Alashorda arystarynyń izi Tomsk muraǵatynda saırap jatyr
Tatıana Shýlga «Tomsk oblysynyń Memlekettik muraǵaty» qujattardy paıdalaný jáne jarııalaý bóliminiń bas arheology qyzmetin atqarady. Aıtýynsha, memlekettik muraǵatta osydan júz jyl buryn Reseıde ótken eki jıynda alashordashylardyń tarıhyna qatysty málimetter kópten kezdesetin kórinedi.
«Tomsk oblysynyń Memlekettik muraǵatynda Alash partııasynyń ókilderi men Alashorda jetekshileri týraly birqatar qujattar bar. Ásirese, 1917 jyldyń 8-17 qazany aralyǵynda Tomsk qalasyndaǵy Sibir avtonomııasy máselesi kóterilgen Búkilreseılik quryltaıshylardyń sezine qatysty birsypyra málimet saqtalǵan. Sezde Sibirge avtonomııa berý máselesi kóteriledi. Jıynǵa 162 qoǵamdyq uıym men ókildikten 182 delegat qatysqan. Delegattardyń 10-y Jetisý, Semıpalatınsk (qazir Semeı - avt.), Oral, Aqmola, Torǵaı oblystarynan kelgen», - deıdi Tatıana Shýlga.
Reseılik ǵalymnyń aıtýynsha, delegattardyń ishinde Alash partııasy men keıin Alashorda úkimetiniń irgesin qalaǵan ókilder bolǵan. Júz jyl burynǵy qujattarda Á.N.Bókeıhannyń, H.A. Ǵabbasovtyń, H.A. Dosjanovtyń, A.A. Ermekovtyń, E.I. Itbaevtyń, R.M.Mársekovtyń, A.D. Seıitovtiń delegattyq kartochkalary Birinshi Sibir oblystyq sezinde tirkelgen eken. Kartochkalardan delegattardyń jasy men ulty, týǵan jeri, saıası partııasy týraly málimetterdi bilýge bolady.
«Sezdiń stenogrammasy men otyrystyń hattamalarynda Álıhan Bókeıhanovtyń ustanymdary berik bolǵanyn baıqaýǵa bolady. Ásirese, Á. Bókeıhanov sezdiń ekonomıkalyq bıýrosy, Sibirdiń aldaǵy ýaqyttaǵy qurylymy, Sibir halqymen birge ómir súrip jatqan qazaqtardyń ómiri jáne ortaq avtonomııadaǵy qazaq dıasporasynyń quqyqtary týrasynda birqatar máselelerdi kótergen», - deıdi ol.
Tatıana Shýlganyń sózine súıensek, Sibirdiń oblystyq qurylymynyń jobasyn jasaý jáne Sibir oblystyq sezin shaqyrý boıynsha Sibir oblystyq keńesi qurylyp, onyń atqarýshy komıtetine Álimhan Ermekov kirgen. Dál Á.Ermekovke komıtettiń hatshysy mindeti júktelgen. Atalǵan materıaldarǵa sezdiń otyrysyndaǵy hattamalary dálel bola alady.
Arheolog sondaı-aq, Alashorda úkimeti týraly qyzyqty aqparattardy alýǵa bolatyn taǵy bir jıynnyń biri - Tomsk qalasynda 1917 jyldyń 7-15 jeltoqsanynda ótken Tótenshe Jalpysibirlik oblystyq sezi ekenin erekshe atap ótti. Ol týraly tarıhı qorda Seıdalınniń, Turlybaevtyń, Turmuhamedovtyń delegattyq kartochkalary saqtalǵan.
«Atalǵan qujattar Tomsk oblysynyń Memlekettik arhıvinde (oryssha - GATO) tarıhı-mádenı ári ǵylymı turǵyda quny erekshe qujattardyń sanatyna jatady. Sibir oblystyq dýmasynyń qujattarynda atalǵan dýmanyń Alashorda úkimetimen ár túrli máseleler boıynsha ózara almasqan hattary saqtalǵan. Máselen, ol hattardyń qatarynda Alashorda ókilderi (Á. Bókeıhanovtyń, Á.Ermekovtyń, Alashorda áskerı bóliminiń jetekshisi H.Toqtamyshevtyń) men Sibir úkimetiniń 1918 jyldyń tamyz aıynyń 29-30 jáne 2-3 kúnderi almasqan qujattary bar. Ol hattarda qyrǵyz (qazaq) armııasynyń qurylýy týraly Chelıabınskte ótetin otyrysqa Álıhan Bókeıhanovtyń kelýi kerektigi jazylǵan», - deıdi Tatıana Shýlga.
Onyń aıtýynsha, Alash partııasynyń keıbir ókilderiniń bıografııalyq málimetterin attap ótýge taǵy bolmaıtynyn eskertedi. Máselen, Tomsk ımperatorlyq ýnıversıtetinde Asylbek Jumanuly Seıitovtiń jeke isi jatyr eken. Jeke iste Asylbek Seıitovtyń 1913 jyly 31 tamyzda medıtsınalyq fakýltetke túsý úshin ótinish bergeni týraly qujat saqtalǵan. Onda A.Seıitovtyń úsh fotosýreti men burynǵy bitirgen oqý oryndarynyń qujattary bar. Sol sekildi Tomsk tehnologııalyq ýnıversıtetinde stýdent Álimhan Ábeýuly Ermekovtiń, Tomsk memlekettik ýnıversıtetinde 1920 jyly medıtsına fakýltetine túsken Álıhan Bókeıhanulynyń qyzy Elızavetanyń da jeke isteri saqtalǵan.
«Biz Alashordanyń tarıhy úshin mańyzdy bolar degen málimetterden osylardy usyna alamyz. Bul taqyryp buǵan deıin aıtarlyqtaı zerttelgenimen, Tomsk oblysynyń Memlekettik arhıviniń qujattar qory zertteýshilerdiń áli de qor qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Onda qazaq halqynyń tarıhyna da qatysty málimetter barshylyq», - deıdi Tatıana Shýlga.
