Ádebıettiń ultqa qyzmet atqaratynyn umytpaý qajet - Rıta Sultanǵalıeva
- Rıta, ustaz bolýdy jastaıyńnan armandadyń ba? Óz ómir jolyńa toqtala ketseń?
- «Ustaz» degen uly esimdi ıelený de - uly is. Naǵyz ustazǵa shákirtteri beredi ǵoı bul esimdi. «Adamnyń adamshylyǵy... jaqsy ustazdan bolady» degen Abaı atamyz. Adamdy adamdyqqa tárbıeleıtin mamandyq ıesi ataný da ońaı emes dep oılaımyn. Men naǵyz ustazdardan bilim aldym, olardyń tálim-tárbıesin, taǵylymyn kórdim. Ulaǵatty ustazdardyń maqtan tutar shákirti bolý baqytyna ıe bolǵan jandardyń birimin. «Shákirt bolyp kórmegen, ustaz bolyp jarytpaıdy» degen Boetsıı sózin jadymda ustap kelemin. Áli de ustazdar aldynda máńgilik shákirtpiz. Shákirtterge bilgenimizdi úıretip júrip, ózimiz de úırenip kelemiz. Ákem ustaz boldy. Muǵalim mamandyǵyn ózi tańdatqan joq. Balalarynyń barlyǵy qalaǵan mamandyqtaryn aldy. Ol kisi naǵyz ustaz bolatyn. «Meniń qyzym óskende professor bolady» deıtin. Matematık dep túsinetinmin ol sózdiń maǵynasyn. Sol kezdiń ózinde ákem maǵan úlken maqsat qoıǵan eken ǵoı. Kishkentaı kezimde qýyrshaq oınaǵanym esimde joq, «muǵalim» bolyp oınaıyq dep bastaıtynmyn jáne oqýshy bolmaıtyn edim. Ózim bilgen nárselerimdi suraımyn, bilmese «eki, otyr» dep obrazǵa kirip ketetin kezderim esimde. Balalyq qoı... Bul mamandyqty tańdaýyma otbasynda ákem úlgi boldy. Odan keıin mektepte, ýnıversıtette bilim alǵan ustazdarym. Sońǵy qońyraý merekesin erekshe kútetinmin. Maqtaý qaǵazyn ákep, ákeme qýanysh syılaıtynmyn.
Sol saltanatty jıyndarda ustazdar qaýymyna erekshe tilekter aıtylyp jatatyn. Mynadaı ulaǵatty sózder saǵan aıtylý úshin, jaı muǵalim bolý azdyq etetindigin de túsinetinmin. Ózim týyp-ósken Syrym aýdanyndaǵy Bulan orta mektebinde, odan keıin qalamyzdaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan S.Seıfýllın atyndaǵy № 11 mektepte bilim alyp, sol mektepti úzdik bitirdim. Bul mektep men úshin úlken ómir mektebiniń bir bóligindeı boldy. Bilim bergen ustazdarym men tárbıeshilerime alǵysym zor. Únemi aıtyp ta júremin. Mektepte 11-synypta oqyp júrgen kezim. Respýblıkalyq «Daryn» ortalyǵyna bardyq. Ol kezde pán olımpıadasy jeńimpazdaryn oqýǵa jiberetin. Almatydaǵy eki úlken qara shańyraq Abaı atyndaǵy QazUPÝ men ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ǵalymdary dáris oqydy. Erekshe ásermen qaıttym.
Osy kezden bastap, Almatyda oqımyn degen naqty sheshim qabyldadym. Abaı atyndaǵy QazUPÝ-ǵa tústim. Ýnıversıtet degen qasıetti orynnyń tabaldyryǵyn attap, alǵashqy dáriske keldim. Eń alǵashqy dáris professor Serik Maqpyrulynyń «Ádebıettanýǵa kirispe» degen kýrsynan ótti. Aldyńǵy qatarda, eń birinshi partaǵa jaıǵasyp, aǵaıdyń aıtqandaryn muqııattap tyńdap, jazyp aldym. Úıden daıyndalatyn suraqtarǵa myqtap ázirlenip kelý kerek... Sabaq bitken boıda aǵaıyma bardym. Ustazym birden tanydy. «Aty-jónim Sultanǵalıeva Rıta. Ótken kúzde «Daryn» ortalyǵynda bolyp, «Jazýshynyń shyǵarmashylyq zerthanasy» taqyrybynda dárisińizdi tyńdaǵanmyn» dep, bastap jatqanmyn, «Oraldyń qyzysyń ǵoı, umytqan joqpyn. Jaıyqtyń qyzdarynyń myqtylyǵyn dáleldeıtin bol. Talantty shákirtim dep maqtanyp júretindeı!» dep jyly qarsy alǵanyna qatty qýanǵanym esimde. Stýdent kezimde kóptegen ǵylymı jarystarǵa qatystym. Barlyǵynda aǵaıym ǵylymı jetekshim boldy.
