Aqtóbelikter shyndyqty jaqsy kóredi, talapshyl – Ashat Shaharov
AQTÓBE. KAZINFORM – Sý tasqynynan zardap shekken aqtóbelikterdiń bári 15 qyrkúıekke deıin jańa úıge qanystanýy tıis. Al buzylǵan bógetterdi jóndeý jumysy qarashaǵa deıin sozylady. Jaramsyz bolyp qalǵan 47 shaqyrym jol qalpyna keltirlip jatyr. Al ponton kópirmen qatynaıtyn Oıyl turǵyndary bolsa, keler jyldy kútedi. Mundaǵy qurylys bıyl aıaqtalmaıdy. Aqtóbe óńirine ákim bolyp taǵaıyndalǵan Ashat Shaharov bir jylda birtalaı qıyndyqqa tap boldy. Kazinform tilshisine bergen suhbatynda jeke oı-pikirimen de bólisti.
- Osydan týra bir jyl buryn Prezıdent elimizdiń eń úlken ári óndiristi aımaǵynyń biri sanalatyn Aqtóbege ákim etip taǵaıyndady. Aıtyńyzshy, bılik basynda otyrǵan, oblys basqarǵan qalaı eken?
- Eń birinshi – zor senim jáne asqan jaýapkershilik. Ózińiz durys aıttyńyz, bul – úlken óńir, óndiristik óńir. Kútetinimiz mol. Sebebi, respýblıkalyq deńgeıdegi kórsetkishter, kóp kórsetkish bizdiń óńirge baılanysty. Bul – jaýapkershilik. Árıne, osy qyzmette bolý – zor mártebe. Meniń oıym – senimdi aqtaý jáne osy óńirdiń áleýetin arttyrý.
Aqtóbelikter – qalyptasqan qalyń el. Óz mentalıteti bar, qaı kezde de shyndyqty jaqsy kóredi, talapshyl. Erteń emes, búgin zamanǵa saı ómir súrgisi keledi. Biz soǵan laıyqty bolýǵa tyrysamyz. Talap bolǵan soń ózimnen bastap tájirıbe, tárbıe de alamyz, jańa múmkindikter ashamyz. Der kezinde oryndalmasa shydamdylyq, sabyrlyq tanytýǵa shaqyramyz. Keıde uıymdastyrýǵa qarjy, zań talaptary kedergi bolyp jatady. Ondaıda keri baılanys ornatyp, qaı statýsta ekenin aıtý – bizdiń mindetimiz. Birge jumys isteıik. Kóp jerge barǵanda, halyqpen kezdeskende birge jumys isteýimiz kerek dep aıtamyn. Áli de nátıjeli jumystar alda dep oılaımyn. Josparymyz bar.
- Osy jyl ishinde kóp oqıǵa boldy óńirde. Qysta qarly boran ábigerge saldy, kóktemde sý tasqyny tyǵyryqqa tiredi...
- Jyl ońaı bolǵan joq. Degenmen jyl áli de aıaqtalmady. Kóptegen qıyndyqty kórdik. Qysta kúretamyr jolymyz jabylyp, 6 myńnan astam kólik, myńdaǵan adam jolda qaldy. Ol kezde memlekettik organdar, qutqarýshylar, eriktiler biraz jumys atqardy. Jalpy óńirde eki ret tótenshe jaǵdaı jarııalandy. Qysta jáne sý tasqyny kezinde. Sý deńgeıi kóterilip, aýdandar, qaladaǵy sý arnasynda turǵan úıler zardap shekti. Barlyǵy 4 myńnan astam úı zardap shekti. 3 087 úıdi qalpyna keltirýge ótemaqy berildi. Al 1 020 úı jaramsyz bolyp qaldy. Komıssııa sheshiminen soń jańa úı satyp alý nemese qurylys-montaj jumystaryn júrgizý qajet boldy. Qazir qurylys-montaj jumystary 90-95% aıaqtaldy. Abattandyrý jumysy, ınfraqurylym, jol da salynyp jatyr. Qarjy respýblıkalyq jáne oblystyq bıýdjetten bólindi. Jumys jalǵasady.
- Tasqyn kezinde eń kóp zardap shekken aýdandar – Yrǵyz jáne Oıyl. Eki aýdanda da bútin bir aýyldyń túgi qalmady desek bolady. Eki aýyldaǵy qurylys qalaı júrip jatyr. Kúz de keldi, adamdar jańa úıine qashan qonystanady?
