AHQO soty qandaı isterdi qaraıdy jáne onyń ıýrısdıktsııasy qandaı - Krıstofer Kempbell-Holtpen eksklıýzıvti suhbat
ASTANA. KAZINFORM — 2018 jyldyń 1 qańtarynan bastap Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵy men halyqaralyq arbıtraj ortalyǵy soty qurylǵannan beri 2600-den astam is qaralyp, qos tarap ta sheshimge 100% qanaǵattanǵan. Bul shaǵymdardyń artynda 28 eldiń ınvestory, 30 elde tirkelgen 618 advokat tur. Olar – alty kontınenttegi 34 ıýrısdıktsııa. Kazinform HAA tilshisine bergen eksklıýzıvti suhbatynda AHQO soty men HAO apparatynyń tirkeýshisi jáne basshysy Krıstofer Kempbell-Holt sot jáne onyń jumysy týraly aıtyp berdi.
– AHQO soty jáne onyń Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵyndaǵy róli týraly qysqasha aıtyp berseńiz?
– Qazaqstan Prezıdenti usynǵan ıdeıa – jalpy quqyq protsedýralaryn qoldanatyn, biraq negizinen Qazaqstannyń kez kelgen túkpirinen AHQO-ǵa keletin barlyq ınvestorǵa ortaq halyqaralyq standarttaǵy birinshi dárejeli, táýelsiz, beıtarap sot qurý boldy. Osylaısha, Qazaqstanda, búkil Eýrazııada, sondaı-aq jahandyq deńgeıde burynnan jumys istep kele jatqan ınvestorlar arasynda senim negizin qalaý maqsat etildi. Negizgi ıdeıa - eger siz birinshi dárejeli halyqaralyq ádilettilik pen zań ústemdigi standartyn qamtamasyz etseńiz jáne adamdar onyń eń joǵary deńgeıde jumys isteıtinine senetin bolsa, adamdarda senim qalyptasyp, Qazaqstan ekonomıkasyna kóbirek aqsha salýdy jalǵastyrady.
Búginde AHQO sotynyń eń úlken kúshi – onyń sýdıalary. Ony sot tóraǵasy Lord Bernett Meldonskıı basqarady. Ol QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2023 jylǵy 1 qarashadan bastap kúshine engen Jarlyǵymen taǵaıyndaldy. Ol Ulybrıtanııa Joǵarǵy soty tóraǵasynyń burynǵy orynbasary Lord Manstyń ornyna keldi.
Sondaı-aq, bizde 10 tóreshi bar. Olardyń barlyǵynyń aǵylshyn zań júıesinde de, halyqaralyq dárejede de tájirıbesi mol jáne belsendi jumys istep jatyr. Barlyq sýdıa aıtarlyqtaı kóp isti qarap, núktesin qoıdy.
– AHQO sotynyń quqyqtyq bazasynyń basqa ulttyq nemese halyqaralyq sottardan ereksheligi nede?
– AHQO óz aýmaǵynda búkil Qazaqstandy qamtıtyn ekinshi quqyqtyq júıeni qurý týraly batyl sheshim qabyldady. Eger siz AHQO-da tirkelgen múshe, jeke tulǵa, kompanııa nemese kez kelgen uıym bolsańyz, halyqaralyq standarttaǵy táýelsiz quqyq júıesin qurý ıdeıasynyń qyzyǵyn kóre alasyz. Bul – tek sot pen arbıtraj ortalyǵyn ǵana emes, sonymen qatar Anglııa men Ýelstiń jalpy quqyǵynyń úlgisindegi jalpy halyqaralyq quqyq qaǵıdattaryna negizdelgen quqyqtyq júıe.
Qazaqstanda qazirdiń ózinde joǵary damyǵan azamattyq quqyq júıesi jáne óziniń ulttyq júıesi bar, sondyqtan ınvestorlarǵa halyqaralyq jalpy quqyq júıesi túrinde balama usyný qısyndy. Bul qazirgi júıege senimdi balama retinde ınvestorlarǵa jedel senimdilik beredi. Eger halyq ulttyq júıeni qoldanǵysy kelse, sony isteı alady, al halyqaralyq júıeni paıdalanǵysy kelse, qazir-aq múmkindigi bar.
– AHQO soty qandaı isterdi qaraıdy jáne onyń ıýrısdıktsııasy qandaı?