Meniń jazǵan shımaıymdy túzep, biraq bir túzeıtin, keleside ol qatelikter oryn almaıtyndaı. Talap ta qoıa bildi. Naǵyz ustazdyń talap údesinen shyǵý úshin tyrysatynmyn. Stýdent kezimde respýblıkalyq ǵylymı basylym «Ult taǵylymynda» maqalalarymdy shyǵarǵan. Múıizi qaraǵaıdaı ǵalymdardyń eńbekteri jarııalanatyn ol kezde. «Ǵylymǵa adal bol» dep otyratyn únemi. Ǵylymǵa eń alǵash jetektep kelgen de osy ustazym. Ýnıversıtet bitirip, aspırantýrada qaldym. Bir memlekettik grant bólingen. Emtıhan tapsyryp, oqýǵa tústim. Serik Maqpyruly ǵylymı jetekshim boldy. Dıssertatsııa taqyryby bekitildi. Qyzý jumys ta bastalyp ketti. Aǵaı maǵan júıeli jumys jasaýdy úıretti. Jospardy quryp, ár bólimin qashan kórsetetinimdi birden aıtatyn. Jazǵan nársemdi tekserip, usynystaryn da jazyp ketetin. Mazmuny men ǵylymılyǵymen qatar, stılge úlken mán beretin. Osyndaı retpen jyl jarymda dıssertatsııamdy erte bitirip, kafedradan talqylaýdan sátti óttim. Dıssertatsııalyq keńesterdiń ýaqytsha jabylǵan kezi. Ýaqytty joǵaltpaı, aǵaıym meni jetektep, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-ge alyp bardy. Qorǵaýdyń júıesi boıynsha qaıta emtıhan tapsyryp, talqylaýdan óttik. Aldymen jumysymmen tanysyp, odan keıin ózimmen tanysqan ustazym, qazaq ǵylymy alyptarynyń aıtýly ókili, ádebıetshi ǵalym, naǵyz akademık Tursynbek Kákishevke sol kúnnen bastap shákirt bolý baqyty buıyrdy.
Ol kisiniń ornyna keı kezde sabaqqa kirgen kezderim boldy. «Qazaq ádebıeti synynyń tarıhy» kýrsynan beremin, barymdy salyp, daıyndalyp baratynmyn. Stýdentterge qyzyq shyǵar, kip-kishkentaı apaıdyń sabaq bergeni, suraqtaryn aıamaı qoıatyn, sabaq bitkenine qaramaı. Bul ýnıversıtet qabyrǵasyndaǵy bir jylda biraz shyńdaldyq. Juldyz bop kelip, tómen túspeý úshin, bilimdi bolýdyń az ekenin, eńbekqorlyq pen tabandylyqtyń qajet ekendigin túsindim. M.Áýezov atyndaǵy ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń qazirgi qazaq ádebıeti kafedrasynda ǵylymı saraptaýdan óttim.
