Aqtóbe oblysynda qum toqtatý jumysy nátıje bermedi
AQTÓBE. KAZINFORM — Aqtóbedegi eldimekenderde 500 myń kóshet egý mindeti bar. Al orman alqabyn molyqtyrý jospary — 60 mln 289 myń túp ekpe materıal. Aqtóbe oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasynyń bólim basshysy Erkebulan Talasbaev kógaldandyrý, abattandyrý jáne qum toqtatý jumystary jaıyn aıtyp berdi.
— Aqtóbe oblysy — jazyq dala, shól jáne shóleıtti aımaq. Bizde jasyl jelek az dep te jıi estımiz. Elimizdegi terrıtorııasy eń úlken óńirde abattandyrý, kógaldandyrý jumystary qalaı iske asyp jatyr?
— Aqtóbe jáne aýdandarda kógaldandyrý jumystary júrgizilýi tıis 180 eldimeken bar. Onyń 136 eldimekeninde dendrologııalyq jospar ázirlendi. Qalǵanynda bul jumys bıyl aıaqtalýy tıis.
— Dendrologııalyq jospar neni bildiredi?
— Ol — eldimekendegi kóshet egý kartasy. Karta syzý kezinde topyraqtan synama alynady. Tal egýge kele me, kelmeı me degen suraqqa jaýap izdeımiz.Negizi eldimeken ishinde tal egý jumystaryn jergilikti atqarýshy organdar júrgizedi. Bári básekelestik ortaǵa saı, ıaǵnı, Memlekettik satyp alý konkýrsy ótedi, merdiger anyqtalady.
2021-2025 jyldary Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes elimizdegi eldimekenderde 15 mln túp kóshet egilýi tıis. Onyń ishinde Aqtóbede 500 myń kóshet egilýi kerek. Qazirgi ýaqytta 332 myń túp aǵash otyrǵyzyldy. Bul jospardyń 66% teń bolyp tur. Endi 168 myń kóshetti bıyl egip bolýymyz kerek. Bıyl kóktem erte týdy. Kim qansha túp kóshet otyrǵyzyp úlgergeni týraly aqparatty endi jınaqtap jatyrmyz.
— Esebi qalaı júrgiziledi?
— Bólimdegi bas maman esepti júrgizedi. Negizi ár aýdannan jınaqtalady. Sonymen birge oblys ákiminiń tapsyrmasyna saı arnaıy komıssııa quryldy. Onyń quramynda qoǵam belsendileri, aýdandaǵy qoǵamdyq keńes tóraǵalary, aýdan, aýyldyq okrýg ákimderimen birge akt jasap, tekserý jumystaryn bastaımyz. Bul 5 mamyr kúni bastalatyn jumys. Qazir shyǵa almaı jatyrmyz. Sebebi budan ózge orman alqabyn molyqtyrý maqsatynda elimizde 2 mlrd túp ekpe materıal egilýi tıis.
Aqtóbe oblysy boıynsha 5 jyldyq jospar bekitildi. Bizde 30 700 gektar jerge óskin egilýi kerek. Bul degenimiz — 60 mln 289 myń túp ekpe materıal. 2025 jyly 8 600 gektar jer ıgerilýi tıis. Bul degen 15 mln túp ekpe. Shamamen jyldaǵydan úsh ese kóp bolyp tur. Al búginge deıin egilge ekpe materıaldyń shyǵymy — 60%. Shyqpaı qalsa tolyqtyrady.
— Bizde 15 mln túp ekpe materıal tabyla ma?
— Bizde 7 tálimbaq bar. Taǵy 3 tálimbaq ashý josparlandy. Jeri belgilenip, berildi. Tálimbaq — ormannyń júregi. Onda kóktem men kúzde otyrǵyzylatyn ekpe materıal ázirlenedi. Tek orman alqabyna qajetti ekpe emes, jemis aǵashy, sándik aǵash pen qylqanjapyraqty aǵash etý bastaldy. Negizi qazirgi ýaqytta tálimbaqta 9 mln 600 myń túp ekpe materıal bar. Mamyr aıynda tuqym shashý maýsymy bastalady. Sóıtip kúzge jáne 2026 jylǵy kóktemge daıyndyq jalǵasa beredi. Bıyl sol tálimbaqtan 4,5 mln túp ekpe materıal alyp, ektik.
Kóktem erte týǵanyn eskersek, Aqtóbe tek osy aptanyń sońyna deıin kóshet ege alady. Qazir taldyń oıaný protsesi bastalyp etti, ıaǵnı, búr jardy. Eger egý tártibi saqtalmasa shyǵymynyń paıyzdyq úlesi túsip ketetini belgili. Ekkenmen paıdasy bolmaıdy, shyqpaı qalýy yqtımal. Aıta keteıin, ekpe materıaldy arnaıy tehnıkanyń kómegimen egedi. Eki jaǵynda eki adam otyryp jyrtylǵan jerge qadaıdy. Keıde materıaldyq-tehnıkalyq múmkindiktiń jetispeıtini baıqalady. Sol kezde jyl saıyn suranys berip, qajetti zattar satyp alynady, tehnıka jańarady.
