AQSh-taǵy qazaq stýdentimen suhbat: Úsh mamandyqqa qatar oqý, Los-Andjelestegi ómir, pandemııa jaıly
- Siz qazir Ońtústik Kalıfornııa ýnıversıtetinde oqıdy ekensiz. Qashan bardyńyz, qandaı mamandyqta oqyp júrsiz? Suraqty osydan bastasam...
- Ótken jyly qazan aıynda oqý maqsatynda Los-Andjeles qalasyna keldim. Sodan osynda tórt aıdaı ýaqyt til kýrstarynda oqydym. Kýrstan keıin emtıhan tapsyryp, Ońtústik Kalıfornııa ýnıversıtetine oqýǵa qabyldanyp, adamzattyń mádenıetin, tarıhyn, ónerin zertteıtin fakýltetke (Southern California State University International culture) oqýǵa tústim. Bul mamandyqta adamı qundylyqtar, kóshbasshylyq bilim, álemdik tarıh, Azııa, Eýropa, Orta Shyǵys elderiniń tarıhy sııaqty salalar boıynsha bilim beredi.
Sonymen qatar ózimniń jeke qyzyǵýshylyǵyma saı, Gollıvýd mamanynan qosymsha rejısserlikten sabaq alyp júrmin. Qazir Amerıkada tanymal Tonı Barr (Tony Barr) degen mamannyń akterlik sheberhanasynda oqyp jatyrmyn. Sonymen qatar Ron Hovard (Ron Howard) degen AQSh-ta tanymal rejısserdiń onlaın sabaqtaryna qatysyp, rejısserlik bilimimdi jetildirý ústindemin.
– Sonda bul salalarǵa jaqyndyǵyńyz bar bolyp tur ǵoı. Buryn kınoǵa túsken be edińiz?
– Iá, buryn Qazaqstanda kınoǵa túskenmin. Eń alǵash ret derekti fılm túsiretin álemge tanymal Niobe Thomsondegen kanadalyq rejısser túsirgen «Jylqylar ańyzy» (Equus, Story of horse) atty fılmge tústim. Onda ejelgi ańshylardyń jylqyny qalaı aýlaǵany baıandalatyn bóliminde taıpa ańshysynyń rólin somdadym. Odan keıin «Qazaq handyǵynyń» «Altyn taq» serıalynda qosymsha ról, «BBC» telearnasynyń «Ómir aǵysy» degen Jetisý qazaqtary jaıly bóliminde bir ról, Aqan Sataevtyń «Tomırıs» fılminde ekinshi dárejeli ról alyp, onda da taıpanyń generaly boldym. Taǵy birneshe telehıkaıalarda (Balapan telearnasynda) qosymsha rólderdi oınadym. Sosyn Erbol Boranshynyń Maǵjan Jumabaev týraly derekti fılminde bir batyrdy somdap shyqqanym bar. Osy jaqqa kelgendegi negizgi maqsatymnyń biri kıno rejısseri mamandyǵyn oqysam ba degen oı bolatyn...
– Jalpy ózińizdiń buryn oqyǵan mamandyǵyńyz qandaı edi?
– Ózimniń mamandyǵym kıno anımatsııasy (3D anımatsııasy) bolatyn. Sol salanyń mamany retinde dıplom alǵanmyn.
– Endeshe anımatsııa boıynsha týyndylaryńyz bar shyǵar...
– «Ańyzfılm» kınostýdııasy men Qazaqfılmniń birlesken «Altyn adam» jobasyn 3D men jasaıtyn bolyp, sonda anımator retinde biraz ýaqyt jumys istegenbiz. Ókinishke qaraı, 2D-lyq kórinispen jasalatyn bolyp, ol jerden kettim. Sosyn Qazaqstanda «Deshti Qypshaq ulttyq oıyndary» degen federatsııa ashtym. Bul joba boıynsha úsh ret respýblıkalyq deńgeıde jarystar ótkizdik.
– Endigi suraqty kúlli álemge ózekti másele bolyp turǵan qaýipti indet jaıynan qoısam. Siz turatyn qaladaǵy, shtattaǵy jaǵdaı qalaı? Ondaǵylar vırýstan qalaı saqtanady? Tótenshe jaǵdaı rejımi nemese karantın shekteýleri boldy ma?
– Qazir Los-Andjeleste indettiń kórsetkishi joǵary dep esepteledi. Biraq turǵyndar tártipti saqtaýǵa tyrysyp, kóshede maskasyz júrmeıdi. Adamdar arasyndaǵy eki metr qashyqtyqty buzbaıdy deýge bolady. 18 naýryzdan bastap, shilde aıy aralyǵynda úsh aı karantın boldy. Sol ýaqytta kóshede birde-bir mashına bolmady. Kóshege adam balasy shyqqan joq. Sóıtip, olardyń qatań tártipke sanaly túrde baǵynatynyn óz kózimmen kórdim.