Kafedra meńgerýshisi ol kezde ýnıversıtettegi ustazym Serik Qırabaev bolatyn. Ol kisi men ádebıetshi ǵalym N.Ǵabdýllın - Serik aǵaıymnyń ustazdary. Ásirese, Nyǵmet Ǵabdýllın týraly: «Nyqań asyldyń synyǵy, adamgershiliktiń sımvoly ǵoı», - dep otyratyn. Úsh birdeı ǵylymı mektepten ótkenim men úshin úlken maqtanysh. 2009 jyly kandıdattyq dıssertatsııamdy qorǵap, týǵan ólkem Oral qalasyna keldim. Osy kezden bastap M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetinde qyzmettemin. Oqytýshy bolyp bastap, jaımen ósip kelemiz. «Aldyńǵy jaqsy artqy jasqa tálim aıtpasa, el bolǵanyń qaısy?» degen M. Áýezovtiń sózi árbir ustaz jadynda júrýi tıis. Qazaqtyń Qabdolovy atanǵan Zeınolla aǵaıymyzdyń keremet sózi bar: «Asyly, jer betinde ýnıversıtet sekildi qasterli oryn sırek. Ýnıversıtet adamdar zerdesinde ushqyn atyp, jalyn shashyp, máńgilik mazdap turǵan Prometeı oty. Bul az. Ýnıversıtet - eldiń eseıýi». Mundaı qasterli orynda qyzmet etý de úlken jaýapkershilik. Ustazdyqpen qatar ǵylymı izdenisti de jetildirip otyrýyń qajet. Sol jolda talpynys jasap kelemin. Bul ýnıversıtet meniń bilim men ǵylym jolyndaǵy jetistikterimdi jalǵastyrdy. Batys Qazaqstan oblysy jastar syılyǵynyń 2010 jylǵy laýreaty, «Úzdik jas ǵalym» atalymyn ıelendim alǵashqy jyldarda. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń talantty jas ǵalymdarǵa arnalǵan memlekettik ǵylymı stıpendııasynyń ıegeri atandym (2010-2012 jj.). 2014 jylǵy QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «Joǵary oqý ornynyń úzdik oqytýshysy» grantynyń jeńimpazy, 2015 jyly QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «QR ǵylymyn damytýǵa sińirgen eńbegi úshin» tósbelgisimen marapattaldym. Az da bolsa osyndaı tabystarǵa qol jetkizip kelemin.
- Qazirgi zamannyń ýnıversıteti qandaı bolýy kerek dep oılaısyń, bul baǵytta sizderdiń oqý ornyńyzda ne istelýde, qandaı ozyq tehnologııalar qoldanylýda?
- Óz basym sheteldiń biraz ýnıversıtetterinde boldym. Reseıdiń, Túrkııanyń, Eýropanyń beldi joǵary oqý oryndaryn kórip, professor ǵalymdardyń dáristerin tyńdap, tájirıbe almasyp júrmin. Ǵylymı ortalyqtarynda taǵylymdamadan óttim. Qazirgi ýaqytta jumys jasaımyn degen adamǵa barlyq jaǵdaı bar. Ǵylymı jobalarǵa konkýrstar jarııalanady, oǵan kólemdi qarajat bólinedi. Basqa da túrli granttar bar. Oǵan ýnıversıtet ǵalymdary qatysa alady. Osyndaı qarjylandyrylǵan jobalar ǵalymdarǵa úlken múmkindikterge jol ashady. Moıyndaý kerek, keıingi kezderde ýaqyttyń tapshylyǵy ma, ózge de qosymsha jumystardyń kóptigi me, ǵylymı jobalarǵa qatysýǵa múmkindigim bolmaı júrgeni ras. Ýnıversıtet ǵalymdary jyl saıyn qarjylandyrylǵan ǵylymı jobalarǵa qatysyp, nátıjelerin kórsetýde. Búgingi ýnıversıtet kelbetin ǵylym - ınnovatsııa - óndiris úshtaǵanynsyz elestetý múmkin emes. Ýnıversıtettiń ǵylym salasyndaǵy jetistikteri az emes. Búgingi ǵylymdy jaratylystaný ǵylymdarynsyz elestetý qıyn. Bul ǵylymdardyń tili barshaǵa ortaq. Al búgingi tańda ǵylymdy damytýda sheteldik tájirıbe mańyzdy.
M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti ǵylymı-zertteý, ınnovatsııalyq jobalardy iske asyrý baǵytynda jumystanyp keledi. Sonymen qatar oqý ornymyzda birneshe ǵylymı ortalyq, eki ǵylymı zertteý ınstıtýty, sondaı-aq ekologııa jáne bıogeohımııa synaq zerthanasy jumys jasap keledi. Atalǵan sala boıynsha júzege asyrylyp jatqan ǵylymı jobalardy oryndaýda ekologııa jáne bıogeohımııa synaq zerthanasynyń mańyzy zor. Ýnıversıtet ǵalymdary qarjylandyrylǵan ǵylymı jobalardy sátti júzege asyrýda jáne úzdik ǵylymı jobalar nátıjesi óńirdiń óndiris salasyna engizilýde. Ǵylymı jobalardy birlese júzege asyrý baǵytynda sheteldik ǵalymdarymyz da kóptep tartylýda.
