Ákeler kúni: Zamanaýı áke modelin aıqyndaıtyn deklaratsııa qabyldandy
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl elimizde úshinshi ret «Ákeler kúni» merekesi atalyp ótip jatyr.
2022 jyly 14 jeltoqsanda ótken VII respýblıkalyq ákeler forýmynda jyl saıyn maýsym aıynyń úshinshi jeksenbisin «Ákeler kúni» dep belgileý usynyldy.
2023 jyly 31 mamyrda QR Úkimetiniń №426 qaýlysymen jyl saıyn maýsym aıynyń úshinshi jeksenbisi «Ákeler kúni», al mamyrdyń ekinshi jeksenbisi «Analar kúni» retinde belgilendi. Osy negizde bıyl elimizde analar merekesi ekinshi ret toılansa, Ákeler kúni úshinshi márte atalyp ótip jatyr.
Statıstıka bıýrosynyń resmı derekterine saı, 2024 jyly elimizde 123,6 myń neke tirkelse, ajyrasý aktisiniń sany 40,5 myń bolǵan. Bul degenimiz elimizde bir jylda tirkelgen ajyrasý sany nekelesý kórsetkishiniń 33 paıyzyna, ıaǵnı úshten birine jetip jyǵylatynyn bildiredi.
Ótken jyly Petrelli Previtera Qazaqstan ajyrasý statıstıkasy boıynsha álemde 2-orynǵa shyqqanyn jazdy. Osy derekterden-aq elimizdegi otbasy ınstıtýty óte úlken daǵdarys jaǵdaıynda ekenine kóz jetkizemiz. Bul bizdiń qoǵam zamanaýı otbasy, ana jáne áke modelin túbegeıli qaıta qaraýy kerektigin bildiredi.
HHІ ǵasyrdaǵy áke modeli
Ákeler kúni qarsańynda Astanada «Áke. Otbasy. Qoǵam» taqyrybynda H Respýblıkalyq ákeler forýmy ótti.Onda elimizdiń barlyq óńirinen kelgen 200-den astam belsendi azamat «Zamanaýı áke qandaı bolýy kerek?» degen saýalǵa jaýap izdedi.
Jıyndy Qazaqstan Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııasy men QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń qoldaýymen «Ákeler odaǵy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi uıymdastyrdy. Bul uıym 2011 jyly Astanada qurylǵan. Sodan bergi 14 jylda elimizdiń túkpir-túkpirindegi belsendi ákeler osy birlestik aıasynda kúsh biriktirip, qazirgi qoǵamdaǵy áke ınstıtýtyn jetildirý jumystarymen aınalysyp keledi.
Bıylǵy forýmdaǵy basty jańalyq – jıynda qabyldanǵan «HHІ ǵasyr ákesi: áreketke shaqyrý» deklaratsııasy boldy.
Qujatta XXI ǵasyrdyń ákesi qandaı bolý keregi bylaı jazylǵan:
- Balalaryna jáne jaryna mahabbat, qamqorlyq pen qurmet kórsetetin er adam;
- balanyń tárbıesine, bilim alýyna jáne damýyna belsendi qatysady;
- zorlyq-zombylyqsyz ortany qalyptastyrýǵa yqpal etedi;
- áıelderdiń quqyǵyn qurmetteıdi jáne genderlik teńdikti qoldaıdy;
- óziniń psıhıkalyq jáne fızıkalyq saýlyǵyna kóńil bóledi;
- úı sharýasyn jáne turmystyq jaýapkershilikti bólisedi;
- óskeleń urpaqqa úlgi bolatyn er azamat.
Memlekettik, qoǵamdyq jáne halyqaralyq uıymdardyń ókilderi, sarapshylar, belsendiler, ákeler men tálimgerler qabyldaǵan bul deklaratsııanyń basty qaǵıdattary da aıqyndalǵan.
Biz mynany durys dep esepteımiz:
- áke ana sııaqty teń dárejede balanyń damýynyń mańyzdy faktory retinde tanylady;
- er azamattardyń otbasylyq ómirge qatysýy otbasy men qoǵamnyń ál-aýqatyn arttyrady;
- myqty er adam qurmetke, janashyrlyq pen jaýapkershilikke negizdeledi;
- er balalarǵa erte jastan zorlyq-zombylyqsyz minez-qulyq, ózin-ózi taný jáne qamqor bolý daǵdylaryn qalyptastyrý qajet;
- áke bolý – bul sanaly jáne úzdiksiz ózin-ózi damytý joly.