- Yrǵyz aýdanyndaǵy Nura aýyly sý astynda qaldy. Halyqpen aqyldasa otyryp, sheshim qabyldadyq. Bul jumys keshteý bastaldy. Nelikten? Sebebi, 12 memlekettik organnan biz kelisim alýymyz kerek boldy. Mundaǵy qurylys jumystary maýsym aıynda bastaldy. Qazirgi tańda 63 úı, ambýlatorııa, jańa mektep salynyp jatyr. Sý, gaz, jaryqtandyrý, jol máselesi sheshiledi. Halyq odan habardar. Sonymen birge Oıyl aýdany Ekpetal aýyly tolyqtaı kóshti. Oıyl aýdany boıynsha 310 úı zardap shekti. Sonyń 135-in satyp aldy. Qalǵan úılerdi salýǵa sheshim qabyldandy. Qazirgi tańda aýdanda 70 úı tapsyryldy. 15-i qyrkúıekke deıin qalǵanyn tapsyramyz.
- Aqtóbe úshin eń ózekti másele – jol. Osy jolymyzdy kóktemde sý shaıyp, birneshe aýdan, aýylǵa qatynas úzildi. Shyǵyny qansha? Qalpyna qashan keledi?
- Baılanys – óte mańyzdy qajettilik, sonyń ishinde – jol. Qatynas bolmaǵanda azyq-túlik, dári-dármek jetkizý qıynǵa soqty. Biraq soǵan qaramastan biz ony tolyqtaı oryndap keldik. Statıstıka boıynsha jol shaıý jáne qatynastyń úzilýi boıynsha 51 fakti tirkeldi. Keıin jobalaýshy kompanııalar óz jumysyn atqardy. Barlyǵy 47 shaqyrym joldy jóndeýge kiristik. Sonyń ishinde 23 kópir boldy. Úkimet rezervinen 10 mlrd tg, jergilikti bıýdjetten 6 mlrd teńge bólinip, jumystyń 50 paıyzy aıaqtaldy. Qarasha aıyna deıin tolyqtaı aıaqtaımyz dep josparlap otyrmyz.
- Oıyldyń kópiri qoldanysqa berile me?
- Jobany tolyqtaı aıaqtaı almaımyz. Janyna qatynas úshin jol salyndy. Kópir jóndep jatqan merdiger – tájirıbesi mol atyraýlyq kompanııa. Kelisimshartqa qol qoıyldy, qajetti materıaldaryn satyp alyp jatyr.
- Óńirde áli de qaıyqpen qatynap júrgen aýyl turǵyndary bar. Ol – Yrǵyz aýdany Jaısańbaı aýyly. Mundaǵy qatynasty qalpyna keltirý úshin ne isteledi?
- Arnaıy komıssııa qurylyp, mamandar sheshim qabyldaıdy. Biz uıymdastyryp, qarjylyq qoldaý kórsetemiz. Bul aýyl jeke baqylaýymda. Munda 700 turǵyn bar. Aral bolyp qalǵanyn bilesizder. Eki jaqtan sý ótip ketti. Qazirgi tańda kópir salýǵa múmkindik joq. Birneshe ret áreket jasadyq, biraq nátıje bermedi. Sý aǵysy áli de bar. Sý aǵysy báseńdese, bir-eki jerdi mamandar qaıta qaraıdy. Tıisti qural-jabdyqty daıyndap qoıdyq. Qalaı múmkindik bolady, qurylysty sol kezde júrgizemiz. Turǵyndardyń otyn, mal azyǵy máselesi jeke baqylaýymda. Halyqqa qoldaý bolady.
- Tasqyn kezinde zardap shekken tek qarapaıym turǵyndar emes, arasynda kásipkerler de bar. Olardyń shyǵyny qansha, qarjy bólindi me? Kóbine qaı kásip túri zardap shekti?
- Prezıdent barlyǵyna kómek kórsetýdi tapsyrdy. Sonyń ishinde – kásipkerlerge. Bizdiń óńirde 63 nysan zardap shekti. Onyń 41-ine respýblıkalyq bıýdjetten 1,5 mlrd teńge bólindi. Biraq oǵan da komıssııa qorytyndysynan soń beriledi. Qazirgi tańda 410 mln teńge qarjy aýdarylyp, shyǵyny óteldi. Eshkim tys qalmaıdy.
- Taǵy bir suraq, sharýalarǵa qatysty. Olar áli kúnge deıin qystaq pen ondaǵy úıleriniń shyǵynyn óteı almaı júr. Oǵan ne kedergi?