M.Ótemisov atyndaǵy BQMÝ-da mýltımedııalyq klastarmen, elektrondy jáne qashyqtan oqytýdy qamtamasyz etetin jańa kompıýterlermen jabdyqtalǵan «Mahambet» aqparattyq tehnologııalar ortalyǵy jumys jasaýda. Ýnıversıtetimiz qazirdiń ózinde bilim berý júıesin ońtaılandyrýda ınnovatsııalyq avtorlyq baǵdarlamalarǵa ıe. Osy ortalyqtyń robototehnıka zerthanasynda jas ǵalymdar, stýdenttermen birge mektep oqýshylary da ǵylymı jobalardy birlese atqarýda. Mektep muǵalimderine robototehnıkadan arnaıy kýrstar ótkizilip, biliktilerin de shyńdaýda.
Oqý úrdisinde ınnovatsııalyq tehnologııalardy qoldaný sheńberinde oqytýshylar arasynda jyl saıyn ınnovatsııalyq jobalar baıqaýyn ótkizý de dástúrge aınalyp otyr. Stýdentterdiń kásibı bilimderin kásiporyndarda tájirıbelik negizde shyńdaýy jolǵa qoıylyp keledi. Aldaǵy ýaqytta jańa materıaldyq bazamen jabdyqtalǵan fızıka zerthanasyn iske qosý josparlanýda.
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan Bilim berý men ǵylymdy damytýdyń memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrý aıasynda joǵary oqý ornynyń top-menedjerligine sheteldik mamandar tartylyp otyr. Ýnıversıtetimizde 100-ge jýyq sheteldik stýdentterdiń de bilim alýyna jaǵdaı jasalynýda. Olardyń arasynda alys shetelden, AQSh-tan, Germanııadan, Qytaıdan, Reseıden kelgen stýdentter bar. Sheteldik stýdentterdiń bizdiń oqý ornynda bilim alýǵa degen suranysynyń artýy bilim ordasynyń básekege qabilettilikke talpynysyn kórsetedi dep oılaımyz. Mine, osy atqarylyp jatqan jumystardyń barlyǵy ýnıversıtettiń qazirgi zaman talabyna saı bolýǵa degen qulshynysynyń bir kórinisindeı.
- Kezinde elimizdegi «Joǵary oqý ornynyń úzdik oqytýshysy» qataryna endiń, soǵan bólingen grantty qaıda jumsadyń, qandaı paıdasy boldy?
- Birden aıtaıyn, bul grant ǵylymı izdeniste úlken múmkindikterge jol ashty. Qazaqstandyq ǵylymı zertteý jumystaryn, sonyń ishinde qazaq ádebıetin, klassık qalamgerler týyndylaryn shetelde nasıhattaý maqsatynda aýdarmanyń, ádebı baılanystar ornatýdyń mańyzdylyǵyn eskere otyryp, monografııalyq eńbegimdi túrik tiline aýdarttym grant qarajatymen. «S.Muqanov romandaryndaǵy dıalog qoldanysy» atty monografııam Túrkııanyń Ankara qalasynda túrik tilinde jarııalandy. Bas redaktory - fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Eýrazııa Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy ıAkýb Omerogly. Monografııa Ankara qalasynda «BENGÝ» baspasynan basylyp shyqty. Túrkııa astanasynyń barlyq kitaphanalary men JOO-larǵa taratyldy. Ankarada ótken halyqaralyq «FUARI» kitap jármeńkesinde tanystyryldy. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti TÚRKSOI ortalyǵynyń uıymdastyrýymen zertteý eńbegimniń tusaýkeseri qazaq jáne sheteldik ǵalymdardyń qatysýymen ótti. Atalǵan sharaǵa Gazı ýnıversıtetiniń professory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory Jámılá Kynadjy arnaıy keldi. Túrkııa elshiligi men Ankaradaǵy Eýrazııa Jazýshylar odaǵy atynan kelgen alǵyshatpen marapattaldym. Pikir almasqandar taldanǵan monografııa qazaq pen túrik ádebıetiniń tereń baılanystaryna qosylǵan eleýli týyndy degen baǵa berdi. Bul da úlken jetistigimniń biri dep oılaımyn.