– Sottyń quzyretine barlyq kommertsııalyq jáne azamattyq daýlar jatady. Biz muny anyq túsinýimiz kerek. Qazaqstandaǵy ákimshilik ister retinde anyqtalǵan nárse Batystan, ásirese Anglııa men Ýelstiń quqyqtyq júıesinen aıtarlyqtaı erekshelenedi. Munda ol sot baqylaýy, memlekettik nemese jergilikti bılik organdarynyń sheshimderi sııaqty aspektilerdi qamtıdy, ádette shekteýli protsessýaldyq negizde. Daýlardyń aýqymy barlyq kommertsııalyq daýlardy qamtıdy: taraptardyń biri memleket nemese baılanysty uıym jáne jergilikti, aımaqtyq nemese sheteldik ınvestor bolyp tabylatyn bank jáne qarjydan qurylys daýlaryna jáne memlekettik-jekeshelik áriptestikke deıin qamtylady.
Kommertsııalyq daýlardyń tolyq spektri salystyrmaly túrde jańa sot retinde bizge barlyq júıelerdi, protsedýralardy, barlyq ister boıynsha 100% sátti bolǵan sot oryndaý júıemizdi synap kórý jáne muqııat tekserýge múmkindik berdi. Bul bizge AHQO soty men HAO arqyly birinshi dárejeli halyqaralyq daýlardy sheshý platformasyn qurýǵa múmkindik berdi.
– AHQO sot sheshimderiniń oryndalýy qalaı qamtamasyz etiledi? Olar halyqaralyq deńgeıde qalaı oryndalady?
– AHQO soty Qazaqstannyń sot júıesinen, ulttyq sot júıesinen bólek. Biz barlyq máseleni zańǵa jáne Ádilet mınıstrligimen jáne Ulttyq sot oryndaýshylar palatasymen jasalǵan jazbasha kelisimderge sáıkes ózimiz sheshemiz.
Bizde eskalatsııa protsedýralary bar egjeı-tegjeıli protsedýra qoldanylady jáne barlyq árekettiń durys oryndalýyn qamtamasyz etý úshin bizdiń qyzmetkerler kún saıyn tıisti baqylaý jasaıdy. Sonymen qatar biz ıdealdy oryndaý júıesin qamtamasyz etý úshin el basshylyǵynyń, Qazaqstan Prezıdentiniń jáne Qazaqstannyń memlekettik júıesindegi basqa da tulǵalardyń tolyq qoldaýyna ıe bolyp otyrmyz.
Halyqaralyq deńgeıde sottyń qoldanystaǵy jáne memleketaralyq sharttar boıynsha, ásirese Eýrazııa elderimen jáne Qytaımen kelisim bar. Ol jaqtan Qazaqstan men AHQO-ǵa ınvestıtsııa kóbirek túsedi. Bizde tek eldermen ǵana emes, basqa da jalpy quqyq sottarymen kelisimder bar. Biz Eýrazııanyń basqa segiz elinde AHQO soty men HAO óz sot zaldaryna qol jetkize alatyn sot oryndaýshylyq tanymdy ázirledik, biz muny qazaqstandyq salyq tóleýshilerge nemese úkimetke aqysyz jasadyq.
Qazaqstandaǵy Arbıtraj ortalyǵy álemniń kóptegen elinde tórelik sheshimderdiń ózara moıyndalýyn jáne oryndalýyn qamtamasyz etetin Nıý-Iork konventsııasyna áldeqashan qosylǵan. Bul – bizdiń arbıtraj ortalyqtary men aralyq jáne túpkilikti tórelik sheshimderdi is júzinde álemniń kez kelgen jerinde oryndaýǵa múmkindik beredi.
– Sońǵy kezderi nazar aýdararlyq ister boldy ma?
– Árbir is sheshim nemese uıǵarymmen aıaqtalady. Olardyń barlyǵy aǵylshyn, orys jáne qazaq tilderinde AHQO sotynyń veb-saıtynda táýlik boıy aqysyz qoljetimdi. Bul óte mańyzdy, óıtkeni biz sot tóreligine qol jetkizýge senemiz. Eshteńe shektelmeıdi. Jaqynda bizde sottyń jańa tóraǵasy Lord Bernetttiń birinshi sheshimi shyqty. Bizge Qazaqstannyń ulttyq sottarynan, ásirese Astana ekonomıkalyq soty men Esil aýdandyq sotynan sotqa jáne arbıtrajdyq ortalyqqa jiberilgen túrli ister kelip tústi. Biz Qazaqstan memleketi qatysqan birqatar daýdy qarastyrdyq jáne bul isterde memleket árqashan sátti bola bermeıdi.
