Aqtóbe arheologtary Edige jalynda qazba jumystaryn júrgizip jatyr
«Qazaqstannyń kıeli jerleri geogrfııasy» baǵdarlamasy aıasynda Aqtóbede birqatar joba qolǵa alyndy.
Sonyń bir tarmaǵy - Ámir Edige jáne Isataı Taımanulynyń jerlengen jerlerin anyqtaý, ǵylymı-zertteý jumysyn júrgizý.
Eki baǵyttyń da negizgi jetekshisi - tarıh ǵylymdarynyń doktory, professory Serik Ájiǵalı.
Jumysty Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy tarıh jáne etnologııa ınstıtýtymen birge Aqtóbe oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń qyzmetkerleri atqaryp jatyr.
Qazir olar Baıǵanın aýdany Qopa aýyldyq okrýgindegi Edige jaly tóbesinde júr.
«Birqatar jergilikti zertteýshilerdiń, onyń ishinde fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Jumanazar Asannyń kópjyldyq eńbeginde osy jerde Edige batyr jerlendi degen boljam bar. Osy jyldyń tamyz aıynda Serik Ájiǵalı bastaǵan top etnografııalyq zertteý jumystaryn júrgizdi. Saǵyz ózeniniń boıynda úsh qorymdy anyqtap ketti. Birinshisi - Alyp ana qorymy. Atyraý oblysynyń terrıtorııasyna jatady. Kesenege uqsas beıit. Kirpishi de sol ortaǵasyrlyq dáýirge jatatyn standart kirpish. Kólemi - 22h22 sm, qalyńdyǵy - 6 sm. Alyp anadaǵy bir ǵana kesene qulap qalǵan, jer betinde sál ǵana kórinip tur. Ekinshisi - Túkti ata qorymy. Saǵyz ózeniniń oń jaq jaǵalaýynda. Munda da ortaǵasyrlyq dáýirge jatatyn bir kesene tur. Bul aýmaqty HH ǵasyrdyń aıaǵyna taman qara tastap qorshap qoıǵan. Adamdar táý etedi. Úshinshisi - Edige jaly. Úsheýinde de bir ýaqyttyń kirpishin kórdik. Bizdiń jyl sanaýymyzben HIV-HV ǵasyrlarǵa jatady. Salystyrmaly túrde aıtar bolsaq, Abat baıtaq, Qobylandy batyr kesenesinde tabylǵan kirpishpen bir ýaqytqa keledi», - dedi Aqtóbe tarıhı-ólketaný mýzeıiniń dırektory Meıram Dúısenǵalı.
Ol keıin ańyzǵa toqtalyp, boljamdarymen bólisti.
«Ańyzǵa súıensek, Edigeniń atasy - Túkti ata, anasy - periniń qyzy. Alyp ana dep ataǵan. Mıfologııada bári ushtasyp tur. Edige jaly, Edige beıiti degen toponımıkasy da dóp keledi. Noǵaıly dáýirin alatyn bolsaq, Qazaqstannyń batys aımaǵy Noǵaı ordasy qurylǵan ortalyqtardyń biri dep sanalady. Jem óziniń boıy, Jaıyq ózeniniń aralyǵy. Osy tujyrymdarmen jospar quryldy. Jospar boıynsha biz etnografııalyq zertteý júrgizip, keıin geofızıkalyq zertteý jasap, qazba jumysyn bastadyq. Eki eresek, bir balanyń súıegi shyǵyp tur. Endi antropologııalyq zertteý jumystary júrgiziledi. Almatydaǵy laboratorııaǵa súıekterdi aparamyz. Sol kezde jynysyn, jasyn anyqtaıdy. Naqty jasyn anyqtaý úshin shetelge de jiberýimiz múmkin. Ondaı zertteý Shvetsııa, Germanııa, Vengrııa, AQSh-ta bar. Shvetsııa men Amerıkada úlken zerthanalar súıekter arqyly adamdardyń týystyq qarym-qatynasyn anyqtaıdy. Balasy ma, ákesi ma?», - dedi Meıram Dúısenǵalı.
Al keler jyly Túkti ata men Alyp ana kesenelerine zertteý júrgizý josparda bar. Degenmen munyń da óz qıyndyǵy bar.
«Úsh qorymnan shyqqan súıekter arasyndaǵy týystyq qatysty da anyqtamaqpyz. Sońynda genetıkalyq analız jasaımyz. Munda bir másele shyǵyp tur. Alyp ana Atyraý oblysynyń terrıtorııasyna jatady. Ákimshilikten bólek, halyqpen de keńesip, ruqsatyn alýymyz kerek», - dedi Meıram Dúısenǵalı.
Aıta keteıik, mundaǵy qazba jumystary osy aıda bastaldy. Jalpy jergilikti arheologtar óńirdegi zertteý jumystaryn mamyrda bastaǵan.
«Bul jer úıindi boldy. Biz 1-2 metr qazyp, keseneniń negizgi qalpyn shyǵardyq. Sodan keıin ǵana qabir tabyldy. Qabir ishi qalanǵan», - dedi oblystyq tarıhı ólketaný mýzeıiniń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Aslan Mamedov.
