Agrokeshenge bólingen qarajat: fermerler nege nesibeden qaǵylyp otyr
PAVLODAR. KAZINFORM — Sýbsıdııa tóleýdegi ádiletsizdik, nesıe týraly aqparattyń jetkiliksizdigi, tehnıka qunynyń sharyqtap ketýi, eksportqa ónim shyǵarýdyń tıimsiz bolýy, taǵysyn taǵy máseleler dıqan qaýymnyń kejegesin keıin tartyp tur.
Byltyrǵy sýbsıdııa áli joq
Ertis-Baıan óńirinde egin salýmen 1 385 sharýashylyq aınalyssa, onyń 48-i ǵana iri sharýashylyq (jalpy sannan 3,5 paıyz) esepteledi. Ókinishke qaraı, memleketten bólinetin mıllıardtaǵan sýbsıdııanyń teń jartysyn atalǵan 48 sharýashylyq ıelenip otyr.
Tarqata aıtsaq, byltyr óńirge berilgen 9,4 mlrd teńgeniń 4,7 mlrd teńgeden astamyn alǵan. Qalǵan bóligin 1 337 fermer qanaǵat etken.
Taǵy bir másele — ótken jyly tuqym, tyńaıtqysh pen gerbıtsıd satyp alǵany úshin tólenetin demeýqarjyny, jalpy somasy 14,6 mlrd teńge sýbsıdııany sharýalar áli kórgen joq. Mundaı máselege kezikkender tolyǵymen orta jáne usaq sharýalar.
Qoldaý qarajatynan dámelenip, sýbsıdııaǵa ótinim tapsyrǵandardyń qujaty jyl sońynda keri qaıtarylǵan jaıttar da kezdesip otyr. «Qujatyńyz tolyq emes» degen syltaý jıi aıtylady.
Alaıda ótinim toltyrylǵan mezette qujattardyń tolyq paketin qabyldap alǵan mamandar bul týraly eshbir eskertý aıtpaıtyny tańǵaldyrady. Saıyp kelgende fermerler túsiniksiz jaǵdaıda tıesili qarajattan qaǵylyp jatyr.
«Bizge sýbsıdııa emes, tehnıkanyń qunyn arzandatqany kerek»
«Bolashaq-Jaıma» aýylsharýashylyq óndiristik kooperatıviniń ókilderi ótken egin maýsymynan túk tabys tappaǵanyn, kerisinshe shyǵynǵa batyp otyrǵanyn jetkizdi. Sharýashylyq 2 myń gektarǵa egin salady.
Kooperatıv basshysy Abylaı Júnisov byltyr bıdaıdyń kılogramyn 55-60 teńgeden ótkizgenderin qynjyla aıtty. Saldarynan sharýashylyq óz qyzmetkerleriniń eńbekaqysyn áreń taýyp berip otyr.
— Sýbsıdııa búginde biz sııaqty orta jáne shaǵyn sharýashylyqtar úshin naǵyz sarsańǵa salatyn dúnıe bolyp tur. Kóp jaǵdaıda sýbsıdııaǵa ótinim beretin Gosagro.kz portaly durys jumys istemeı turady nemese qansha tyryssaq ta merzimine úlgermeı qalamyz. Jaýapty mekemede otyrǵandar aqyr-sońy sýbsıdııa aqshasy bitip qaldy dep qolyn silteıdi. Ókinishke qaraı, qujatty óz betimen jınaǵan fermerler sýbsıdııadan qur qalyp qoıady da, araǵa deldal salǵandardyń, iri sharýashylyqtardyń qaltasy qampaıyp shyǵady. Biz sııaqtylar únemi rezervte turamyz. Bul baryp turǵan ádiletsizdik der edim. Telegram messenjerinde fermerlerge onlaın konsýltatsııa beretin arnalardyń aty bar da, zaty joq. Múlde jumys istemeıdi, keri baılanys degen atymen joq, — deıdi fermer.