Men sottyń keń aýqymdy daýlardy tyńdaǵany áserli dep esepteımin. Bul basqa da turaqty halyqaralyq kommertsııalyq sottarda, ásirese Taıaý Shyǵysta árdaıym bola bermeıdi. Olar isterdiń bir nemese eki túrine mamandanýǵa beıim. Bizde tolyq spektr bar.
– AHQO soty Qazaqstandaǵy jáne jalpy Ortalyq Azııadaǵy kommertsııalyq quqyq pen ıýrısprýdentsııaǵa qanshalyqty úles qosyp jatyr?
– Bizdiń aǵylshyn sýdıalary Qazaqstan zańnamasyn oqtyn-oqtyn qoldanady. Óıtkeni taraptar jazbasha túrde kelisken jaǵdaıda bizdiń sotta kez kelgen zań qoldanylýy múmkin. Bizde kóp jaǵdaıda qazaqstandyq zańnama qoldanyldy. Bizde halyqaralyq quzyrettiligi, biliktiligi men tájirıbesi bar, zań ústemdigin qoldanýda táýelsizdigi men beıtaraptyǵymen tanylǵan aǵylshyn sýdıalary orys tili men qazaq azamattyq kodeksin qoldanatyn álemdegi birinshi júıe dep ataıtyn júıemiz bar.
Olar qazirdiń ózinde jetistikterge jetip, osy zańnamany ázirleýge aıtarlyqtaı úles qosa bastady. Bul AHQO sýdıalarynyń qysqa merzim ishinde Qazaqstandaǵy zańnamany damytýǵa qosqan biregeı úlesi dep esepteımin.
Sot jáne Arbıtraj ortalyǵy Qazaqstandaǵy keńirek quqyqtyq damý úshin tájirıbelik ortalyqtar retinde de qyzmet etedi. Men Qazaqstan Joǵarǵy Sotynyń sýdıalarymen jeke kezdesip, olarmen Qazaqstannyń Azamattyq protsestik kodeksine sýdıalarǵa úlken dıskretsııa berý jáne Batysta bizge tanys halyqaralyq quqyq standarttaryn kóbirek berý úshin túzetýler engizýge kómektestim.
Meniń oıymsha, bul óte tıimdi boldy. Biz qazirdiń ózinde yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa nıettimiz. Biz Qazaqstannyń ulttyq sottarynan jáne Joǵarǵy Sottan táýelsizbiz, biraq ózara damýymyzǵa ózara tıimdilik ákeletin osyndaı jobalarda biz jaqyn dostarmyz.
– Sot bilim almasý jáne kásibı damýdy yntalandyrý úshin zańgerlermen jáne jalpy zań qoǵamdastyǵymen qalaı jumys isteıdi?
– Sot pen Tórelik ortalyqtyń basty nazary sot tóreligin qamtamasyz etý, zańdylyqtyń eń joǵary halyqaralyq standarttaryn qoldana otyryp, sózsiz táýelsizdik, beıtaraptyq jáne adaldyqpen isti barynsha tıimdi jáne únemdi júrgizý. Barlyq ınvestor bilgisi jáne kórgisi keletin, sengisi keletin kepildikter jáne olardyń zańdy quqyqtaryn qorǵaý úshin bizge sený qajet bolǵanda tájirıbe.
Meniń oıymsha, elge jaı ǵana kelip, ınfraqurylym jasaý jetkiliksiz. Siz óz qyzmetińizdi, mádenıetińizdi, qundylyqtaryńyzdy jáne osy halyqaralyq standarttardy Qazaqstan men Eýrazııadaǵy múmkindiginshe kóp adamdarǵa jetkizýińiz kerek. Biz alty jarym jyl ishinde Qazaqstanda jáne basqa Eýrazııa elderinde 3500-den astam adamdy oqyttyq. Biz Ulybrıtanııadaǵy Kembrıdj ýnıversıtetinen jáne London ýnıversıtettik kolledjinen nusqaýshylar ákelemiz. Biz White & Case, Herbert Smith Freehills, GRATA International Law Firm ı Moore Regional Firm sııaqty iri zań fırmalarynan eń bilikti jáne tájirıbeli zańgerlerdi ákelemiz.
Biz Qazaqstan men Eýrazııadaǵy zańgerlerdi óz klıentteri úshin osy sot pen arbıtraj ortalyǵyn barynsha paıdalaný úshin daıyndaý úshin tórelik, medıatsııa, advokattyq jáne aýyzsha jáne jazbasha daǵdylardy joǵary halyqaralyq deńgeıde shyn máninde úırettik.
Biz stýdentter qaýymdastyǵymen de belsendi túrde aralasamyz. Quqyqtyq máseleni sheshetin jalǵan synaq baıqaýymyzǵa bıyl jetinshi jyl toldy.