«QR JOO úzdik oqytýshysy» granty boıynsha josparlanǵan qazaq-orys ádebı baılanystaryna arnalǵan avtorlyq ujymdaǵy monografııamyz boıynsha reseılik ǵalymdarmen ǵylymı baılanys jasaý, pikirler almasý maqsatynda Máskeý qalasynda boldym. Reseılik ǵalymdarmen kezdesip, ǵylymı izdenistermen bólisýdiń sáti tústi. Qazaq, orys ádebı, mádenı baılanystary jaıynda syr bólistik. Zertteý eńbegimizge qajetti materıaldar aldyq. Sonymen qatar Qyrǵyzstandaǵy Reseı-Qyrǵyz Halyqaralyq akademııasynyń akademıgi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Aleksandr Katsevpen tanysyp, ǵylymı baılanys jasaýǵa múmkindik týdy. Ǵalym monografııalyq eńbekke taldaý jasap, pikirin berdi.
Sheteldik ǵylymı ortada zertteý jumystarynyń ǵylymı jańalyqtary men negizgi tujyrymdaryn tanytýdyń ózektiligin eskerip, ımpakt faktorly sheteldik ǵylymı basylymdarǵa maqalalar jarııalap, shetelde ótken ǵylymı konferentsııalarǵa qatysyp qaıttym.
Búgingi tańda ǵylym men bilim berý salasynda halyqaralyq deńgeıde jasalǵan ǵylymı jumystar joǵary baǵalanady. Basty mindet qazaq ǵylymyn álemge tanytýdan týyndaýy kerek dep oılaımyn. Biraq sheteldik ǵylymǵa táýeldi bolý degen túsinik bolmaý qajet, halyqaralyq deńgeıde sheteldik ǵalymdarmen tájirıbe almasý dep uǵý kerek. Táýelsiz eldiń ǵylymy da eshkimge táýeldi bolmasy anyq. «Joǵary oqý ornynyń úzdik oqytýshysy» grantynyń nátıjesimen sheteldik taǵylymdamadan ótýdiń sáti tústi. Eýropa sapary Frantsııa elinen bastaldy. Parıjdegi Frantsııa akademııasynda bolyp, sheteldik ǵalymdardyń ǵylymı jumystarymen tanystym. Taǵylymdama aıasynda Frantsııanyń Nıtstsa ýnıversıtetinde halyqaralyq konferentsııa ótti. Konferentsııaǵa baratyn jolda Parıj-Jeneva-Genýıa-Nıtstsa-Lıon-Parıj, sonymen qatar Eks le Ben, Lozanna, Mılan, Monako, Kanny ı Avınon qalalaryna tanymdyq sharalar uıymdastyryldy. Tanymdyq sapar barysynda akademııa músheleriniń dáristerin de tyńdap qaıttyq.
Grant qarjysymen aımaqtyq «Meniń ádebı ólkem» atty aımaqtyq jas ǵalymdar baıqaýyn ótkizdim. Sharany ótkizýdegi maqsat aımaqtyq joǵary oqý oryndaryndaǵy jas ǵalymdardyń ǵylymǵa degen qulshynystaryn arttyrý, ǵylymı izdenisterin yntalandyrý, stýdent jastarǵa ǵalymdar tarapynan qoldaý kórsetý bolyp tabylady. Baıqaý qorytyndysynda M.Ótemisov atyndaǵy BQMÝ stýdenti Zaıra Ábilova bas júldeni ıelenip, ózim taǵaıyndaǵan 100 myń teńgelik aqshalaı sertıfıkatqa ıe boldy. Úzdik, ǵylymda talaby bar stýdentterge ǵalymdar tarapynan qoldaý jasaý maqsatynda jasalǵan qarjylyq qoldaýdy stýdent Máskeý saparyna paıdalandy.
Atalmysh grant qarajaty bir jylǵa beriledi. Bir jyl ishinde biraz jumystanyp, nátıjeli jumystar atqarýǵa talpyndyq. Ǵalymdarǵa degen, ustazdarǵa degen memleket tarapynan úlken qoldaý bolsa, ǵylymı izdenister úshin zor múmkindiktiń biregeıi boldy dep esepteımin.
- Elimizde til máselesi sheshildi dep oılaısyń ba?
