Ahmet Baıtursynovqa jazǵan maqalalary úshin aıyppul salynǵan – ǵalym
Ǵalymnyń aıtýynsha, ashtyqtyń zardaby, ata-babymyzdyń basynan ótken qıynshylyqtar qazaq halqy urpaǵynyń sanasynda máńgi qalady.
«Ashtyq kezinde bir aýyldy aman saqtap qalý úshin, baılardyń ózi qoldaryndaǵy altyndaryn Qytaıǵa aparyp, taryǵa aıyrbastap kelgen. Olardyń basym bóligi 1937 jyly halyq jaýy retinde sottalyp ketti. Mundaı oqıǵalar óte kóp. Júsipbek Aımaýytov bastaǵan ult zııalylary asharshylyq jaılaǵan óńirlerge jylý jınap, as taratqan. Sol úshin de olardyń bastary daýǵa qaldy. Keńes úkimeti 1921-1922 jyldary birde bir málimetti syrtqa shyǵarmaýǵa tyrysqan. 1931-1932 jyldary ólim kóbeıip ketken kezde, bizdiń zııalylarymyz dabyl qaǵyp, joǵary jaqqa hat joldady. Bul tarıhta «beseýdiń haty», «altaýdyń haty» bolyp qaldy. Mine, osy kezde ǵana Stalın kóńil bóle bastaǵan.
Onyń aıtýynsha, qýǵyn –súrgin patsha zamanynda da bolǵan.
«Patsha ókimeti qazaq dalasyn túpkilikti bıleý úshin áýeli ár túrli reformalar júrgizip, qazaqtyń eldik-etnıkalyq uıytqysyn iritip, ulystardy bólshekteı bastady. Patsha úkimetiniń otarlyq , ákki saıasatyn Ahmet Baıtursynov halyqqa astarlap jetkizip otyrǵan. Mirjaqyp Dýlatov Oıan, qazaq! óleńi arqyly halyqty bir bolýǵa shaqyrǵan. Mine osyndaı uran tastaǵandardy patsha úkimeti qýdalady. Biraq olar Keńes úkimeti sııaqty qınap, uryp-soqqan joq. Olardy túrmege otyrǵyzǵan, aıyppul salǵan. Ahmet Baıtursynovqa «qazaq tili» gazetine úkimetti synap jazǵan maqalalary úshin aıyppul salynǵan.
Jalpy Keńes úkimeti kezindegi qýǵyn- súrgin birneshe kezeńnen turady.
«Qýǵyn-súrgin 1917 jyldan bastaý alady. 1920 jyldyń sońynda zııalylarǵa býrjýazııashyl-ultshyl baılardyń ıdeologııasyn jaqtady, keńes ókimetine qarsy kúres júrgizdi degen aıyptar taǵyldy.1929-1930 jyldary aýyldaǵy sharýalarǵa, dindarlarǵa qaraqshy, bandıtter degen jala jabyldy. Sol úshin olardy jappaı sottap, jer aýdaryp tipti atý jazasyna da kesti. Aqyr-aıaǵy 1937-1938 jylǵy alapat qýǵyn-súrginge alyp keldi. Mundaı aıyptaýǵa ult zııalylary ǵana emes, eldegi malshylar men qarapaıym adamdarǵa deıin ilikti»,– deıdi Svetlana Smaǵulova.
Sonymen qatar, ol qazirgi ýaqytta kóp talqylanyp júrgen málelerge toqtaldy.
«Qazir ult zııalylary bir– birin satqan, ustap bergen degen pikir jıi aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Tipti, satqyndardyń atyn atap, túsin tústep ashyq aıtaıyq deıtinder kóbeıbi. Men aıtar edim. Bul zamannyń ıdeologııasy. Olar qazaqtyń zııalylaryn qınaǵan, bala-shaǵasymen qorqytqan, qujattarǵa májbúrli túrde qol qoıdyrǵan. Osynyń bárin zerttep qaraý kerek»,– deıdi «Alashtaný» ortalyǵynyń dırektory.
Sóz sońynda, Svetlana Smaǵulova qýǵyn– súrgin protsesi áldi de tereń zertteýdi qajet etetinin atap ótti.