Alash arystary japondardyń baǵdarlamasyn jan-jaqty zerttegen – Naǵashybek Aldan
ASTANA. KAZINFORM - Japonııa Ortalyq Azııa memleketteriniń ekonomıkasyna kirigýdi únemi oıda ustaıdy dep jatady. Sol ras bolsa kerek. Ortalyq Azııa elderine aqsha quıýǵa jáne kásiporyndar ashýǵa nemese daıyn óndiris oryndary men kenishterge ınvestor bolýǵa Japonııa ketári emes. Biraq ol úshin Qytaı men Reseı kedergi me eken, kim bilsin. Ortalyq Azııa elderindegi maıly jerlerdiń kóbisin Qytaı men Reseı kompanııalary jaılap ketken. Bizdiń elimizde AQSh kompanııalary da bar. Kazinform agenttiginiń bas redaktory Naǵashybek Aldan osyndaı pikir bildirdi.
Bas redaktordyń paıymynsha, degenmen japondar bizdiń jaqty jıi tóńirektep júr deýge bolady. Sonyń aıǵaǵy retinde Japonııanyń Halyqaralyq qyzmettestik agenttigi degen qurylymy Ózbekstanǵa qomaqty qarjy baǵyshtaǵanyn aıtar edik. Osy qarqynnan taımasa japondar kele-kele Ortalyq Azııaǵa ekonomıkalyq yqpalyn arttyrýy da múmkin.
«Bul ózi jaqsylyqtyń nyshany shyǵar. Japondar bizdiń jaqtyń ekonomıkasy men bıznesine óz yqpalyn arttyryp, Qytaı men Reseıdiń yqpalyn tómendetip jatsa, qanekı! Japonııanyń joǵaryda atalǵan Halyqaralyq qyzmettestik agenttigi Ózbekstanǵa 246,5 mıllıon dollar nesıe qarjysyn quıdy. Bul qarjy ekonomıka men áleýmettik salany damytýǵa jumsalady. Nesıe merzimi – 30 jyl. Alǵashqy on jyly jeńildetilgen tarıfpen óteledi, jyldyq ósimi – 1,8 paıyz. Japon agenttigi ókilderiniń aıtýynsha, olardyń qarjysy kedeıshilikti joıýǵa, genderlik teńdikke, Ózbekstan azamattarynyń laıyqty jumys isteýine jáne ekonomıkanyń ósýine arnalǵan. Munyń aldynda ǵana, osy aqpannyń ishinde japon agenttigi Ózbekstanǵa 200 mıllıon dollar bólgen edi. Bul qarjy mal sharýashylyǵyn jáne teri óńdeý ónerkásibin óristetýge arnalǵan. Osylaısha Japonııa bir aıdyń ishinde Ózbekstanǵa 446.5 mıllıon dollar keltirip otyr. Bul jarty mıllıard dollarǵa jaqyn qarajat. Bárekeldi dep ózbek aǵaıynnyń isine bereke tileımiz», - deıdi Naǵashybek Aldan.
Jalpy, shet el ınvestorlarynyń ishinde Ózbekstanǵa eń kóp aqsha salyp kele jatqan el – Qytaı. Ótken jyldyń toǵyz aıynda Ózbekstanǵa túsken búkil ınvestıtsııanyń 24,5 paıyzy Qytaıdan. Bul aralyqtaǵy Reseıdiń úlesi 15,9 paıyz, úshinshi oryndaǵy Saýd Arabııasynyń úlesi 7 paıyz.
Japonııa jyldan-jylǵa Qazaqstanǵa da jaqyndap keledi. Japonııa Qazaqstandaǵy iri ınvestorlardyń ondyǵyna kiredi. Sońǵy 17 jylda japondyq ınvestıtsııa kólemi 7,8 mıllıard dollardan asty. 2023 jyldyń 11 aıynyń qorytyndysy boıynsha ózara taýar aınalymy onyń aldyndaǵy jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 16,5 paıyzǵa ulǵaıyp, 2 mıllıard dollarǵa jetti.
«Negizi Ortalyq Azııa elderiniń Japonııamen jaqyndasýy – jaqsy úrdis. Elimizdiń Japonııamen jaqyndasýyn Alash arystary qalaǵan degen derek kóp. Alashtyń baǵdarlamasy japondardyń baǵdarlamasynyń qazaqshalanǵan balamasy bolǵan eken. 1868-shi jyl men 1889-shy jyldardyń aralyǵynda Japonııa kúrt damyp, álemniń eń damyǵan qýatty memleketteriniń birine aınalyp shyǵa kelgen. Buǵan jetkizgen olardyń «Meıdzı jańǵyrýy» degen baǵdarlamasy edi. Alash arystary japondardyń baǵdarlamasyn jan-jaqty zerttegen, ony eń durys jol dep tanyǵan. Sóıtip qazaq dalasynyń damý men ósip-óný jolyn japondardykindeı etip jasaǵan eken. Olar Japonııanyń joly jaıly maqalalar da jarııalady. Japonııa taqyrybyndaǵy áleýmettik oı-tolǵamdardyń bastaýynda Álıhan Bókeıhan, Mirjaqyp Dýlatuly, taǵy basqa zııalylar turdy. Japon jasampazdyǵyn qazaq múddesimen toqaılastyra bajaılaý – saıası jáne rýhanı arnada qatar óristep otyrdy. Bul úrdis qazaq jerinde 1904 jyldan bastaý alyp, 1928 jylǵa deıin toqtaǵan joq. Ókinishke qaraı bolshevıkterdiń kesirinen Alash arystarynyń armany júzege aspady. Kópshiligin Japonııanyń tyńshysy dep halyq jaýy atady, qýǵyn-súrginge ushyratty», - deıdi Kazinform agenttiginiń bas redaktory.
Japondar tez damyp, alǵa sýyrylyp shyqty. Al keıinirektegi 1950-1970 jyldary Japonııa ekonomıkasy jyl saıyn 15,2 aıyzǵa ósip otyrdy. Sol kezeńde Frantsııada ekonomıka jylyny 6,2 paıyz, Anglııada 3 paıyz, AQSh-ta 4 paıyz ǵana ósken. Bul kezeńde Japonııa KSRO-ny da, Qytaıdy da basyp ozyp, damyǵan memleketterdiń ishinde ekinshi orynǵa turaqtaǵan edi.
Endi búgin sol japondar Ortalyq Azııa memleketterimen qoıan-qoltyq aralassa jaman bolmaspyz.