- Ár adamnyń kókeıinde júretin suraq. Túbegeıli sheshildi dep oılamaımyn. Qujattar memlekettik tilge túbegeıli kóshse. Keńse tili tolyqtaı qazaqsha sóılese, alǵa ilgerileý bolar edi. Hat qaı tilde kelse, sol tilde jaýap beriledi. Kúni búginge deıin keıbir mekemelerden, quzyrly organdardan áli de kiris hattary orys tilinde kelip jatatyndyǵy kezdesip qalady. Ózge ult ókilderiniń qazaq tilin meńgerip jatqanyna, árıne, qýanamyz. Aspırantýrada oqyp júrgen kezimde Almaty qalasyndaǵy mekemelerde til úıretý kýrstarynda qazaq tilinen sabaq bergenmin, sol kezderde qazaq azamattarynyń amalsyzdan keletindeı kúılerin kórip, qynjylatyn kezderimiz bolǵan.
Keleli problemanyń birine aınalǵan úsh tildi oqytýǵa da toqtalyp ótken Elbasy naqty tapsyrmalaryn da berdi. Úsh tildi oqytýǵa kóshý, aǵylshyn tilin engizý barlyq problemalardy eskere otyryp, kezeń-kezeńmen engizý qajettigi aıtylǵan bolatyn. Osy jerde kóptiń kókeıinde júretin bir suraq bar. Mınıstrlik úsh tilde oqytýdy engizýde eskerýi kerek jaıttar bar. Gýmanıtarlyq salaǵa qatysty. Men ádebıettiń ár kezeńinen sabaq beremin. «Ádebıet teorııasy» degen kýrsynan da. Qazaq ádebıetiniń ár kezeńin bergende, atap aıtar bolsam, táýelsizdik kezeńindegi qazaq ádebıetin aǵylshyn tilinde oqytý sanaǵa syımaıtyn dúnıe sııaqty kórinedi. Qazaqtyń balasy qazaqtyń ádebıetin, tól týyndysyn óz ana tilinde uǵynýy qajet. Mamandyq boıynsha, aǵylshyn tilinde ótiletin sabaqtar sany otyz paıyzdy quraýy kerek. Jalpy mindetti pánder, onyń ishinde shet tili, kásibı shet tili, ınformatıka, ekologııa syndy pánderdi qaldyrǵannyń ózinde paıyzdyq kórsetkish quralmaıdy. Shetel ádebıetin aǵylshyn tilinde oqytý kóp qıyndyq týǵyzbas. Álem ádebıetimen túpnusqada tanysa alady. Ádebıettiń ultqa qyzmet atqaratynyn umytpaý qajet. Qazaq qalamgeri ózge tilde jazbaıdy ǵoı. Shyǵarmasyn óz ana tilinde jazady. Sondyqtan til men ádebıetti de urpaq óz tilinde meńgerýi qajet. Qazaq ádebıetiniń tól týyndylaryn taldap, aǵylshyn tilinde ǵylymı basylymdarda eńbekter jarııalaý ol bólek dúnıe. Qazaq ádebıetin álemge tanytýdyń bir joly ispetti dep qaraýǵa bolady. Ózimniń jeke pikirim, pánderdi tek joǵary synyptarda shet tilinde oqytsa. Onyń ishinde tek sanaýly pánderdi. Qajet adam aǵylshyn tilin ózi-aq úırenedi. Osy ýaqytqa deıin «Bolashaq» baǵdarlamasymen qanshama jastar aǵylshyn tilin erkin meńgerip, oqyp kelip jatyr. Olardyń kóbisi úsh tilde oqytyp jatqan mektepten shyqqan joq. Balabaqshadan bastap engizilýine túbegeıli qarsy adamdardyń birimin.
- Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyna sáıkes qandaı jobalardy qolǵa alý kerek dep bilesiń?
- Damýdyń dańǵyl joly - jahandyq básekege qabilettilik. Osy ustanym táýelsiz elimiz úshin basty qaǵıdaǵa aınalǵany aıqyn. Elbasy N.Á. Nazarbaevtyń bul baǵdarlamasy rýhanı jańǵyrýǵa bastaıtyn jańa bastamalarǵa jol ashyp keledi. Bul keıingige qalar tarıh, búgingige qalanǵan jańa bastama. Maqalada usynylǵan bastamalar shırek ǵasyrlyq táýelsizdigimizde oryndalǵan rýhanı jańǵyrtýlardy tolyqtyra túsedi.