– Árıne qaı elde bolmasyn, qatań karantın adamdardyń kóńil-kúıine keri áserin berdi dep jatyr. Sol jóninde ne aıta alasyz?
–Iá, onyńyz ras, keshke deıin úıde qamalyp otyrǵannyń paıdasynan zııany basym bolýy múmkin. Alaıda men kórgen ortada, ýaqytsha qıyndyqqa tóze almaı, basqalarǵa teris áserin kórsetip jatqan adamdardy baıqamadym. Mundaǵylar kóńil kúıi bolmasa da, basqalardy renjitýge qaqymyz joq dep biledi eken. Sondyqtan da olar qashanda ózgelermen jaıdary minezimen, jaqsy sózderimen sóılesýge tyrysady.
– Qazirgi ómir súrip jatqan ortańyzdyń nemese oqıtyn joǵary oqý orynyńyzdaǵy sizdi tańǵaldyrǵan jaıttardy aıtyp berseńiz...
– Meni tańǵaldyrǵan nárse óte kóp. Bul jaqta árbir adam kishkentaı kezinen bastap jeke tulǵa bolyp qalyptasady eken. Qandaı jaǵdaıda bolmasyn, bireýdiń kıgen kıimine, jeke kózqarasyna, istegen isine, tulǵalyq daǵdysyna eshkim aralaspaıdy. Osylaısha adamdar óziniń jeke keńistiginde ómir súredi. Maǵan unaǵany - mundaǵy halyq sportpen kóp aınalysady. Tabıǵat aıasynda kóbirek júrýge kóńil bóledi. Olar demalýdy, qydyrýdy kúndelikti ómir saltyna aınaldyrǵan. Sosyn adamdar arasynda tártip bar. Mysaly, Los-Andjeles kóshesiniń joldarynda mashına óte kóp. Únemi kólik keptelisi bolady, biraq birde-bir sıgnal daýysyn estimeısiń. Qandaı jaǵdaı bolmasyn, birine biri jol berip, ózara ishteı túsinistikpen kete beredi. Adamdar qashanda kóńildi júrýge tyrysady jáne sypaıylyqty, mádenıettilikti ómir daǵdysyna aınaldyrǵan. Al joǵary oqý ornyna keletin bolsaq, talantty, oqýǵa yntaly shákirtterdi erekshe qoldaıtyny aıqyn ańǵarylady.
- Kókeıimde júrgen oıym bar dep qaldyńyz. Sol oıyńyzdy bilsek...
- Iá bul jaqqa kelgen soń osylardyń jetistikterge jetýiniń syry ne degen oıǵa kelesiń. Meniń oıymsha, bizdiń zamandastarymyz oıyn men arzan kúlkige jáne aqshanyń sońyn qýmasa eken degim keledi. Bizdi qutqaratyn nárse ǵylym, bilim ekenine kózim jetti. Eger biz sııaqty jastar ǵylymǵa qushtar bolsaq, onda elimiz álemniń aldyńǵy qataryna ótetinine senimdimin. Bizge keregi - ǵylym-tehnıkany damytý. Tym bolmaǵanda bir salany myqtap damytýymyz kerek. Mysal retinde aıtaıyq, Ilon Mask eń talantty adamdardy jınap, solardy oqytty, bilimin jetildirdi. Sonyń nátıjesinde «Tesla» degen mashınany jasap shyqty. Sol sııaqty ǵaryshqa ushý quraldaryn jasady, onyń ǵylymı ortalyqtaryn tereńdete damytty. Biz de sondaı bir salaǵa kóńil bólip, qarjyny kóptep bólý kerek dep oılaımyn. Ǵylymmen aınalysqan jastar turmys týraly esh alańdamaýy kerek. Jastardy álemniń eń damyǵan elderinde oqytyp, elge oralǵanda alańsyz óz mamandyǵynyń sońyna salsa dep armandaımyn. Shetelden myqty oqý oryndarynda oqyp keldi me, endeshe elge oralǵan soń da Qazaqstannyń ǵylym, bilimin damytatyn arnaıy zertteý ortalyqtarynda jumys isteýi qajet. Eger shetelden oqyp kelgenderdi osylaı júıeli túrde paıdalansaq, elimiz ary ketse 10-15 jylda álemniń damyǵan elderiniń qataryna ótip keter edi dep oılaımyn.