- Bizde 106 aýyl sharýalyǵy qurylymy zardap shekti. Bekitilgen ereje boıynsha bıýdjetten tóleı almaımyz. Demek bıýdjetten tys qor arqyly óteledi. Qazir turǵyn úı qurylysy jumysy aıaqtalyp keledi. Ony tolyq aıaqtaıtyn qarjyny bólip qoıdyq. Endi aýdandyq komıssııa sheshimi boıynsha qojalyqtardyń shyǵyny óteledi. Tek kóp qojalyqtyń birqatar qujaty nemese múlde qujaty joq. Qystaqtaǵy qora nemese úılerdi eseptegende 165 nysan zardap shekken eken.
- Bul apattan qandaı sabaq aldyńyz? Sý tasqyny bolǵan, jergilikti deńgeıde tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan 6 aýdan men Aqtóbe qalasynda bógetter salynyp jatyr ma?
- Jalpy 22 bóget pen sý qoımasy mınıstrlikpen bekitildi. Odan bólek sý shaıǵan, mol sýdy ustaı almaı buzylǵan 15 bóget bar. Birden oblystyq bıýdjetten 1,9 mlrd teńge, respýblıkalyq bıýdjetten 2,8 mlrd teńge qarjy bólindi. Ol jumystar qarqyndy júrip keledi. Osy salaǵa jetekshilik etetin orynbasarym qarap, baqylap júr. Jumys qarasha aıynda tolyq aıaqtalady.
- Sý qoımalary týraly aıtsańyz...
- Bizdiń jáne respýblıkalyq teńgerimdegi nysandar, mınıstrlik deńgeıinde Qarǵaly, Aqtóbe, Sazdy sý qoımasy jóndeledi. Jyl sońyna deıin aıaqtalady degen jospar bar.
- Jol jaıyna qaıta oralsaq, qazir bizde eń qaýipti aımaq, tipti ólim jıi tirkeletin baǵyt ol – Samara-Shymkent tasjolynyń Aqtóbe-Hromtaý-Qarabutaq baǵyty. Osy joldyń qurylysy bastaldy. Ony yjdaǵattap aıaqtaýdyń, qoldanysqa berýdiń amaly bar ma? Qurylys qaı ýaqytta aıaqtalady?
- Respýblıkalyq joldar baqylaýda ekenin bilesizder. Prezıdent Joldaýynda Qandyaǵashtyń jolyn atap ótti. Ol jyldyń aıaǵyna deıin aıaqtalady. Eki jolaqty aınalma joly qoldanysqa berildi. Endi kúrdeli bolyp turǵany – Hromtaý-Ulǵaısyn baǵytyndaǵy Qarabutaqqa deıingi jol. 262 shaqyrym jol 4 jolaqty birinshi deńgeıdegi jol bolady. Mınıstrlik jobalyq-smetalyq qujat daıyndady. «QazAvtoJol» AQ-nyń teńgeriminde bolǵanymen bul jumystar tikeleı ózimniń baqylaýymda jáne ózim aralasyp, barlyq qadamdy qarap otyrmyn. 7 ýchaskeniń bir ýchaskesine qarjy bólindi, merdiger jumysty bastady. Qalǵan 6 ýchaskeniń bireýine saraptama qujaty daıyndaldy. Bıyl tender oınatylady. Al qalǵany keler jyly sheshiledi. Bul táýligine 3 myń kólik júretin jol, qazir 15-16 myń kólik júredi. Jol apatyn boldyrmaý úshin polıtsııa arnaıy qyzmetkerlerin qoıyp, 50-100 júk kóligin bir qatarǵa alyp, ilesip júredi. Basqa amalymyz joq. 4 jolaqty joldy tapsyrǵansha osylaı baqylaýda bolady jáne kútip ustaý kerek. Mınıstrlik bıyl 3 mlrd teńgeden astam qarjy bóldi. Meniń oıym, salystyrmaly túrde jaǵdaıy jaqsaryp keledi. Biraq 2 jolaqty bolǵan soń júrgizýshiler shydamaı, qarsy jolǵa shyǵady. Sonymen birge jol boıyndaǵy uıaly baılanys máselesin sheshý úshin operatorlar stansalardy qoıyp, ınternet jelisin tartýǵa kiristi. Keler jyly tolyq sheshýge ýádesin berip otyr.
- Siz taǵaıyndalǵan kezde «saqaldy qurylystar» máselesin sheshý tapsyrylǵan edi. Turǵyn úı, áleýmettik nysandardyń kesheýildegen jumysy qaıta jandandy ma? Oǵan qansha qarjy baǵyttaldy?
