Alakóldegi balyq sharýashylyǵynyń búgingi jaı-kúıi
«TYIYMDY DURYS SALÝ KEREK...»
Aıdyndy Alakól jaǵasynda ornalasqan Qamysqala aýylynyń turǵyndarynyń negizgi kásibi – balyq sharýashylyǵy. Bir ǵasyrdan astam ýaqytta bul eldi mekende balyqshylardyń birneshe býyny qalyptasqan. Solardyń biri – Nurjan Árinov. Kezinde Alakólge atasy da, ákesi de aý salǵan. Qazir ózimen birge balasy da – balyqshy. Onyń aıtýynsha, bul jerge onyń atasy 1912 jyldary kóship kelgen. Sodan beri osy balyqpen jan baǵyp otyr.
«Kún kórisimiz osy balyqtyń arqasynda. Alakóldiń jaǵasynda mal ustamaımyz. Mal ustaıyn deseń – jer az. jan-jaǵy sý», - deıdi kásibı balyqshy.
Nurjan Árinov tabıǵaty qatal Alakólde memleket tarapynan shekteýler kóp ekenin aıtady. Kóktemde balyq ýyldyryq shashqanda bul óńirge 2 aı balyq aýlaýǵa tyıym salynady. Qystan áýpirimdep shyqqan aýyldaǵy aǵaıyn úshin bul aýyr soqqy.
«Durys, tyıym salý kerek. Biraq tyıymdy mamyrdan bastasa... Biz balyqshymyz, qashan balyq ýyldyryq shashatynyn bilemiz ǵoı. Sazannyń ýyldyryq tastaıtyn ýaqyty mamyr aıy. Sáýirden bastap, maýsymǵa deıin 50 kún tyıym salady. 50 kún boıy balyq aýlamaı jatamyz», - dep oı bólisti.
BALYQ AÝLAÝǴA LIMIT JETKІLІKTІ ME?
«Balyq sharýashylyǵy komıteti quryldy» degende búkil Qamysqala aýyly qýandy. Balyqshylar máselesin Úkimet deńgeıinde kóterip, jıi-jıi hat jazyp, aryz-shaǵymyn aıtyp júrgen ardager balyqshy Jaıyl Ábdirahmanov endigi úmitimiz osy komıtet dep otyr. Sebebi sheshilmeı jatqan másele jetip artylady. Solardyń biri – balyq aýlaý lımıti.
«Alakólde problema óte kóp. Onyń eń úlkeni – balyqshylarǵa balyq aýlaýǵa ruqsat óte az. Mysaly, byltyrǵy jylǵa deıin Alakól tóńireginde 200-den asa balyqshy boldy. Al aýlaýǵa beriletin lımıt 300-aq tonna. 300 tonna balyq degen ne? Bir balyqshyǵa bir jylda bir jarym tonnadan keledi eken», - deıdi Jaıyl Ábdirahmanov.
«Balyqshy kóp. Biraq balyq aýlaıtyn ýchaske az», - deıdi taǵy bir ardager balyqshy Tóken Serǵazınov. Ol kórshi Shyǵys Qazaqstan oblysyna tıesili ýchaskeler múldem bos jatqanyn aıtady.
«Almaty oblysyna qaraǵanda balyqshylar jumys isteıtin ýchaskelerdiń kóbi Shyǵys Qazaqstanǵa qaraıdy. Olarda tender ótkizilip jatqan joq, ýchaskeleri ıesiz. Kóbinde tirkeý joq. Balyqshylardyń biraz bóligi brakoner bolyp júr», - dep oıyn túıdi aýyl aqsaqaly.
BALYQ ÓSІRETІN JALǴYZ KÁSІPORYN
Alakóldegi balyqshylardyń taǵy bir ózekti máselesi – balyq qoryn kóbeıtetin ınkýbatorlyq tsehtar joq. Qazir Alakól basseıninde jalǵyz ǵana kásiporyn jumys isteıdi. Ol da kóktem men jaz aılarynda ǵana. Bul tseh negizgi basymdyqty Alakóldiń brendine aınalǵan sazan balyǵyna basa nazar aýdaryp otyr.
«Alakól tabıǵaty» qoǵamdyq birlestiginiń jetekshisi sazan shabaqtaryn ósirýdi 2011 jyly qolǵa alǵan. Qazir azdy-kópti kólge sazan jiberip, tepe-teńdikti ustap otyr. «Jylyna biz 10 mln-ǵa jýyq shyǵaramyz. Sodan 200-500 myń balyqtyń shabaǵyn ósirip, sharýa qojalyqtaryna bólip berip, kólderdegi balyqty kóbeıtip jatyrmyz. Bolashaqta taǵy da balyq ósiretin basseınderdi arttyrsaq, budan da kóbirek jiberýge bolar edi», - dep otyr birlestik jetekshisi.
ZAŃ BUZÝShYLARǴA JARTY MLN TEŃGE AIYPPUL SALYNǴAN
Alakólde aýlanǵan balyq Eýropaǵa eksporttalyp jatyr. Bul aýyl turǵyndarynyń mańdaı ter eńbeginiń jemisi. Alaıda báriniń eńbegin adal dep aıtýǵa kelmes, deıdi tabıǵat janashyrlary. Sońǵy jyldary kásibı balyqshylar da Qytaı elinde óndiriletin, biraq kóptegen elde tyıym salynǵan aýlardy paıdalanady. Al odan qorshaǵan ortaǵa da, balyqqa da, aıdyndy mekendeıtin ań-qusqa da zııan kóp. Almaty oblysy orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesin qorǵaý ınspektsııasy mamandarynyń málimetinshe jyl basynan beri 55 zańbuzýshylyq deregi tirkelgen. 4 qylmystyq is qozǵalyp, tergep-tekserý jumystary júrgizilýde.
«Zań buzýshylarǵa jyl basynan beri 500 myń teńgeden astam aıyppul salynyp, 80 myń teńgege balyq resýrstaryna zalal keltirgeni úshin talap aryz joldanǵan. Jáne balyq aýlaýǵa tyıym salynǵan 5 myń metr balyq aýlaý quraldary joıylǵan»,- deıdi memlekettik ınspektor Rınat Qýmashev.
ALMATY OBLYSYNDAǴY BALYQ ShARÝAShYLYǴYNYŃ BÚGІNGІ JAǴDAIY
Jalpy Almaty oblysy aýmaǵynda ornalasqan Balqash – Alakól basseıninde búgingi tańda balyq sharýashylyǵymen aınalysatyn 40 sýbekt bar. Olarǵa 2020 jyldyń 15 aqpanynan 2021 jyldyń 1 shildesi aralyǵyna 7,7 myń tonnadan balyq aýlaý lımıti bekitilgen. Oblysta 581 kásibı balyqshy jáne 339 júzý quraly tirkelgen. Balyq jáne balyq ónimderin óńdeýmen aınalysatyn 6 iri kásiporyn bar.
QR Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi janynan Balyq sharýashylyǵy komıteti qaıta quryldy. Salany damytýdyń keshendi jospary bekitilip, túrli baǵdarlamalar qolǵa alyndy. Uzaq jyldar boıy qordalanǵan máselelerdiń seńi qozǵalyp, balyqshylar qaýymynyń úmit oty janǵandaı.
