Aqtóbede halyqty aýyz sýmen qamtý jospary tolyq oryndalmaı tur
AQTÓBE. KAZINFORM — Aqtóbe qalasy men aýyldarda sýdy tasyp iship otyrǵan adamdar bar. Tipti kórshi aýylǵa barady. Aýyz sýmen 100% qamtý tapsyrmasy qashan oryndalady? Kazinform tilshisi anyqtap kórdi.
Bıyl elimiz boıynsha barlyq eldimeken turǵynyna aýyz sý qoljetimdi bolýy tıis. Bul — Prezıdent tapsyrmasy.
Alaıda Aqtóbede ortalyqtandyrylǵan aýyz sý qubyry tartylyp, kádege jaramaı turǵyn aýyldar da bar. Turǵyndar birneshe jyl boıy saryla kútip, qyzyǵyn kóre almaı otyrǵanyn aıtty.
Sýdy ózge aýyldan tasyp ishedi
Aqtóbe oblysy Yrǵyz aýdany Amankól aýyldyq okrýgine qarasty Jarma aýylynda 40-tan astam úı bar. Osydan 5 jyl buryn bul aýylǵa uńǵyma qazylyp, ortalyqtandyrylǵan sý júıesi iske qosyldy.
Alaıda turǵyndardyń kópten kútken qýanyshy uzaqqa barmaı, sý ashyp ketti. Sodan beri turǵyndar qubyrdan aqqan sýdy tatyp almaıdy, esesine malyn sýarady, baý-baqshaǵa quıady.
— Aýyldaǵy sý problemasy sheshilmeıdi dep oılaımyn. Óıtkeni sý qory aşy. Qaıta geologııalyq barlaý júrgizip, qaıta kózin tabý kerek. Sý uńǵymasyn qazyp, qoldanysqa bergenine 6 jylǵa jýyqtady. Sodan beri sý aşy. Ony ydys-aıaq jýýǵa, mal sýarýǵa paıdalanamyz. Aqshasyn tólep otyrǵan soń paıdalaný kerek qoı. Kir jýa almaımyz. Kir jýsa sor bolyp qalady. Úıden aǵyp turǵan soń amalsyz betimizdi shaıamyz. Al tuşy sýdy bala kezden bar jalǵyz qudyqtan alamyz. Ony bizdiń ákelerimiz paıdalanǵan. Shynyn aıtqanda ata-babamyzdan qalǵan qudyq. Biz qazir sóıtip HH ǵasyrda ómir súrip jatyrmyz, — deıdi aýyl turǵyny Almagúl Qojabekova.
Onyń aıtýynsha, turǵyndar aýylǵa kelgen ákimge, depýtattarǵa jıi aıtyp, osy suraqty kóteredi. Biraq esh nátıje bolmaǵan soń qoldy siltep, óz tirligine kóshken.
— Uńǵymany qysta qazdy. Sol kezde tuzdy degen qazanshuńqyrdyń ishin er azamattar baryp tazartty, kómektesti. Aýyl bolyp bardy sol jerge. Bizdiń oıymyzsha, uńǵymany tereń qazdy ári 2 ǵana uńǵyma bar. Biz 4-5 uńǵyma qazyp, 6 metrden tuşy sý alýǵa bolady dep oılaımyz. Al olar bolsa 45 metr tereńdikte qazdy. Sóıtip taıyzdan sý alyp, nasosty qosyp, sóndirip otyrsa da bolar edi. Bárin basshylar biledi, biraq elemeıdi. Qazir joldasym 14 shaqyrym qashyq ornalasqan Qutıkól aýylynan sý tasıdy. 200 lıtr sý shamamen 10 kúnge jetedi. Ony tek ishýge, tamaqqa paıdalanamyz. Keıbir turǵyn sý tazartatyn qurylǵy qondyryp aldy. Olardyń keıbiri isten shyqqan. Qazir tek 3-4 úı paıdalanyp otyr. Tazartý qurylǵysy bizge qolaısyz, sýdyń dámi qalmaıdy, — dedi Almagúl Qojabekova.
