Agrarlyq sektordy qoldaý - daǵdarys kezeńindegi tyń múmkindikke jol asha alady
Aıta keterligi, BUU-nyń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyq uıymy janýarlar áleminiń bıoalýandyǵyn saqtaý máselesin kótere bastady. Ásirese jahandyq jylyný jáne jer sharyndaǵy halyq sanynyń ósýi kezinde bul shara óte qajet ekendigi atap ótiledi. Qazirgi ýaqytta álemde aýylsharýashylyǵy janýarlarynyń barlyq túrleriniń shamamen 17 paıyzy joıylyp ketý aldynda tur. Al osyndaı jaǵdaıda úlken áleýetti ıelenip otyrǵan Qazaqstan álemdik ferma eline aınala ala ma? Aınalýǵa ne kedergi?
Bir anyq másele - búgingi qazaqstandyq aýyl sharýashylyǵy sektory birqatar problemalardy bastan keship otyr. Buny QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev byltyrǵy jyly jarııalanǵan «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýynda da atap ótken bolatyn. Memleket basshysy «ósim men básekelestikti ne ustap tur?» degenge toqtala kele, buǵan eń aldymen, memlekettik sektordaǵy úlestiń kóptigin alǵa tartty. «QazAgro» holdıngteri ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵynyń orasan zor aktıvterine tıimdi baqylaý jasaı almaıdy. «Samuryq-Qazyna» qorynyń aktıvteri ІJÓ-niń 40 paıyzdan astamyn quraıdy, 500-den astam «nemereler» men «shóberelerden» turady. «QazAgro» jáne «Báıterek» holdıngteri bıýdjet pen bankter arasyndaǵy tıimsiz deldaldarǵa aınaldy. Osylardyń bári dalıǵan shtattarmen jáne orasan bıýdjettik resýrstarmen qosa júredi, sonymen birge, jeke ınvestıtsııalar men bastamalardy yǵystyryp shyǵarýǵa aparyp soqtyrady», - dedi N. Nazarbaev. Bul rette Elbasy agrarlyq sektordaǵy jekeshelendirý máselesine de nazar buryp, oǵan qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlardy barynsha mol qatystyrý úshin jaǵdaı jasaý kerektigin júktedi. Basqarýshy úsh holdıngti, sonyń ishinde «QazAgrony» qaıta qurylymdap, jınaqy uıymǵa aınaldyrý qajettigin de aıtqan bolatyn.
Sońǵy derekterge súıensek, Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy úshin byltyrǵy jyl sátti aıaqtalǵan. Agroónerkásip keshenindegi jalpy ishki ónim 4,4 paıyzǵa artyp, 2,7 trıllıon teńgege jetken. Mınıstr Asyljan Mamytbekovtiń aıtýynsha, agrarlyq sektordaǵy ósim negizinen ósimdik sharýashylyǵyndaǵy óndiris kóleminiń 5,6 paıyzǵa, mal sharýashylyǵynyń ónimi 3,2 paıyzǵa artýy esebinen qamtamasyz etilgen. Salanyń negizgi kapıtalyna salynǵan ınvestıtsııa aýqymy byltyr 6,3 paıyzǵa tómendep, 167 mıllıard teńgeni quraǵan, alaıda azyq-túlik ónerkásibine ınvestıtsııa 28 paıyzǵa artty. Bastyrylǵan astyq 18 mıllıon tonnany qurasa, onyń ishinde 14 mıllıon tonnasy bıdaı boldy. «Halyqaarlyq bırjalarda qazaqstandyq bıdaıǵa baǵa álemge ataqty brendttermen teńdeı boldy. Bul negizinen egis alańdaryn ártaraptandyrý men astyqtyń sapasyn arttyrý esebinen oryn aldy. Byltyr óndirilgen qant qyzylshasy 176 myń tonnany qurady, bul 2014 jylǵyǵa qaraǵanda bes ese artyq.
Al mal sharýashylyǵyna kelsek, elimizdegi mal basy edáýir artqan. Ásirese, sharýashylyq qurylymdarda olardyń úlesi 2010 jyly 18 paıyz bolsa, byltyr 37,62 paıyzǵa jetipti. Et óndirisi 3,5 paıyz, sút 2,4 paıyzǵa ósti. Toqtala ketetin jaıt, memleket basshysy iri qara mal etiniń et eksportyn arttyrýdy da júktegen bolatyn. Bul maqsatta mal basyn satyp alý, bordaqylaý alańdaryn salý josparǵa saı júrgizilýde. «Sıyr etiniń eksporttyq jospary 2015 jyly 11,4 myń tonnaǵa belgilengen bolatyn, alaıda naqty eksporttalǵany 6,5 myń tonnany quraıdy. Jospardyń oryndalmaýyna basty sebep - reseılik rýbldiń qunsyzdanýy. Dollardyń, teńge men rýbl arasyndaǵy aıyrmashylyǵyna qatysty baǵam eksportqa shyndap áser etti. Tek teńge erkine jiberilgen soń ǵana bizdiń eksport jandandy», - deıdi Asyljan Mamytbekov.