Elbasy «Týǵan jer» baǵdarlamasyn engizý arqyly patrıotızmniń jarqyn úlgisin naqty nátıjemen kórsetýdi mindettedi. «Týǵan jer» baǵdarlamasy jalpyulttyq patrıotızmniń qaınar bulaǵy bolýy tıis. Elbasymyz «Týǵan jerge, onyń mádenıeti men salt-dástúrlerine aıryqsha ińkárlikpen atsalysý - shynaıy patrıotızmniń mańyzdy kórinisteriniń biri», - dep teginnen-tegin aıtpasa kerek-ti. Elbasy «Týǵan jerge týyńdy tik» degen halyq maqalyna erekshe aktsent berdi. Patrıotızm týǵan jerińe degen súıispenshilikten bastaý alady. Ýnıversıtetimizde Otandy súıýge, týǵan jerge taǵzym etýge, ultjandylyqqa tárbıeleıtin is-sharalar úzilgen emes. Oqý ornynda burynnan fılologııa, tarıh fakýltetterinde tarıhı ólketaný, ádebı ólketaný kýrstary da júrgizilip keledi.
Bilim baıqaýlarynda shyǵarma jumystaryn jazǵanda, kóbine «Týǵan jer» taqyrybynda jazǵan jumystar jıi kezdesetin. «Baǵdarlama boıynsha daıyn bolmaǵasyn, erkin taqyrypty tańdadym» degen jaýaptar da estıtinmin. Týǵan jer taqyrybyn eriksiz túrde tańdaýdyń durys qaǵıda emestigin uǵynatyn kez keldi. Bul taqyrypqa úlken daıyndyqpen, týǵan eldi súıý, tarıhyn qasterleý, dástúrin ulyqtaý, nasıhattaý maqsatymen kelý kerek. «Týǵan jerge taǵzym» degen atpen sharalar kóptep ótilýde. Tabıǵatyn tamashalap, ádemi jerlerin sýretke túsý azdyq etedi. El tarıhyn, jer tarıhyn, shejiresin, qasıetti mekenderin, olar jaıynda syr shertetin ańyz áńgimelerdi izdeý, talqylaý baǵytyndaǵy jumystardy jetildirý qajet. Mektepte, ýnıversıtette bir kúnde, bir ýaqytta bir taqyrypta shyǵarmalar nemese esseler baıqaýy uıymdastyrylsa. Batys Qazaqstan jastary túgeldeı qatysatynyn eskersek, osy óńirdiń tutas aýdandary men eldi mekenderi týraly, týǵan jerdi ulyqtaıtyn biraz dúnıeler shyǵar edi.
Ádebıetshi, folklorıst ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Mátjan Tileýjanovtyń týǵanyna 90 jyl tolýyna oraı respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııalar, taǵylymdyq sharalar josparlanýda. Ol kisi - folklorlyq saramandy uıymdastyryp, batys óńiriniń halyq aýyz ádebıeti nusqalary men qazaqtyń qolóner buıymdaryn jınastyryp, ulttyq jádigerlerdi ulyqtaýda úlken eńbek sińirgen ǵalymdarymyzdyń biregeıi. Búginde M.M.Tileýjanov atynda arnaıy kabınet bar, ǵalymnyń óz qolymen tapsyrǵan muralary saqtaýly. Jınaǵan qolóner buıymdary ýnıversıtetimizdiń murajaıynda. Ǵalymnyń kózi tirisinde atalǵan buıymdardy jınaý máselesinde syn kózben qarap, qarsy shyqqandardyń bolǵany jasyryn emes. Alaıda ýaqyttyń ózi dáleldedi. Ǵalymnyń rýhanı murany jınaqtaýdaǵy túpki maqsaty Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasymen ushtasyp jatqandaı. M.Tileýjanov atyndaǵy kabınetke tapsyrylǵan, ǵalymnyń ózi jınaqtaǵan halyq aýyz ádebıetiniń nusqalary (batys óńiri boıynsha) saqtaýly bolǵanmen, kitap retinde shyǵarý áli kúnge deıin qolǵa alynbaı keledi. Tehnologııanyń damyǵan ýaqytynda mashınkamen basylǵan materıaldardyń papkada tigilip saqtalýymen shektelmeı, elektrondy nusqasyn jınaqtap, bastyrý jumystaryna jetekshilik jasap, qolǵa alyp jatyrmyz. Osyndaı oıda júrgen josparlarymyzdy júzege asyrsaq degen tilegimiz bar.
