizdi jazyńyz. Keı bankterdiń mundaı kelisiminde derbes málimetterdiń úshinshi tulǵalarǵa beriletindigi jazylǵan.
«Belgisiz nómirden qońyraý shalsa — alma» deý durys emes. Onda uıaly baılanys bizge ne úshin kerek? Mysaly maǵan klıent habarlasýy kerek. Qazir bankter daýystyq bıometrııany qoldanyp jatyr. Sondyqtan Sizge beıtanys adam telefon shalsa, «ııa» dep jaýap bermeńiz. Keıin osy jaýabyńyzdy qoldanyp, atyńyzǵa nesıe rásimdeýi múmkin.
Al qalǵandary, mysaly, belgisiz siltemege ótpeý, ol fıshıngtik baǵdarlama bolýy múmkin nemese áleýmettik jeli arqyly derbes málimetterdi bermeý — kópshilikke tanys dep oılaımyn. Qoldanbaıtyn bank kartalary bolsa ony jaýyp, kredıttik tarıhty jıi teksergen jón.
Jalpy men uıaly baılanys operatorlarynyń jaýapkershiligin kúsheıtetin ýaqyt keldi dep oılaımyn. Alaıaqtardyń telefon shalýy, túrli jarnama, onyń ishinde 0 paıyzben nesıe alý úshin siltemege ót degen qaýipti jarnamalar keledi. Siz alaıaqtyń habarlasqanyna senimdi bolsańyz, uıaly baılanys operatory arqyly onyń kimge tirkelgenin suraı alasyz. Sondaı-aq olarda da ózderiniń antıfrod ortalyǵy bolýy tıis.
Esterińizge salaıyq, buǵan deıin Májilis depýtaty Rınat Zaıytov onlaın alaıaqtyq máselesin kótergen edi.