Sondaı-aq, naýryzda Eýrazııalyq arbıtraj aptalyǵy ótedi, ol bizdiń sotqa qaraǵanda bizdiń arbıtraj ortalyǵyna kóbirek qatysty. Bizde joǵary sapaly halyqaralyq taǵylymdama baǵdarlamasy bar jáne LK Law halyqaralyq zań fırmasymen seriktespiz. Bizge 160-tan astam jas ári qabiletti qazaqstandyq zańgerler keldi.
Biz qazaqstandyq zań fakýltetterinen jáne Eýrazııanyń basqa aımaqtarynan úzdikterdiń úzdikterin jumysqa alamyz. Stýdentter osynda keledi nemese qashyqtan jumys isteıdi. Biz olarǵa kúrdeli zańgerlik zertteýlerdi, tapsyrmalardy jazýdy, tanystyrý daǵdylaryn úıretýdi, synaqtan ótý daǵdylaryn, komandalyq jumysty jáne basqa da kásibı daǵdylardy qamtıtyn muqııat qurylymdalǵan taǵylymdamany qamtamasyz etemiz. Bul shynymen erekshe dúnıe jáne men ony alty jyldan astam ýaqyt boıy qamtamasyz etip kele jatqanymyzǵa óte qýanyshtymyn.
Eskertý: 2018 jyldan 2024 jylǵa deıin AHQO sotynda jáne HAO-da oqytý statıstıkasy AHQO sotynda jáne HAO-da barlyǵy 156 taǵylymdamadan ótkenin, 2021 jyldan bastap LK zań fırmasynda qosymsha 15 taǵylymdamadan ótkenin jáne taǵy 5 taǵylymdama 2024 jyldyń tamyzynda josparlanǵanyn kórsetedi. Stýdentter men mamandardy qosqanda 3500-den astam adam oqytyldy. Sonymen qatar, 2018 jyldan 2020 jylǵa deıin 54 qatysýshy CEDR medıatsııa daǵdylary boıynsha trenıngten ótti.
– Transshekaralyq daýlar men halyqaralyq quqyqtyq máselelerden týyndaıtyn máselelerdi sot qalaı sheshedi?
AHQO soty daýly kelisimshartta kózdelgen kez kelgen zańdy qoldanady. Joǵaryda aıtqanymdaı, is júzinde bul ádette qazaqstandyq zańnamaǵa sáıkes qaralady. AHQO zańnamasynyń da, Qazaqstan zańnamasynyń da bir ýaqytta qoldanylýy ekitalaı. Kelisim-shart sııaqty jazbasha kelisimde anyq kórsetilgen jaǵdaıda, daýdyń ártúrli aspektilerine ártúrli elementter qoldanylýy múmkin.
Paralleldi is júrgizý múmkindigi bar, biz buǵan deıin kezdestirdik. Biraq jergilikti sottar, Qazaqstannyń ulttyq sottary jáne bizdiń sot bir-birine úlken qurmet kórsetedi.
Árıne, AHQO soty táýelsiz. Ol Qazaqstannyń ulttyq sottaryna olardyń isteri boıynsha ne isteý kerektigin nusqaı almaıdy. Sondaı-aq, Qazaqstannyń ulttyq sottary men Qazaqstannyń Joǵarǵy sotynyń AHQO sotyna onyń sheshimderine qatysty nusqaý berýge quzyreti joq. Biz bir-birimizden táýelsizbiz. Biraq eger ulttyq sottarda jáne bizdiń sotta bir mezgilde ister bolsa, eger bul sot onyń ıýrısdıktsııasy bar dep sheshse, onda ol daý taraptaryna ulttyq sottarda is júrgizýdi toqtatýǵa buıryq bere alady. Bul tıimdiligin is júzinde dáleldep úlgerdi.
Mundaı halyqaralyq sottar men qoldanystaǵy quqyqtyq júıelerdi qurýdyń basynda keıbir zańgerler arasynda qaıtalanatyn alańdaýshylyq - paralleldi sot protsesteri bolady. Meniń oıymsha, sot bul máseleni ınvestorlardy qanaǵattandyrý úshin tıimdi sheshti.
– Qazaqstan men Ortalyq Azııada sot tóreligi men zań qyzmetterine qoljetimdilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan bastamalar nemese seriktestikter bar ma?
