Aqtóbelikter máıittik donordy shetelden izdeýge májbúr
Elimizde, sonyń ishinde Aqtóbede máıittik donor múlde toqtap qaldy. Qazir óńirde tek baýyrynan, týysynan eki búırektiń birin alyp-salý otasy jasalyp jatyr. Al keıbir naýqas shetelge baryp, ota jasamaq, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.
Aqtóbe oblysy boıynsha bıyl 6 adamǵa búırek aýystyrý otasy jasaldy. Bári de týystyq donor. Qazir medıtsına salasynda sheshimin kútip turǵan máseleniń biri osy bolyp tur.
Sebebi týystyq donor kez kelgen ýaqytta tabylmaıdy, ári bir emes, eki adamnyń densaýlyǵyna kútim kerek. Aqtóbelik transplantolog Myltyqbaı Rysmahanov saladaǵy kedergiler men qıyntyqtar týraly aıtyp berdi.
Bes jylda bir de bir máıittik donor bolmady
Statıstıkaǵa kóz júgirtsek, transplantologııa salasy elimizde 2009 jyldan bastap qolǵa alyndy. Al 2014 jyly Aqtóbede alǵash ret aǵza aýystyrý otasy jasaldy. Ol kezde máıittik donordyń úlesi basym boldy.
Transplantolog dáriger Myltyqbaı Rysmahanovtyń aıtýynsha, 2017-2018 jyldary 9 máıittik donor tirkeldi. Al 2018 jyldan bastap máıittik donor múlde toqtady. Sońǵy 5 jylda eshkimniń aǵzasy alynbady.
- Qoǵam belsendileri, jýrnalıster «dárigerler adam aǵzasyn urlap, satyp jatyr» dep aıtyp, shýlady. Depýtattar da aıta bastady. Sol kezde halyq qoldap ketip, máıittik donor toqtady desek te bolady. Bıyl 9 aıda elimiz boıynsha bir-aq donor boldy. Al bir donordyń ókpesin, júregin, baýyryn, eki búıregin, kózin alýǵa bolady. Jaraıdy, baýyr, búırekti tiri donordan alsa, júrekti tiri donordan ala almaıdy. Sondyqtan máıittik donor kerek. Kútip otyrǵany qanshama? Úsh myń adam resmı túrde búırek aýystyrýdy kútip otyr. Biz adamdardyń naqty neshe jyl kúte alatynyn aıta almaımyz. Ol derttiń aýyrlylyǵyna, adam aǵzasyna baılanysty,- deıdi Myltyqbaı Rysmahanov.
Búıregi aýyrǵan adamdar úshin gemodıalız taǵaıyndalady. Bul medıtsına jetistigi. Alaıda dıalız búırektiń 50-ge jýyq qyzmetin tolyq atqara almaıdy. Bar bolǵany 2-3 fýnktsııaǵa múmkindigi jetedi.
Islam memleketterinde máıittik donor jaqsy damyǵan
Aqtóbe oblysy boıynsha 300-den astam adam donordy qajet etedi. El boıynsha óńirlerge bólingenimen, bári de respýblıkalyq ortalyqqa tirkeledi.
Ortalyqtyń ár aımaqta úılestirýshisi bar. Tipti ár aýrýhanada statsıonar úılestirýshiler mıy ólgen adamdardyń týystarymen sóılesip, túsindirý jumystaryn júrgizedi.
Birneshe saty, birneshe múmkindik qarastyrylǵanymen, ázirge adamdardy raıynan qaıtarý múmkin bolmaı tur.
- Máıittik donor paıda bolǵan kezde kompıýter tańdap, qaısysy saı keletinin anyqtaıdy. Dárigerdiń eshqandaı qatysy joq. Aqtóbeden shyqsa, osynda jasaıdy. Elimiz boıynsha 4 myńnan astam adam kútý paraǵynda tur. Jylyna onyń 100-110-y kezegin kútpeı, qaıtys bolady eken. Sondyqtan bizde týystarynan alady. Basqa amal joq. Ár oblysta etıkalyq komıssııa bar. Olar sheshim shyǵaryp, bizge qujat beredi. Sodan keıin ǵana ota jasalady. Bizde týysqandardan tek búırek alyp, ota jasaıdy. Bıyl 6 ota jasaldy,- dedi Myltyqbaı Rysmahanov.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstanda ǵana emes, Reseıde de osyndaı jaǵdaı. Qyrǵyzstan, Ózbekstanda múlde qıyn.
- Bizdiń bir dáriger qyrkúıek aıynda Iranǵa baryp keldi. Shıraz qalasynda boldy. Olar jaqta bári basqasha. Iran – ıslam respýblıkasy. Biraq sol Shıraz qalasynda jylyna 1500 máıittik donor bolady eken. Tek bir ǵana aýrýhananyń ishinde. Olar tiri donordy paıdalanbaıdy eken. Kútý paraǵynda turatyndar shamamen 8-9 aı, eń kóbi 11 aı kútedi. Bul durys. Álem boıynsha mundaı otany eshkim aqyly júrgizbeıdi. Tek Belarýs elinde bar. Bul el máıittik donordy qoldaný boıynsha álemde 6-7 orynda tur. Máselen jylyna 150 donor shyqsa, 10 paıyzyn ózge eldiń adamdary qoldana alady. Olardyń halqy 9 mln. Ózderinen altylǵanyn sheteldikterge aýystyryp, jasap beredi. Sondyqtan kóbi sonda barady,- dedi Myltyqbaı Rysmahanov.