Baıanaýyl aýdanynda 600-ge jýyq sharýashylyq bar bolsa, byltyr sonyń nebári ekeýi ǵana nesıege jańa tehnıka satyp alǵan. Ózgesiniń qymbat tehnıkany alýǵa shamasy joq nemese alǵan kúnniń ózinde nesıeni tóleýge áleýeti jetpeıdi.
Aýdandaǵy aýyl sharýashylyq tehnıkasynyń 95 paıyzdan astamy tozyp tur. Osydan tórt-bes jyl buryn 4 mln teńge turǵan MTZ-80 traktorynyń quny búginde eki jarym esege jýyq qymbattap, 10 mln teńgege jetken.
Al dıqandardyń armanyna aınalǵan zamanaýı sebý keshenderiniń qazirgi quny 100 mln teńgeniń ústine shyǵyp ketedi. Mundaı shyǵyndy usaq sharýashylyqtardyń qaltasy qaıtip kótersin…
— Óz mysalymda aıtaıyn, byltyr 80 mln teńgege segiz dóńgelekti «Bıýler» sebý keshenin nesıege satyp aldym. Tirkeıtin qosymsha agregattaryn qosa eseptegende 100 mln teńgege jetti. Úkimet ınvestıtsııalyq sýbsıdııa tóleımiz, tehnıkanyń 30 paıyzyn ótep beremiz degenge senip, «QazAgroQarjy» arqyly lızıngke alǵanbyz. Jyl sońyna deıin túsedi degen sýbsıdııa áli joq. Tehnıkanyń alǵashqy jarnasyn sonyń esebinen jabamyn degen úmitim kúlge aınaldy. Endi qarjy uıymy jarnany keshiktirgenin úshin turaqsyzdyq aıybyn tóleısiń deıdi. Mundaı jaǵdaıda belgili bir sheshimder bolýy kerek qoı. Mundaı problemany aýdandaǵy «Altyntory» sharýa qojalyǵy da bastan keshýde. Tehnıka qunyn sýbsıdııalaý paıda bolǵaly aýyl sharýashylyq tehnıkalarynyń baǵasy tipti aspandap ketti. Tehnıkaǵa sýbsıdııa tólegenshe, Úkimet onyń qunyn túsirýge árekettengeni abzal dep oılaımyz. Tek tehnıkanyń ınvestıtsııalyq sýbsıdııasy emes, kúnbaǵys tuqymyna tólenýi tıis 2,5 mln teńge sýbsıdııany da ala almaı otyrmyn. Kúnbaǵys tuqymyn byltyr Reseıden aldym, sebebi otandyq tuqym qymbat, — dep muńyn shaqty Abylaı Júnisov.
Deldaldardy jazalaý kerek
Májilis depýtaty, Qazaqstan fermerler odaǵynyń basqarma tóraǵasy Jıgýlı Daırabaev Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqavtyń tapsyrmasy boıynsha kóktemgi egiske bólingen 700 mlrd teńgeni nesıe túrinde úlestirý baıaý júrip jatyr dep esepteıdi.
Elimizde 300 myńnan astam ártúrli formadaǵy sharýashylyq bar.
