Ákimshilik ádilet. Talap qoıý túrleri jáne sot sheshimi
QR Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeksi (ÁRPK) 2020 jylǵy 29 maýsymda qabyldanyp, 2021 jyly 1 shilde de kúshine enedi.
Atalǵan zańnamaǵa sáıkes sotta qaralatyn ister ákimshilik is dep atalady.
Ákimshilik is talap qoıý negizinde qozǵalady.
Talap qoıý sotqa jazbasha nemese elektrondyq tsıfrlyq qoltańba arqyly kýálandyrylǵan elektrondyq qujat nysanynda beriledi.
Ákimshilik sotqa kelesi talap qoıýlar berilýi múmkin: daý aıtý týraly, májbúrleý týraly, áreket jasaý týraly jáne taný týraly.
Atalǵan talap qoıýlarǵa jeke-jeke toqtalsaq:
1. Daý aıtý týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy óziniń quqyqtary, bostandyqtary men zańdy múddelerin buzatyn, ıaǵnı aýyrtpalyq túsiretin ákimshilik aktiniń tolyq nemese onyń bir bóliginiń kúshin joıý talabyn qoıýǵa quqyly.
2. Májbúrleý týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy qabyldanýynan bas tartylǵan ne ákimshilik organnyń, laýazymdy adamnyń áreketsizdigi sebebinen qabyldanbaǵan ákimshilik aktiniń qabyldanýyn talap etýi múmkin.
Sonymen qatar, osyndaı talap qoıýda talap qoıýshy jaýapkerdiń aýyrtpalyq túsiretin ákimshilik aktini qabyldamaý mindeti týraly talap qoıýy múmkin.
3. Áreket jasaý týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy belgili bir áreketter jasaýdy nemese ákimshilik aktini qabyldaýǵa baǵyttalmaǵan áreketterdi jasamaýdy talap etýi múmkin.Áreket jasaý týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy zańda belgilengen merzimde ákimshilik aktiniń qabyldanbaýy saldarynan ákimshilik akt qabyldandy dep tanylǵan jaǵdaıda zańda kózdelgen sol nysana boıynsha tıisti qujatty berýdi de talap etýi múmkin.
4. Taný týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy qandaı da bir quqyqtyq qatynastyń bar nemese joq ekenin tanýdy talap etýi múmkin.
Taný týraly talap qoıý boıynsha talap qoıýshy zańdy kúshi joıylǵan, aýyrtpalyq túsiretin ákimshilik aktini zańsyz dep tanýdy talap etýi múmkin.
Talap qoıýshy daýly qatynastardy qysqa merzimderde ornatýǵa jetkilikti dárejede múddeli, ıaǵnı quqyqtyq, moraldyq nemese materıaldyq sıpaty bolǵan jaǵdaıda taný týraly talap qoıý berýi múmkin.
ÁRPK-tiń 136-babyna sáıkes talap qoıý sotqa kelesi merzimde beriledi.
Daý aıtý jáne májbúrleý týraly talap qoıýlar sotqa deıingi tártipte shaǵymdy qaraıtyn joǵary turǵan organnyń shaǵymdy qaraý nátıjeleri boıynsha sheshimi tabys etilgen kúnnen bastap bir aı ishinde sotqa beriledi.
Eger zańda sotqa deıingi tártip kózdelmegen nemese shaǵymdy qaraıtyn joǵary turǵan organ bolmasa, talap qoıý daýlanýǵa jatatyn ákimshilik akt tabys etilgen kúnnen bastap nemese Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda belgilengen tártippen nazaryna jetkizilgen kezden bastap bir aı ishinde beriledi.
Áreket jasaý týraly talap qoıý adamǵa árekettiń jasalǵany týraly málim bolǵan, sondaı-aq áreket jasaý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda belgilengen merzim ótken kúnnen bastap bir aı ishinde sotqa beriledi.
Taný týraly talap qoıý sotqa daýly quqyqtyq qatynas týyndaǵan kezden bastap bes jyl ishinde beriledi.
Zańdy kúshi joq, aýyrtpalyq túsiretin ákimshilik aktini zańsyz dep taný týraly talap adamǵa osy akt arqyly onyń quqyqtary, bostandyqtary men zańdy múddeleri buzylǵany týraly málim bolǵan kúnnen bastap úsh aı ishinde berilýi múmkin.