Sheteldegi ota úshin shamamen 40 mln teńge qajet – naýqas
Aqtóbelikterge jaqsy tanys volonter Nurbek Jalǵasbaevtyń qos búıregi qazir óz qyzmetin atqara almaıdy.
Aldymen bir búıregi aýyrdy, arada 7 jyl ótkende gemodıalozge táýeldi bolyp qaldy. Jaqyn adamdarynyń arasynan donor izdegenimen, qazir máıittik donor ǵana ómirimdi saqtap qalady dep otyr.
Ol úshin kezek kútý kerek nemese shetelden em alýǵa bolady. Kezek kútýge ýaqyt tapshy, al shetel úshin shamamen 40 mln teńge qajet.
Bul sheshimge kelý erikti úshin ońaı bolmady.
- Búırek aýyrǵan soń ishki qurylystaryma sý tarap ketken. Ony emdeý úshin Astanaǵa keldim. Birer kúnde aýrýhanadan shyǵyp, Aqtóbege qaıta oralamyn. Ózim otany shetelde, Belarýs elinde jasatýǵa sheshim qabyldadym. Sol jolmen em alǵan adamnan keńes aldym. Qazir ekijaqty kelisim júrdi. Aldymen aqsha jınaýym kerek. Sol qarjyny aýdarsam, baryp, tekserip, otaǵa daıyndaıdy. Aqsha jınaýdyń bastalǵanyna bir aıdan astam ýaqyt boldy. Qajet qarjynyń teń jartysy bar. Kásipkerler men qarapaıym adamdar da aýdaryp jatyr. Men ózi qınalsam da ony kópshilikke kórsetpeıtin adammyn. Janym qatty qınalǵan soń amal joq bardym osy qadamǵa. Shyn máninde gemodıalızben-aq júre berýge bolatyn edi. Biraq dáret shyqpaıdy, ol qıyn. Ózim úshin vıdeoǵa túsý de ońaı emes. Qazir kósheden kórip, qolyma myń teńge bolsa da ustatyp ketip jatady. Ózim yńǵaısyz bolyp qalamyn. Biraq amal joq. Habarlandyrýdy ózim bastadym. Týystarym kóndirdi,- deıdi Nurbek Jalǵasbaev.
Naǵashy aǵam donor boldy
Bıyl ota jasalǵan 6 nasqastyń biri – 22 jastaǵy Erkebulan. Aqtóbe medıtsına ortalyǵynyń transplantolog dárigeri Myltyqbaı Rysmahanovtyń emdelýshisi otadan soń eki apta aýrýhanada jatty. Bolashaq stomatolog bir jyldan astam ýaqyttan beri em alyp júr. Endi oqýyn ári qaraı jalǵastyrady.
- 2021 jyly analız tasyrǵan kezde kreatın joǵary boldy. Aqtóbe qalasyndaǵy nefrologqa kelip, dári ishtim. Almatyda oqýda júrgen kezim edi. Dıeta durys bolmaǵan sııaqty... Kreatın túspeı, kóterilip ketti. 2022 jyly aqpanda dıalız qabyldaı bastadym. Sóıtip 1,5 jyldaı júrdim. Sodan keıin naǵashy aǵam donor bolýǵa kelisti. Anamnyń týǵan inisi. Ota eki apta buryn jasaldy,- dedi em ashýly Erkebulan.
Qyzylorda oblysy Qazaly aýylynyń týmasy dertke shaldyqqan soń ata-anasymen birge Aqtóbege qonys aýdarǵan.
Endi ol kóp kúsh jumsaıtyn aýyr jumysty isteı almaıdy, biraq qalypty ómir súrýge esh kedergi joq.
- Álem boıynsha tiri donordan aǵza aýystyrǵannan keıin bir jyldyq ómir súrý 95 paıyz, 5 jyldyq ómir súrý 90, 10 jyldyǵy 80-85 paıyzdy quraıdy. Dıalızge tańylǵan adam aptasyna úsh ret tórt saǵat apparatta jatady. Transplantatsııa bolsa 2 jyldan keıin 2-3 dári ishedi. Boldy. Búırektiń qyzmeti tolyq ornana kelse, ómir súre beredi. Bir dıalız úshin bir adamǵa úkimet 3-4 mln teńge jumsaıdy. Al transplantatsııadan keıin bir jylda 400 myń, 2-3 jylda 200-300 myń teńge jumsaıdy. Úkimetke de paıdaly aǵza aýystyrǵan,- deıdi Myltyqbaı Rysmahanov.