- 17 qurylys bar toqtap qalǵan. 2018 jyly bastalǵan áleýmettik nysandar da bar. Biz byltyr olardy aralap shyqtyq. Bárin kózben kórdik. Nátıjesinde 17 qurylystyń 10-y tolyq aıaqtalyp, qoldanysqa berildi. Taǵy úsheýi jyl sońyna deıin aıaqtalady. Al úsheýi keler jyly qoldanysqa beriledi. Taǵy bireýi – ınfektsııalyq aýrýhana. Ol kerek pe, kerek emes pe degen suraq bar. Mınıstrlikpen aqyldasyp, sheshim qabyldanady.
- Ekonomıkamyzdyń jaıy qalaı? Qaı salada ósim bar, qaı sala aqsap tur?
- Bizde 7 kórsetkish bar. Sonyń beseýinde kórsetkish jaqsy, 100% asyp tur. Aqsap turǵany – úı qurylysy. Úı qurylysy kóbine kúzde tapsyrylady. Demek jyl sońyna deıin josparǵa saı bolady. Jetinshi kórsetkish – ınvestıtsııa. Jyl saıyn onyń kólemi artyp keledi. Trıllıon teńge bolsa, osy kórsetkishti ustap turý ońaı emes. Byltyr, onyń aldynda bastalǵan jobalar bar. Qarjylandyrý máselesi ártúrli deńgeıde. Prezıdent tapsyrmasy aıasynda prokýratýramen birge «Jasyl dázil» jobasy qolǵa alyndy. Eki jaqtan kómek berip, ákimshilik kedergilerdi joıýdy qolǵa aldyq. Óz nátıjesin berip, jyl sońyna deıin 100% kórsetkishke jetkizý oıda bar. Óńirdiń áleýeti óte mol. Soǵan baılanysty sheteldik kompanııalar kelip, óz oıyn aıtady. Erkin ekonomıkalyq aımaqty damytý josparymen tórtinshi mýltımodaldyq aeroport salý tapsyrmasy aıasynda 800 ga jer belgilendi. Máselen, «Qazposhta» AQ-men arada kelisim júrip, logıstıkalyq ortalyq qurylysy bastalmaq. Ortalyqty túrik eliniń kompanııasy salady. Bul damýǵa serpilis beredi dep oılaımyz.
- Aýyl sharýashylyǵyna oıyssaq, byltyr bıdaı sabaǵynan kóktep, sharýalar ábigerge tústi. Bıyl astyq shyǵymy qalaı? Sharýalar der kezinde egin orý jumysyn aıaqtaı ala ma?
- Jyl óte jaqsy. Ýaqtyly jańbyr jaýdy, tıisti qurylymdar shara qabyldady. 400 myń ga alqapqa dándi-daqyl egildi. Qazir egin orý jumysy bastaldy. Barlyǵy 25% jınaldy. 177 myń tonna astyq qambaǵa tústi. Basty maqsatymyz – qyrkúıek aıynda jınap alý. 1500 kombaın alqapta júr. Nátıje bolady dep oılaımyn. Qazir gektarynan 13 tsentner dep kórsetip tur. Men oılaımyn 17-18 tsenrtner bolady.
- Keshegi Joldaýynda Prezıdent «kórpege qaraı kósilý» qajettigin eske saldy. Bıýdjet shyǵyndaryn qatań baqylaýdy tapsyrdy. Qazyna qarajatyn ońdy-soldy shashpaý úshin qysqartatyn basy artyq tustar bar ma?
- Prezıdent prıorıtet boıynsha jumsaýdy atap ótti jáne bıýdjettik tártip ol bıýdjettiń barlyq deńgeıinde bolýy kerek. Sondyqtan biz soǵan mán berip otyrmyz. Prezıdent byltyr da aıtty. Soǵan baılanysty ımıdjdik, basqa da mádenı sharalardy qysqarttyq. Nátıjesinde 370 mln teńge únemdedik.
- Prezıdent bastamasymen «Taza Qazaqstan» naýqany júzege asyp jatyr. Osy aktsııa asynda Prezıdent teleradıokesheni qolǵa alǵan «Taza qala» telejobasynyń túsirý toby Aqtóbe kelgende sarapshylar beretin maksımaldy 30 baldyń neshesin alýy múmkin?
