Alaıaqtarǵa áıelder jıi aldanady – jedel ýákil

AQTÓBE. KAZINFORM – Aqtóbede ózge qylmysqa qaraǵanda alaıaqtyq órship tur. Oblysta byltyr 1 037, bıyl 102 is tirkeldi. Kóbine úıde otyryp, tabys tapqysy kelgen áıelder san soǵyp qalady. Sonymen birge zeınetkerler de jıǵan-tergeninen aıyrylyp jatyr. Bul týraly Kazinform tilshisine Aqtóbe qalalyq polıtsııa basqarmasy №3 bóliminiń jedel ýákili Tilek Rajapov aıtyp berdi.

- Sońǵy kezderi ınternet alaıaǵyna aldanǵandar týraly aqparat jıi taraıtyn boldy. Onyń neshe túri bar?

- Kóbine bank, polıtsııa qyzmetkeri, jeke sot oryndaýshysy, Ulttyq qaýipsizdik qyzmetinenmin dep habarlasady. Keıde oǵan da senbeıdi. Sol kezde áleýmettik jeli arqyly qyzmettik kýáligin jiberip, jalǵan qujatty kórsetedi. Senimge kirgen soń banktegi esepshottyń buǵattalǵanyn, alaıaqtardan qorǵaý úshin RustDeck, AnyDesk, HotoDesk, AvvalDesk, TeamViewer qosymshasyn júktep alýdy tapsyrady. Bul - qashyqta otyryp, telefondy tolyq basqarýǵa múmkindik beretin qosymsha. Arnaıy kodty bilgen kezde sizdiń qolyńyzdaǵy telefondy ekinshi adam ońaı basqarady. Sóıtip banktegi aqshańyzdy alady, tipti nesıe de rásimdep jiberip, ony ózi ıelenedi. Kóbine jasy úlken adamdar qarmaqqa ilinip qalady. 

- Úlken kisiler, sonyń ishinde zeınetkerler telefondy búge-shigesine deıin bile me sonda?

- Alaıaqtar adam psıhologııasyn jaqsy meńgergen. Olar adamdarmen óte sypaıy sóılesedi. Taıaýda aqtóbelik áıel aldandy. Oǵan beıtanys nómirden bir adam habarlasyp, bank esepshotyna alaıaqtar shabýyl jasaǵanyn aıtqan. Alǵashynda jábirlenýshi oǵan senbegen, tutqany qoıa salǵan. Sol kezde alaıaq ózge nómirden qaıta habarlasyp, kóndiredi. Kýrer jiberýge kelisedi. Beıtanys adam osy kezde qaladaǵy saýda úıleriniń birinde ornalasqan keńse taýarlaryn satatyn dúkendegi qujatty basyp shyǵarý qyzmetin paıdalanady. Oǵan da kýrer jiberip, jalǵan qujatty alyp, aqtóbelik áıelge aparyp berý úshin tapsyrys túsiredi. Kýrer tapsyrysty oryndap, jábirlenýshige «500 myń teńge nesıe alyp jatyr» degen qujatty kórsetedi. Sol kezde senip, telefon arqyly sóılesedi. Sońynda shyn máninde nesıe rásimdelgenin uǵady. Ol kezde bári kesh, aldanyp qalǵanyn biledi.

Munymen is bitpeıdi. Alaıaq aqshany qolma-qol sheshý úshin dropperlerdi qoldanady, ıaǵnı, deldaldardy izdep, tabady. Olar stýdent, jumyssyz júrgen adamdar bolýy múmkin. Áleýmettik jeli arqyly ońaı tabys tabýǵa bolatynyn habarlap, jarnama beredi. Tez baıýdyń, aqsha tabýdyń «býyna» túskender bárin isteýge ázir. Sóıtip taǵy bir legi quryqqa túsedi. Dropperge birneshe bankten esepshot ashyp, karta alýdy tapsyrady. Keıin barlyq rekvızıtin alaıaq ıemdenedi. Dál osy kezde aqsha aýdarylǵan esepshottardy ekinshi deıgeıli bankterden surap, tergeý júrgizemiz. Tergeý kezinde 16-17 jastaǵy stýdentterge tıesili bolyp shyqqanyn bilemiz. Aldymen stýdent qorqyp, habarsyz qalady. Al ata-anasy bilgen kezde alaıaqtyń qurbany bolǵanyn biledi. Dropper iste kýáger retinde tirkeledi.

- Banktegi aqshany qolma-qol alýdyń joly bar ma?

- Osy kezde «ınkassator» jumysqa kirisedi. Ol bankomattan aqsha alatyn adam. Taǵy bir aty – «gastroler qylmysker». Kóbine olar betperde kıip, bas kıimin basyp kıip júredi. Bet-álpetin kórý múmkin emes. Óte ákki adam kameralardyń qaıda ornalasqanyn, jan-jaǵyndaǵy adamdardy bilip, zerttep alǵan. Aqtóbe qalasy Altyn orda shaǵyn aýdanyndaǵy sýpermarketterdiń birinen eki ret mol qarjyny alyp ketti. Biri 5 mln teńge, ekinshisi 3,3 mln teńge. Eki adam. Arasynda bir apta ýaqyt bar. Alǵash 5 mln teńge alyp jatqan kezde bankten habarlasyp, kúdik týdyrǵanyn aıtty. Polıtsııa jetkende kúdikti ketip qalǵan, úılerdiń qýysyna kirip, belgisiz baǵytta izin jasyrdy.