— Qandaı tehnıka qajet?
— Ekpe jumystaryn júrgizetin tehnıka tez eskiretini belgili. Soqa da tez buzylady.
— Bizde jumys eki baǵytta júrip jatyr. Biri eldimekendi kógaldandyrý, ekinshisi orman alqabyn molyqtyrý. Birinshisine 5 jylǵa jýyq ýaqyt boldy. Jaýapty jergilikti atqarýshy bılik sizderge qansha qarjy bólgeni týraly esep bere me?
— Qarjysy týraly emes, egilgen kóshet sanyn suraımyz.
— Bul jumys memlekettik satyp alý konkýrsy arqyly júrgiziledi. Merdigerlerge qandaı talap qoılady?
— Kelisimshart aıasynda egý, sýarý, kútý jumystaryn atqarýǵa mindetti. Bir jyl ekse, eki jyl kútimine jaýapty.
— Aqtóbege aǵashtyń qaı túri egiledi?
— Kóbine shaǵan (qaraǵash), terek sekildi Aqtóbeniń aýa raıyna tózimdi aǵash egiledi.
— Bizde aǵash pasporttaý jumysy bastalǵan edi. Bul joba ne boldy?
— Taldy pasporttaý jumysyn jergilikti atqarýshy organ atqarady. Ol jóninde basqarmaǵa aqparat bermeıdi. Aqtóbe oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵatty paıdalanýdy retteý basqarmasy orman alqabyna basymdyq beredi. Ótken aptada ǵana «Mektep ormanshylyǵy» jobasy bastaldy. Joba aıasynda bıyl oqýshylar orman alqabyna baryp kóshet ekti. Endi ony sýarady, kútimin júrgizedi. Apta saıyn baryp, aǵashtaryn túptep turady. Odan bólek tálimbaqta tuqym seýip, ósiredi.
— Endi óńirdegi qum toqtatý jumystaryna toqtalsaq…
— Aqtóbe oblysy boıynsha 4 aýdandaǵy 19 eldimekende qum kóshkini júredi. Ol Shalqar, Yrǵyz, Temir, Baıǵanın aýdandary. Yrǵyzdyń Jarma aýylynda qum toqtatý jumysy aıaqsyz qaldy. 2022 jyly bastaldy bul jerdegi jumys. Qorshaý jasap, kóshet ekti. Biraq tamshylap sýarý júıesi joq, uńǵyma qazylmaǵan. Sol sebepti ekpe materıal durys shyqpaǵan. Joba quny — 150 mln teńge. Onyń 120 mln teńgesi ıgerilgen. Bul týraly Memlekettik aýdıt tekserip, keıin sol qujat negizinde sot aldy daıyndyq júrdi.
Ekinshisi Baıǵanınniń Jarqamys jáne Barshaqum aýyldarynda júrgizildi. Qazirgi ýaqytta 160 mln teńge tólendi. Oǵan qorshaý jasalyp, uńǵyma qazyldy. Ekpe materıal egildi. Tek ýaqytyly sýarmaǵan, shyǵym tómendedi. Kepildik merzimi bolǵan soń merdiger olqylyq ornyn toltyrýy tıis. Sholý jumystarynan soń habarlama berildi, kúz ben kóktemde qaıta ekpe materıal egedi. Qumǵa qaraǵash, sekseýil, júzgen egiledi. Al Shalqardaǵy Jyltyr aýylynda orman sharýashylyǵy ekpe jumysyn júrgizdi. Qazir shyǵymy jaqsy. Qorshaýy bar. 2024 jyly kóktemde ekti, bıyl jaqsy shyǵyp tur.
— Alda taǵy qaı aýyldar qamtylady?
— Jobadan oń nátıje kórip turǵanymyz joq. Yrǵyzdyń Jarma aýylynda nátıje bolmady. Baıǵanındegi jumysty aldaǵy ýaqytta kórsetedi. Endi oblystaǵy 9 orman sharýashylyǵy mekemesi osy ispen aınalyssa dep oılap otyrmyz. Ol úshin qum basqan aýmaqty balansqa alý kerek. Keı jerde bul jumys bastaldy. Baıǵanınniń Barshaqum aýylynda qumnyń ústine sekseýil tuqymy sebildi. Qazir ósip tur.
Eske salsaq, Aqtóbede qum toqtatý úshin 2021-2026 jyldarǵa arnalǵan joba daıyndalǵan. Jarma aýylyndaǵy qumdy aýmaqta — 11 ga, al Baıǵanın aýdanyndaǵy eki aýylda — 21 gektar jerge qorshaý salý josparlandy.
Al byltyr Aqtóbe oblysy Shalqar aýdany Jyltyr aýylynda qum toqtatý jumysy bastaldy. Aýylǵa 20 myń túp kóshet egý mindeti qoıyldy. Ol úshin aldymen qum shyǵaryp, keıin kóshet egý qarastyryldy. Oǵan 7 mln teńge bólindi.