- Eń birinshi ár aýyldyń, qalanyń tazalyǵy kerek. Basty mindetimiz – mádenıet qalyptastyrý. Ár terrıtorııanyń óz ıesi bar. Ákimdik jaýap beretin, jeke bolsa – adamdar, bıznes nysandarynyń aýmaǵy, kópqabatty úılerdiń aınalasy. Qaýantarlyǵy, aqtsııaǵa 320 myń adam qatysty. Birneshe baǵyt qamtyldy. Sý qoımasy, ózen, dalalyq alqap bar arasynda. Bul – tek aktsııa aıasynda shektelmeı, turaqty atqarylatyn aýqymdy jumys. Bıýdjetten biraz qarjy bólindi, arnaıy tehnıka alyndy. Saıabaqtardy, júrginshiler jolyn kútip ustaý úshin de lızıngke tehnıka alyndy. Qyrkúıek aıynda jetkiziledi. Joba boıynsha maksımaldy baldy alýǵa tyrysamyz.
- Ótken joly suhbatta fýtbol otany bolǵan Aqtóbede stadıon salynady dep edińiz. Jer telimi bólindi me? Qurylysty kim júrgizedi? Qashan bastalady?
- Stadıon salý – ońaı sharýa emes. Qomaqty qarjy kerek. ÝEFA talaptary da eskerilýi tıis. Bir jylǵa jýyq ýaqyt boıy qujat daıyndaý, kelisim alý jumysy júrdi. Prezıdent fýtbolǵa zor mán berip otyr. Ózi de Ulttyq quramaǵa jankúıer bolyp, oıynǵa barady. Fýtboldy damytýǵa arnalǵan kóptegen jumys atqarylyp jatyr. Biz ózimizdiń taraptan ár óńirde ınfraqurylymdy qolǵa aldyq. Jaqynda fýtbol akademııasy ashyldy. Іrikteý ótkizip, daryndy balalardy 6 jastan bastap sol jerge jiberemiz. Al jankúıerlerimizge keler bolsaq, olar belsendi. Stadıon syıymdylyǵy 13 myń bolsa da bılet tapshy. Sondyqtan Aqtóbe úlken standıonǵa laıyqty. Alǵashynda 30 myń dep aıtyldy. Biraq 35 myń oryndyq stadıon salynady. Úlken dárejedegi oıyndardy ótkizýge múmkindik bar. ÝEFA-men kelisim bekigen, federatsııa da qoldaý kórsetip keledi. Qurylys memlkettik-jekemenshik áriptestik arqyly júrgiziledi. Syzbasy bar, negizi qujattary daıyn. Qurylys-montaj jumystary úshin kompanııany anyqtap, keler jyly bastaımyz. Tájirıbeli kompanııa bizde joq, sondyqtan shet memleketten bolady. Tehnologııa boıynsha 1 jyl 8 aıda aıaqtalaýy tıis. 2026 jyly aıaqtalady dep josparlap otyrmyz.
- Bir jyldyq qyzmetińiz týraly aıtyp otyrmyz ǵoı, josparyńyzdaǵy qaı ister oryndalmaı qalyp tur?
- Jyl aıaqtalǵan joq. Táýekelder bar, joq emes. 60-tan astam jańa joba bastaldy. Onyń aldyndaǵy aýyspaly jobalar da bar. Qarasha aıynda bári belgili bolady. Biraq toqtap qalǵan joba joq.
- Sońǵy oqyǵan motıvatsııalyq kitabyńyz?
- Kitap kóp. Internetti ashyp qalsaq da motıvatsııalyq dúnıeler bar. Biraq ata-babamyzdyń sózderi oı týdyrady. Bárin buryn aıtyp ketken. Sońǵy kezderi Máshhúr Júsip Kópeevtiń shyǵarmalaryn oqyp júrmin.
«Kún buryn ister istiń tártibin bil,
Kózge tús, aýyzǵa ilin, maıdanǵa kel!
Daıyn-dy, qylǵan isiń nyǵyz bolsyn,
Dúnıede kóretin óziń... myń jyl», - degen bir shýmaq bar. Jaýapkershilik, senimdi aqtaýdyń mańyzyn uǵyndyrǵandaı. Prezıdenttiń tapsyrmasyn, halyqtyń talabyn bir úıdiń balasyndaı áriptestermen oryndaýymyz kerek. Birden bárin atqarý nemese iske asyrý ońaı emes. Qarjy, uıymdastyrý, zań men onyń tártibi bar. Tek der kezinde túsindirý kerek.
- Qazir sportpen shuǵyldanyp júrsiz be?
- Sport kerek. Tek júıeli aınalysýǵa múmkindik joq. Biraq keı kezde júgiremin, júzemin. Keı kezde ózim tolyq meńgergen kúreske, ıaǵnı tatamıge baramyn. Bul júrekke, densaýlyqqa da qajet nárse. Kóp bos ýaqyt joq. Biraq densaýlyq kerek. Qaı kezde de iri, jaýapty sheshim qabyldaý úshin denimiz saý bolýy kerek.