Yrǵyz aýdany ákimdigi, Amankól aýyldyq okrýginiń ákimdigi aşy sý máselesin bilip otyr. Degenmen bul aýyldyń sýy birden tatyp ketti degen oıdan aýlaq.
— 2020 jyly Jarma aýylyna uńǵyma qazyldy. Adamdar 2 jyldan astam ýaqyt boıy sol sýdy tutyndy. Qazir aýyldaǵy tuşy qudyqtan sý alyp otyr. Aýylda 42 úı, 300-den astam adam bar. Bir qudyqtyń sýy jetip tur. Adamdar úıge kelip turǵan sýdy jaqsy kóredi. Endi aýylda jóndeý jumysy júrgizilýi múmkin. Qazirgi kezde problemanyń qaı jerden shyqqany belgisiz. Biri uńǵymadan, taǵy biri qazanshuńqyrdan kórip tur. Ony aýdandyq sý sharýashylyǵy mekemesi sheshedi, — dedi Amankól aýyldyq okrýginiń ákimi Abylaý Spanov.
Al Yrǵyz aýdandyq sáýlet, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bóliminiń basshysy Nurbergen Bekeevtiń aıtýynsha, Jarma aýylyndaǵy sýdyń naqty qalaı tatyp ketkeni belgisiz.
Bir toby rezervýardan dep topshalap otyr.
— Bıyl Qutıkól aýyly mańynda qosymsha barlaý jumysy júrgiziledi. Eger sý qory mol bolsa, sol aýyldan tartylady, — dedi Nurbergen Bekeev.
Bul aýdandaǵy 18 aýyl bolsa, onyń 16-ynda ortalyqtandyrylǵan sý júıesi bar. Al eki aýylda blokti-modýl qondyrylǵan.
Qala mańyndaǵy aýyldar da sýǵa zárý
Aqtóbeniń shalǵaı aýyldary ǵana emes, qala mańyndaǵy turǵyn alaptarda da sý tapshy.
Ortalyqtandyrylǵan sý júıesin tartý jumysy 4 eldimekende ázir júrgizilmeıdi. Sebebi bul aýyldardan sý qory tabylmady.
— Bizdiń aýyldyń turǵyndary bir sý kolonkasynan ǵana sý alyp otyr. Sý qubyryn tartý jumysyn 2-3 jyl buryn bastap, tastap, sóıtip birneshe merdiger aýysty. Áli kúnge deıin jumys tolyq aıaqtamady. Sý qubyryn júrgizdi, jerdi qazyp, ornyn tegistemeı ketti. Al ol kóktem men kúzde balshyqqa aınalyp, adam júre almaı qaldy. Tipti sý taratý saqınalaryn salǵan jerlerinde topyraq otyryp, jasaǵan dúnıeleriniń keıbiri synyp qaldy. Birin aýystyryp, birin qaıta kóterip salý kerek. Basy joq, aıaǵy joq jumys. Eshkim qadaǵalamaıdy, merdigerler aýysyp jatyr. Aýyl turǵyndary emes, jany ashıtyn jaýaptylar qadaǵalaýy tıis. Bitpeı qala beredi jumys. Kelesi jyly dep júrgende úsh jyl artta qaldy, — dedi Shılisaı aýylynyń turǵyny Murat Ertarǵynuly.
Aqtóbe qalasynda barlyǵy 54 turǵyn alaby bar. Onyń 44-inde ortalyqtandyrylǵan aýyz sý bar.
Al Maǵadjan, Shıelisaı 1 jáne 2, Parasat, Dýman turǵyn alaptarynda qurylys-montaj jumystary bastalǵan, biraq bıyl aıaqtalýy tıis. Jańaqonys-5 turǵyn alaby úshin jobalyq-smetalyq qujat ázirlendi.
Al Aqshat-2 jáne 3, Baıqadam, Kókjıde turǵyn alaptarynyń máselesi qashan sheshileri belgisiz. Sebebi bul jerlerde sý qory anyqtalmady. Qazir aýyldarǵa sý tasymaldanyp jatyr.