Sondaı-aq deklaratsııada «Ákeler odaǵynyń» qoǵamǵa úndeýi de jazylǵan:
- Memlekettik organdarǵa – belsendi áke bolý taqyrybyn strategııalyq qujattar ázirleýde, bilim berý baǵdarlamalaryda jáne medıa saıasatta qaralýyna qoldaý bildirýge;
- qoǵamǵa – stereotıpterdi joıyp, er azamattardyń balalardy tárbıeleý men qamqor bolýyn baǵalaýǵa;
- ákelerge – óz balalaryna úlgi jáne tiregi bolýǵa shaqyrýǵa;
- jastarǵa – zorlyq pen kemsitýsiz bolashaqty qalyptastyrýǵa motıvatsııa berýge;
- halyqaralyq seriktesterge – qoldaý úshin alǵysymyzdy bildirip, birlesken jumysty jalǵastyrýǵa shaqyramyz.
Qoryta kelgende, deklaratsııada talaptaryna saı, zamanaýı áke otbasyna qamqor bolyp qana qoımaı, balany tárbıeleýge, bilim berýge jáne damytýǵa belsendi atsalysýy kerek. Sondaı-aq zorlyq-zombylyqqa jol bermeıtin, áıel quqyǵyn qurmetteıtin jáne genderlik teńdikti saqtaıtyn tulǵa bolýy tıis. Odan bólek óziniń psıhıkalyq jáne fızıkalyq densaýlyǵyn kútip, úıdegi mindetter men turmystyq jaýapkershilikti bólisýi lázim.
Áke asyraýshy ǵana emes...
Búgingi qoǵamda ákeniń otbasynda tek asyraýshy rólinde bolýy jıi kezdesip jatady. Forým spıkerleri de kótergen, qabyldanǵan deklaratsııada da aıtylǵan negizgi máseleniń biri — turmystyq mindetter men bala tárbıesine er adamdardyń belsendi aralasýy taqyryby boldy.
— Negizi ákeler kóbinese ózin asyraýshy retinde kórip jatady. Biraq zamanaýı áke balanyń tulǵa bolyp qalyptasýyna tikeleı atsalysýy tıis. Jahandaný dáýirinde bala túrli depressııaǵa urynbaý úshin ákemen syrlasa alýy kerek. Áke bul jaǵdaıda óziniń kóshbasshylyq qyryn kórsete alýy kerek, - deıdi «Ákeler odaǵy» tóraǵasynyń orynbasary Bekdaıyr Kúzembaı.
Onyń aıtýynsha, «Ákeler odaǵynyń» negizgi maqsaty — parasatty ákeler qataryn kóbeıtý. Ol úshin uıym elimizdiń 14 óńirinde fılıal ashyp, 1000-nan astam belsendi ákeni toptastyrǵan.
«Ákege otbasy ǵana emes, búkil Otan qarap tur»
Otbasy jaıly sóz qozǵaǵanda ana men ákeni bólip-jaryp qaraı almaıtynymyz sekildi, otbasy isine kelgende de bir ákeniń mindetin túgendeý arqyly bul ınstıtýttyń irgesi bekimeıtini belgili. Sondyqtan ákeler forýmynda «Analar keńesi» músheleri de negizgi qonaqtar qatarynda boldy.
— Áke – asqar taý dep beker aıtpaıdy. Osy asqar taýǵa qarap bala boıyn túzeıdi, oıyn túzeıdi. Jalpy, otbasy ǵana emes, búkil Otan ákelerge qarap tur. Sebebi áke —temirqazyq, áke — úlgi. Ákege qara oq jonar degen. Qazaqta tárbıeniń mánin eki-aq deńgeıli qylyp aıtady: kórgendi jáne kórgensiz. Ákeden kórgendi ul mindetti túrde jasaıdy. Biz – analar qaýymy osy ákelerge qoldaý bolýǵa daıynbyz. Árkez ákelerdiń saıasynda bolyp, besik terbeı berýge ázirmiz, - dedi QHA «Analar keńesi» tóraǵasynyń orynbasary Baıan Ahataı.
Qazaqstanda zamanaýı ákelerdiń qalyptasýy úshin BUU-nyń Halyqty qonystandyrý qory da qol ushyn berip jatyr eken.
— Biz Qazaqstan Úkimetimen birlese jumys isteımiz. QR Aqparat jáne mádenıet mınıstrligimen jáne «Ákeler» odaǵymen» 10 jyldan beri seriktespiz. Bizdiń uıym genderlik jáne reprodýktıvtik densaýlyqqa kóp kóńil bóledi. Odan bólek «Men ın geıch» nemese «Er adamnyń qatysýy», ıaǵnı er adamdy bala tárbıesine, bala kútimine tartý sekildi bastamamyz bar. Erlerdiń úıde de, jumysta da áıel adamdarǵa qamqorlyq tanytýyn keń nasıhattaýǵa at salysamyz, - dedi ıÝNFPA-nyń Qazaqstandaǵy ókili Chınve Ogbonna.
Aıta keteıik, bıylǵy forýmdy uıymdastyrýǵa atalǵan qor da qoldaý kórsetken eken.