— Memlekettiń sýbsıdııa boıynsha sharýalar aldyndaǵy qaryzy búginde máselege aınalyp tur. Fermerler óz shyǵyndarynan bólek, «Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasyna», «Damý» qory, «QazAgroQarjy» jáne ózge de qarjy ınstıtýttaryna qaryz. Olardyń qıyn jaǵdaıyn eskerip, bıýdjet qarjysy osy máseleni sheshýge baǵyttalýy kerek dep oılaımyn. Prezıdentimiz agrokeshendi qarjylandyrýdy 1,5 trln teńgege jetkizýdi, sonyń ishinde aýyl sharýashylyq tehnıkalarynyń kemi 8-10 paıyzyn jańartý úshin 450 mlrd teńge bólýdi tapsyrǵan edi. Bıyl tehnıka satyp alýǵa 200 mlrd teńge qarastyrylyp otyr. Alaıda bizde mınıstrlikter arasyndaǵy kelisý úderisteri uzaqqa sozylyp ketedi. Qys ortasynda kartop qymbattap edi, bárimiz dúrligip shyǵa keldik. Fermerler artyq aqshany qaltasyna basyp jatqan joq, bul — deldaldardyń qıturqysy. Endeshe budan shyǵatyn qorytyndy — jaýapty organdar oıyna kelgen baǵany qoıyp, tutynýshylar arasynda alańdaýshylyq týdyratyn deldaldardy jazalaýmen naqty aınalysýy tıis, — deıdi qaýymdastyq tóraǵasy.
Eksport nege ońbaı tur?
Májilistegi agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesi Nurjan Áshimbetov elıtalyq, joǵary reprodýktsııaly tuqymdardy satyp alýǵa qarajaty bolmaı, arzan tuqymdy alyp, saldarynan ónimi nashar shyǵatyn sharýalardyń jaǵdaıyn eń áýelgi kezekte nazarǵa alý kerek degen pikirde. Mundaı fermerler sýbsıdııaǵa ilige almaıdy.
— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev byltyr Aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleriniń birinshi forýmynda dıqandarǵa qarajatty jeltoqsan aıynan bastap úlestirý kerek degen tapsyrma berip, nátıjesinde «Keń dala 2» baǵdarlamasy eki aıdan beri fermerlerge 5 paıyzban arzan nesıe usynyp jatyr. Biraq usaq sharýalarda másele áli de barshylyq ekenin jaqsy bilemiz. Olarǵa jan-jaqty konsýltatsııa jetispeıdi. Qujat máselesi de bar. Jergilikti ákimdikter men jaýapty uıymdar osyǵan nazar aýdarýy tıis, - deıdi Májilis depýtaty.
Nurjan Kemerulynyń pikirinshe, dıqandar egisti ártaraptandyrýdy jalǵastyra berýi kerek. Sebebi sońǵy jyldary otandyq bıdaıdyń eksport máselesinde qıyndyqtar týyndap otyr.
Reseıdegi egistik jerlerdiń kólemi men alynatyn ónimi bizdiń elmen salystyrǵanda óte úlken, soǵan saı olardyń astyǵy arzan. Baǵa jaǵynan bizdiń dıqandar básekelese almaıdy.
Mysal úshin maıly daqyldardy kóbirek ósirýge, olardy syrttan satyp alýshylardy tabýǵa umtylǵan abzal.
— Elimizde bıdaıdyń tonnasy 90-100 myń teńge bolsa, kúnbaǵys dániniń tonnasy 150 myń teńgeden kem bolyp kórgen emes. Qytaı memleketi ony bizden 250 myń teńgege satyp alady. Alaıda bul jerde ónimdi qaıta óńdeıtin otandyq kásiporyndardyń qıturqy lobbıi bar. Qazaqstanda kúnbaǵys maıyn shyǵaratyn nebári 5 zaýyt bar. Solardyń usynysymen Úkimet eksportqa shyǵarylatyn ár tonna kúnbaǵys dánine 100 eýro baj salyǵyn belgilep qoıǵan. Bul degenimiz dıqanǵa shamamen 55 myń teńge qosymsha shyǵyn ákeledi. Saldarynan kúnbaǵysty eksportqa ótkizý qymbatqa shyǵady. Kúnbaǵys dánin ózimizdiń zaýyttar báribir tolyq óńdeı almaıdy, kóp bóligi qoımada qalyp qoıady. Saldarynan sharýashylyqtar baj salyǵyn tólep, utylyp otyr, -dep qosty depýtat.