Oblys halqynyń 99,5% aýyz sýmen qamtamasyz etilgen
2024 jyldyń qorytyndysyna súıensek, 319 eldimekenniń 291-i (91,2%) nemese 923,7 myń adam (99,5%) aýyz sýmen qamtamasyz etilgen.
Qazirgi kezde 28 (8,8%) eldimeken sý uńǵymasyn paıdalanyp otyr.
— Aýyz sýmen qamtylǵan 291 eldimekenniń 229-da ortalyqtandyrylǵan sý júıesi bar. Al 62-de keshendi blok-modýl ornatylǵan. Taǵy 28 aýyl sý uńǵymasyn, ıaǵnı, qudyq sýyn paıdalanyp otyr. Olar: Áıteke bı aýdanynyń Mılysaı, Sarybulaq, Baıjankól, Baıǵanın aýdanynyń Aqtam, Kóptoǵaı, Qarǵaly aýdanynyń Kempirsaı, Muǵaljar aýdanynyń Kóktóbe, Tepsen-Qarabulaq, Qumsaı, Qobda aýdanynyń Qaraǵanda, Jamankól, Ortaq, Kók úı, Hromtadyń Oısylqara, Jaılaýsaı, Kóptoǵaı, Tassaı, Kókterek aýyldary. Bul aýyl turǵyndary kezdesý barysynda keshendi blok-modýldan bas tartty. Alaıda sanıtarlyq normalarǵa saı keletin sý uńǵymalaryn paıdalanyp otyr. Halyqtyń blok-modýlden bas tartý jóninde sheshimi hattamamen bekitilgen, — dep habarlady Aqtóbe oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti.
Ákimdik bergen aqparatqa súıensek, qazirgi kezde 10 aýylǵa (Alǵa aýdanynyń Kóktoǵaı, Tikqaıyń, Áıteke bı aýdanynyń Aqqum, Ulǵaısyn, Belqopa, Baıǵanın aýdanynyń Dııar, Barshaqum, Temirdiń Eńbekshi, Oıyldyń Qarasý, Hromtaýdyń Maıtóbe) ortalyq sý júıesi júrgizilip jatyr.
Bul jobalar byltyr emes, 2021-2022 jyldardan beri jalǵasyp keledi. Jospar boıynsha bıyl bári bitýi tıis. Sóıtip bıyl 301 aýyl (94,4%), halyq sany boıynsha 927 myń adamǵa (99,9%) sý jetkizý josparlanǵan.
Prezıdent tapsyrmasymen Sý kodeksi qabyldanyp, qol qoıyldy. Qazirgi kezde elimizde qala turǵyndarynyń 99,4, aýyl turǵyndarynyń 97,8 paıyzy sýmen jabdyqtaý qyzmetimen qamtamasyz etilgen.
Sondaı-aq elimizde jyl saıyn sý qoryn barlaý jáne sýdy únemdeý, defferentsıaldy tarıf júıesi týraly aıtylyp keledi.
Qazir óńirler defferentsıaldy tarıfke kóshti. ıAǵnı úıde tirkelgen adam sanyna qaraı aıyna belgili bir mólsherde sý tutynýǵa bolady. Odan assa tarıf ósedi.
Sonymen birge Aqtóbede elimizdiń batys aımaǵyn sýmen qamtýǵa múmkindik beretin Kókjıde sý qory bar. Ázirge bul jerden 5 munaı kompanııasy burǵylaý jumystaryn júrgizip jatyr.
QR Ekologııa mınıstrligi jyl saıyn birtindep uńǵymany konservatsııalaý kestesin bekitti.
Al Aqtóbe oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵatty paıdalanýdy retteý basqarmasy «Kókjıde qumyna» monıtorıng jasaý úshin 100 mln teńgege jýyq qarjy bóldi.
Bul sý qorynyń qanshalyqty lastanǵanyn anyqtaýǵa múmkindik beredi.