– Bizdiń Astana men Almatyda eki bas keńsemiz bar. Bizdiń kóptegen paıdalanýshylarymyz ben bıznesterimiz Almatyda ornalasqan, sondyqtan biz keıde olarǵa iskerlik maqsatpen barý ońaı bolatynyn baıqadyq. Basqa toǵyz elde, Eýrazııanyń segiz elinde Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan, Armenııa, Grýzııa, Túrkııa jáne Qytaıdy qamtıtyn ózge de pikirles eldermen áriptestik ornattyq.
Eskertý: AHQO sandyq daýlardy sheshýde kóshbasshyǵa aınaldy, isterdiń shamamen 90%-y beınekonferentsııa arqyly júzege asyrylady. Bul ádis únemdi jáne keńinen qoldanylady, ınvestorlardyń senimin arttyrady. Qytaılyq taraptardyń qatysýymen kóptegen daýlar qazir Beıjińdegi qazaqstandyq saıtta qaralady, bul jol júrý shyǵyndaryn azaıtady. Kúrdeli ister áli de táýelsiz sheshimdi qamtamasyz etý úshin betpe-bet kezdesýlerdi qajet etedi.
– AHQO soty qandaı maqsatqa umtylýda? Oǵan qol jetkizýge qandaı strategııalyq basymdyqtar ákeledi?
– Bizde ambıtsııa óte kóp. Áý-bastan-aq sondaı boldyq. Osynshama qysqa ýaqyt ishinde eshqaısysymyz elestete almaǵan aýqymda búkil álemge tanylýǵa múmkindik aldyq dep oılaımyn. Kóptegen jaqsy jáne jaǵymdy sebepterdiń arqasynda biz buryn-ssńdy bolmaǵan keremet nátıjelerge qol jetkizdik.
Dese de, jetistikterge toqmeıilsip, qol qýsyryp otyrmaımyz. Jyl saıyn bizde úsh jyldyq jańa kózqaras bar, sonymen qatar biz ınvestorlardyń qajettilikterin qanaǵattandyryp qana qoımaı, olardan ozyp ketý úshin jaryq jyldamdyǵymen durys baǵytta jyljyp kelemiz.
Qazirgi ýaqytta bizde jumys istep jatqan jáne jaqyn arada iske qosqymyz keletin birneshe jobalar bar. Solardyń biri – jańa transkrıptsııa qyzmetin iske qosatyn alǵashqy jasandy ıntellekt jobamyz. Sotta da, arbıtrajdyq ortalyqta da isterdi qaraý kezinde advokattar men ınvestorlardyń qajettiliginiń biri – ekranda aǵylshyn jáne orys tilderindegi naqty ýaqyttaǵy sózder. Biz muny qazir qazaqstandyq tehnologııalyq kompanııamen damytyp jatyrmyz. Men ony qazirdiń ózinde maqtan tutamyn. Biz ony áli iske qosqan joqpyz, biraq ártúrli ekpinderdi jáne qyzmetti paıdalanatyn adamdardy eskere otyryp, biz 95% nemese odan da kóp dáldikti maqsat etip otyrmyz, bul úlken jetistik bolady.
Meniń oıymsha, basqa sottar men arbıtrajdyq ortalyqtar qajet bolsa, ásirese orys jáne aǵylshyn tilderi mańyzdy ister bolsa, muny paıdalanǵysy keledi. Al biz mundaı qyzmetti álemde birinshi bolyp usynatyn bolamyz.
Bul JI-diń tek osy sot pen arbıtrajdyq ortalyqty ǵana emes, sonymen qatar joǵary halyqaralyq deńgeıde kommertsııalyq sot tóreligin odan ári damytýǵa qosqan biregeı úlesi bolady dep oılaımyn.
Meniń oıymsha, basqa sottar men arbıtrajdyq ortalyqtar qajet bolsa, ásirese orys jáne aǵylshyn tilderi mańyzdy bolatyn jaǵdaılar bolsa, biz álemde birinshi bolamyz. Biz sýdıalardy aýystyrmaımyz, sýdıalarǵa kómektesemiz.
Biz basqa elderde kóp keńseler ashamyz dep oılamaımyn. Bul qajet emes, biraq Qazaqstanǵa ınvestıtsııalar kele bastaǵan basqa elderde sot tóreligin jaqsartý jáne AHQO sot sheshimderiniń oryndalýyn qamtamasyz etý úshin bizde basqa eldermen atqarýshylyq kelisimder bolady dep senemin. Biz qazirdiń ózinde ınvestıtsııa bar iri elderdi qamtydyq, biraq biz ony keńeıtkimiz keledi. Basqa jeliler de keledi, sondyqtan ony qadaǵalańyz. Óıtkeni biz olardy osy jyldyń sońynda iske qosýǵa nıettimiz.