Nesıe alýdyń mashaqaty
Óńirlik aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy Darhan Doşanovtyń málimetinshe, 2024 jyly agroónerkásip keshenin qoldaýǵa 82 mlrd teńgeden astam qarajat, onyń ishinde sýbsıdııalaýǵa 32,2 mlrd teńge baǵyttalǵan.
— Ár sharýashylyq óziniń óndiris kólemine sáıkes sýbsıdııa ala alady, jer kólemi boıynsha da shekteý joq. Sońǵy birneshe jylda sýbsıdııa tólenetin platformaǵa jańashyldyq engizildi. ıAǵnı, bıýdjette qarajat bolmasa da, aýylsharýashylyq sýbektileri ótinimderin joldaı beredi. Sondyqtan, ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha kútý paraǵynda 14,6 mlrd teńge somasyna sýbsıdııa boıynsha bereshegimiz bar jáne ol bıylǵy qańtar aıynan bastap tólenip jatyr, - deıdi Darhan Doşanov.
Egin sharýashylyǵyn qoldaýǵa bıyl oblysta 4,1 mıllıard teńge sýbsıdııa qaralǵan. Sýbsıdııa alý úshin fermerler memlekettik aqparattyq júıesi arqyly, ıaǵnı gosagro.kz platformasynda ótinim beredi.
«Zańdy tulǵalar» nemese «Jeke tulǵalar» memlekettik derekqorlarymen aqparattyq ózara is-qımyly nátıjesinde rastalǵan jeke shoty bolý qajet. Sýbsıdııalanatyn taýarǵa nemese tehnıka men jabdyqtaýyshtarǵa, qurylys kezinde jumsalǵan shyǵyndar rastalýy tıis.
Ótinim basqarmada tirkelgen sátten bastap 14 kún ishinde qaralyp, sýbsıdııa alý sharttaryna sáıkes onyń qabyldanǵany rastalady ne teris sheshim shyǵarylady.
Qańtar aıynda Ertis-Baıan óńiriniń sharýalary nesıelik baǵdarlamalar boıynsha 2,5 mlrd teńge qarajat alyp úlgergen.
Onyń 2,3 mlrd teńgesi «Keń dala 2» baǵdarlamasy boıynsha resimdelgen. Bul týraly «Agrarlyq nesıe korporatsııasy» AQ oblystyq fılıalynyń dırektory Ardaq Tańjaryq habardar etti.
Biraq Ekibastuzdyń aýyldyq aımaǵy, Baıanaýyl, Tereńkól, Maı, Sharbaqty aýdandarynyń fermerleri ázirshe atalǵan baǵdarlamaǵa ótinim bermegen. Fılıal basshysy usynǵan qajetti qujattar paketin sholyp otyryp, dıqandar úshin shynymen nesıe alý úderisi mashaqatty sharýa ekenin túsindik.
JShS, kooperatıvterdi bylaı qoıǵanda, sharýa qojalyǵy, fermerlik sharýashylyq, jeke kásipkerler jeke basty kýálandyratyn qujattardan bólek, salyq, nesıe tólemderi men nesıe tarıhy, jer men tehnıkaǵa, tórt túlikke, veterınarııalyq ahýalǵa, jetkizýshimen aınalym qarjysy týraly jasaǵan kelisimshartqa (janar-jaǵarmaı, tuqym, qosalqy bólshekter, tyńaıtqyshtar jáne t. b.) qatysty qujattardy, bıznes jospar nemese tehnıka-ekonomıkalyq negizdeme, taǵysyn-taǵy qujattardy tapsyrýy kerek. Bul alǵashqa kezektegi qujattar ǵana.
Odan soń nesıeni kepilmen qamtamasyz etý, notarıaldyq kýálandyrý boıynsha da qanshama qujattar jınaý kerek bolady. Munyń barlyǵy qyrýar ýaqytty qajet etedi. Onsyz da aldaǵy egistiń jaıyn oılap basy qatyp júrgen dıqandy qujat mashaqatynan qutqaratyn ámbebap júıe tabylmaı tur.