Sot oryndaýshysynyń atqarýshylyq qujattardy oryndaý jónindegi áreketterine (áreketsizdigine) talap qoıý áreket jasalǵan (áreket jasaýdan bas tartylǵan) kúnnen bastap nemese sot oryndaýshysynyń áreket jasaý ýaqyty men orny týraly habarlanbaǵan óndirip alýshyǵa nemese boryshkerge ol týraly belgili bolǵan kúnnen bastap on jumys kúni ishinde sotqa beriledi.
Quqyqtary, bostandyqtary jáne zańdy múddeleri ákimshilik aktide qozǵalatyn, ákimshilik rásimge qatyspaǵan adam ákimshilik aktiniń qabyldanǵany týraly bilgen nemese bilýi tıis bolǵan kúnnen bastap bir aı ishinde, biraq akti qabyldanǵan kúnnen bastap bir jyldan keshiktirmeı sotqa talap qoıýdy berýge quqyly.
Shaǵymdy qaraıtyn joǵary turǵan organǵa shaǵym bergen adam shaǵym boıynsha sheshim tabys etilgen kezden bastap bir aı ishinde nemese shaǵym boıynsha sheshim qabyldanbasa, osy shaǵymdy qaraý merzimi ótken soń, talap qoıýmen sotqa júginýge quqyly.
Talap qoıýdy sotqa berý merzimin ótkizip alý sebepteri men olardyń mánin sot aldyn ala tyńdaýda anyqtaıdy.
Talap qoıýdy sotqa berý merzimin dáleldi sebepsiz ótkizip alý, sondaı-aq sotqa júginýdiń ótip ketken merzimin qalpyna keltirýden bas tartý talap qoıýdy qaıtarý úshin negiz bolady.
Sot talap qoıýdy máni boıynsha qaraý nátıjesinde sheshim qabyldaıdy.
Sheshim aýyzsha talqylaý aıaqtalǵan kúnnen bastap on jumys kúninen keshiktirilmeı daıyndalady. Aıryqsha jaǵdaılarda ákimshilik istiń kúrdeliligi eskerile otyryp sottyń sheshimi aýyzsha talqylaý aıaqtalǵan kúnnen bastap bir aıdan keshiktirilmeı daıyndalýy múmkin.
Aýyzsha is júrgizý úshin sheshim jarııalanǵan kún, al jazbasha is júrgizý úshin sottyń sheshiminde kórsetilgen kún sheshimdi shyǵarý kúni bolyp tabylady.
Sot sheshimdi qysqasha nysanda shyǵarýy múmkin.
Qysqasha sheshim kirispe, ýájdeý jáne qarar bólikterinen turady.
Qysqasha sheshimniń ýájdeý bóliginde dáleldemeler olardyń mazmuny ashylmaı, tek ataýy kórsetilýi múmkin.
Talap qoıýshynyń talap qoıýy negizsiz, al shaǵymdy sotqa deıingi qaraý nátıjeleri boıynsha joǵary turǵan organnyń sheshimi negizdi dep tanylǵan jaǵdaıda, sot qysqasha sheshimde osy joǵary turǵan organnyń sheshimine silteme jasaýmen shektelýge quqyly.
Sot taraptardyń ótinishhaty boıynsha, biraq sottyń qysqasha sheshimi tabys etilgen kezden bastap on jumys kúninen keshiktirmeı tolyq mátini kórsetilgen sheshimdi daıyndaýǵa mindetti. Osyndaı sheshim ótinishhat kelip túsken kezden bastap on jumys kúninen keshiktirilmeı daıyndalady.
Birinshi satydaǵy sottyń sheshimi, eger dereý oryndalýǵa jiberilmegen bolsa, osy sheshim, eger apellıatsııalyq shaǵym, ótinishhat berilmese, apellıatsııalyq shaǵym jasaýǵa arnalǵan merzim ótken soń zańdy kúshine enedi.
Apellıatsııalyq shaǵym jasaýǵa, ótinishhat keltirýge arnalǵan merzimi ótkizip alynǵan jáne sot merzimdi qalpyna keltirýden bas tartqan jaǵdaılarda, sheshim bas tartý týraly uıǵarymǵa shaǵym jasaý merzimi ótken soń zańdy kúshine enedi.