- Ony ustaý múmkin bolmady ma?

- Tabý múmkin bolmady. Aqshanyń izi osylaı joǵalady. Jábirlenýshige bári túsindirildi. Eger bet-álpeti kórinse, quryqqa túsirý jeńildeıtin edi. Betperde kıip, túnde jumys isteıtin alaıaqtardy ustaý qıyn bolyp tur. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy baılanys nómirlerinen habarlasatyny jasyryn emes. Tek bári tirkelmegen nómir. Olar Simbox apparatyn qoldanady. Ony arnaıy organdar paıdalanady. Degenmen alaıaqtar da kádesine jaratyp tur. Bir sátte 700 sim karta salyp, habarlasa beredi.

- Qylmystyq istiń ashylyp, kúdiktiniń ustalǵan kezi boldy ma?

- Byltyr Aqtóbe qalasynyń turǵyny 41 mln teńgege úı satyp alýdy josparlap, keıin oıynan aınyp qalady. Qarjyny depozıtke salǵan kezde alaıaqtar da dóp túsip, habarlasady. Internet alaıaǵynyń dál osyndaı tizbekpen Shymkent jáne Oral qalasynda adamdardy aldaǵanyn bildik. Aqshany alyp, shekara aspaq bolǵan gastroler qazir Oraldaǵy tergeý ızolıatorynda otyr. Ol Shymkentten basqa elge shyǵyp bara jatqan kezde ustaldy. Tergeý kezinde kúdiktiniń Reseı eliniń azamaty ekeni anyqtaldy.

- Al qazaqstandyqtardyń telefon nómirin qalaı irikteıdi?

- Adamdar bank qyzmetkerleriniń de qatysy bar dep oılaıdy. Bul - qate pikir. Biraq mıllıondarǵa satylatyn aqparat bazasy bar ekenin de joqqa shyǵara almaımyz. Qazir tipti adamdardyń ózderi bar aqparatyn ashyq ustaıdy. Áleýmettik jelini ashyp qarasańyz bar málimet tur. Tipti tanysyn da tegtep qoıady. WhatsApp jelisi arqyly «laık basyńyz» dep habarlama kelse de keıde qaýipti. Ol faılda vırýs bolsa, baǵdarlama isten shyǵady. Al sizde saqtalǵan adamdardyń baılanys nómirine «maǵan aqsha kerek» degen habarlama jiberiledi. Adamdar aqsha aýdaryp, aldanyp qalatyny osydan. Dıalog orys tilinde bolady. Únemi osyny jadyńyzda ustańyz. Osy kezde telefondy sóndirip, qosý qajet. Baptaýdy qarap, ózge jelimen qosylyp tur ma, joq pa anyqtańyz. Munyń bárin aıtyp, bazarlarda da habarlama berip júrmiz. Adamdar basynan ótkende ǵana túsine bastaıdy.

- Sonda kún saıyn «aldanyp qaldym» dep shaǵym jazyla ma?

- Iá, aryz kún saıyn qabyldanyp jatyr. Taldaý jasaý kezinde urlyq-qarlyq, aýyr, asa aýyr qylmys emes, ınternet alaıaqtyq kóbeıgenin kóremiz.

- Taýar satyp alatyndar qalaı aldanady?

- Áıelder ydys-aıaq, kórpe-tósek satyp alamyn dep san soǵyp qalady. Elimizdi shýlatqan jaǵdaıdy bári biledi. Aqtaý qalasynda tómen baǵada ydys-aıaq satýǵa kelisken adam ustalyp, bizden úsh adam jábirlenýshi boldy. Shynynda alaıaqtarǵa áıelder jıi aldanady. Bala kútimimen úıde otyrǵandar qosymsha tabys tabýdy oılap, túrli jarnamalarǵa sengish keledi. Keıbiri jeke kásipkerlik qujatyn berip jiber, qaryzǵa batqanyn bilmeı qalady. Ýaqyt ótken saıyn ınternet alaıaqtardyń da quıtyrqy áreketi kóbeıgen.

- Kóp aqshasynan aıyrylǵandar bar ma?

- Qazaqstan aýmaǵyndaǵy quqyq qorǵaýshylar alaıaqtardy anyqtaý, ony ustaý úshin birige jumys isteıdi. Bir-birimizge aqparat berip, qajet kezde kómek surap otyramyz. Máselen byltyr Shymkent qalasynda kásipker aqshasyn kóbeıtemin dep 103 mln teńge shyǵynǵa qatty. Ol krıptovolıýta arqyly tabys tapqan, biraq sońynda quryqqa túsip qalyp tur. Aqsha Aqtóbe qalasynda qolma-qol alynǵan. Sońǵy kezderi bul salany, osy tabys túrin tańdaǵan adamdar kóbeıip keledi. Biraq olardyń qarjylyq saýattylyǵyn áli de arttyra túsý kerek. Olar bolsa birer kýrstan ótip, osy salaǵa túbegeıli táýeldi bolyp qalady. Arasynda kásipkerler ǵana emes, stýdentter de kóbeıdi. Sondyqtan bul quqyq qorǵaýshynyń emes, qoǵamdyq ortaq kúresine aınalýy tıis. Polıtsııa aldyn alý úshin túrli beınerolık taratady, al adamdar oǵan mán bermeı, jaba salady. Biz týǵan-týystyń arasynda da bir-birimizdi qorǵap, alaıaqtardyń áreketteri týraly jıi habarlap otyrýymyz qajet.

- Suhbatyńyzǵa rahmet.