Mınıstrdiń aıtýynsha, «Agrobıznes-2020» baǵdarlamasy boıynsha memlekettik qoldaýdy arttyrý sharalary júzege asýda. Baǵdarlamaǵa sáıkes, agrarlyq sektordy sýbsıdııalaý 2020 jyly 2013 jylmen salystyrǵanda 4,5 esege artýy tıis. Vedomstvo basshysynyń sózine qaraǵanda, elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy, sonyń ishinde mal sharýashylyǵynyń ónimdiligi men ósimdik sharýashylyǵyndaǵy negizgi kórsetkishter álemdik deńgeıden áli de tómen. Sektordaǵy eńbek ónimdiligi de tómen deńgeıde bolyp otyr. «Sondyqtan da, agrarlyq sektordy qarjylandyrý júıesin qaıta qarastyrý qajettiligi týyndaıdy. Bul rette aýyl halqy sanynyń úlestik artyqshylyǵyn, salada qyzmet etetin ekonomıkalyq belsendi jurtshylyq úlesin esepke ala otyryp, memlekettik qoldaý kólemin saqtaý ǵana emes, ony arttyrý da mańyzdy dep sanaımyz. Sondyqtan da, bizdiń usynysymyz memlekettik qoldaýlardy qysqartyp, bıýdjetti ońtaılandyrýǵa qatysty bolmaıdy. Kerisinshe, biz buǵan deıin belgilengen jospar boıynsha ony arttyrýdy qalaımyz. Sonymen qatar, bizdiń aldaǵy maqsatymyz beriletin sýbsıdııalardyń tıimdiligin de kóterý», - deıdi A. Mamytbekov. Onyń aıtýynsha, qazirdiń ózinde aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerin sýbsıdııa, kredıt pen saqtandyrý boıynsha qoldaýdyń jańa quraldary engizilgen. 2015 jyly agroónerkásip sektoryn sýbsıdııalaý kólemi 174,8 mıllıard teńgeni qurap, 2014 jylǵa qaraǵanda 18 paıyzǵa ósken. Berilgen kredıtter boıynsha negizgi boryshtyq soma 234 mıllıard teńgeni qurady.
Endigi bir másele - álemdik suranysty týdyratyn, ekologııalyq taza, organıkalyq sapaly azyq-túlik óndirý. Bundaı talapty Memleket basshysy bes ınstıtýtsıonaldyq reformaǵa negizdelgen «100 naqty qadam» Ult josparynda da atap ótken bolatyn. Bul rette Memleket basshysy aýyl sharýashylyǵyn ásirese, aýyl sharýashylyǵy ónimine ósip otyrǵan jahandyq suranys jaǵdaıynda aýqymdy jańǵyrtý qajettigin aıtyp, ekologııalylyqqa basa nazar aýdara otyryp, ulttyq básekege qabiletti brendter qurýdy da tapsyrdy.
Aıta keterligi, búgingi tańda Qazaqstanda organıkalyq egin sharýashylyǵy úshin úsh júz myń gektar jer paıdalanylady. Degenmen, Qazaqstanda organıkalyq ónimder úlesine eldegi barlyq tutynylatyn ónimniń shamamen 0,1 paıyzy keledi.
Mamandardyń sózine súıensek, tutastaı alǵanda, Qazaqstandaǵy organıkalyq ónimder óndirý áleýeti óte zor. Degenmen, buǵan qaramastan elimizde qazirgi tańda jeke kompanııalardy organıkalyq ónim óndirý boıynsha sertıfıkattaıtyn memlekettik júıe joq, kedergiler de basym. Organıkalyq ónim óndirý salasyn zańnamalyq retteýdiń bolmaýy búgingi tańda osy naryqtyń damýyna kedergi bolyp otyr. Soǵan qaramastan, qazirdiń ózinde elimizde jıyrmaǵa tarta kásiporyn organıkalyq ónimder shyǵarýmen aınalysyp keledi. Solardyń arqasynda Qazaqstan sertıfıkattalǵan organıkalyq jerler boıynsha óńirde birinshi orynda tur. Al olar shyǵaratyn ónim negizinen eksportqa baǵyttalady.
Bul baǵyttaǵy sharalardyń aýqymyn arttyrý maqsatynda ári Elbasy tapsyrmasyna sáıkes, byltyr «Organıkalyq ónim óndirý týraly» QR Zańy qabyldandy. Qujattyń maqsaty organıkalyq ónim óndirýdi damytý úshin jaǵdaı jasaý, tabıǵat resýrstaryn saqtaý, topyraqty, sýdy, aýany qosa alǵanda tabıǵı resýrstardy basqarýdyń, bıoáralýandylyqty qoldaýdyń ornyqty júıelerin paıdalaný bolyp tabylady. Budan bólek, tamaq ónimderiniń sapasyn arttyryp, ekologııalyq ónimge basa mán bere otyryp, básekege qabiletti ulttyq brend jasaýǵa qoldaý kórsetý qarastyrylady. Osy arqyly basqa da damýshy elderge qazaqstandyq azyq-túlik ónimderiniń eksportyn ulǵaıtý sharalary qamtylmaq.
Bundaı qadamnyń barlyǵy Qazaqstannyń DSU aıasyndaǵy aýyl sharýashylyǵyn qoldaýda da úlken mańyzǵa ıe ekeni sózsiz. Aıta keterligi, DSU-ǵa ený týraly kelissózder barysynda Qazaqstan agrarlyq sektorǵa memlekettik qoldaýdyń deńgeıin tómendetpeýge kúsh salǵan bolatyn. «ıAǵnı, aldaǵy ýaqytta elimizde aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdııalaý deńgeıin 8,5 paıyzǵa jetkizýge de ábden bolady. Tipti bul deńgeıdi taýarly emes spetsıfıkalyq sýbsıdııalardyń esebinen eki esege de arttyra alamyz», - deıdi Asyljan Mamytbekov.
