Adamdardyń kópshiligi vırýsqa qarsy ǵajaıyp dári baryna senedi - Rafaıl Qypshaqbaev
Koronavırýs taqyrybynyń tanymaldyǵy qazir sharyqtap tur. Ol týraly neshe túrli aqparat, vaın, chellendj júrip jatyr. Bul aqparattyq tehnologııalardyń damýymen baılanysty ma?
- Iá, aqparattyq tehnologııalardyń damýyna tikeleı baılanysty. Bul ınfektsııa - jańa. Endi zerttelip jatyr. Bireýler neshe túrli aqparattardy taratyp jatyr. Qazaqstanda emdeý hattamasy 10 ret ózgergenin bilesizder. Munyń barlyǵy aqparattyq terrorızmnen kórinis beredi. Sebebi, jurtshylyq arasynda negatıvti aqparat kóp beleń alyp tur. Keıbir adamdar koronavırýs, VICh ınfektsııa múlde joq dep sanaıdy. Ony saıasatqa balaıtyndar da bar. Men ondaı adamdarǵa ınfektsııalyq statsıonardy kórsetkim keledi. Shynymen qanshama adam aýyryp jatqanyn óz kózimen kórse eken deımin.
Bul ınfektsııany qalaı emdeýge bolady? Usynystaryńyz bar ma?
- Eger kóligińiz synyp qalsa, TQKO –ǵa aparasyz. Kóp adam kóligin ózi jóndemeıdi. Mamanǵa kórsetkisi keledi. Al adam emdeýge kelgen kezde, tek ózine sengisi keledi. Gýgldy ashyp nemese onkologııalyq aýrýhanada esepshi bop isteıtin kórshisine senedi. Bul durys emes. Mindetti túrde dárigerge qaralǵan durys. Kez-kelgen ınfektsııada biz antıbıotık qoldanamyz. Olar vırýsqa kelgende qaýqarsyz. «Immýnıtet kóteredi» degen stımýlıatorlyq zattar bolmaıdy. Eger basqa vırýstarǵa qarsy preparattar bar bolsa, koronavırýsqa qarsy (naqty osy vırýsqa qarsy) etıotropty terapııa joq.
Belgilengen tıisti dáriler adamdardy koronavırýstan qanshalyqty qorǵaıdy?
- Álbette, kez-kelgen dárihanaǵa barsańyz, olar dári dármek ótkizýge tyrysady. Bul - kommertsııa. Adamdardyń kópshiligi vırýsqa qarsy ǵajaıyp dári baryna kámil senedi.
Immýnıtet qaı jaǵdaıda kúsheıedi? Salaýatty ómir salty, 6-8 saǵat uıqy, tolyq tamaqtaný (aqýyz, maı, kómirsýtek), vızıkalyq belsendilik bolǵan jaǵdaıda kúsheıedi. Zeınet jasyndaǵy adamǵa dalada uzaǵyraq júrgen paıdaly. Men osyny aıtsam, adamdar tańqalady, «osy ǵana ma?» dep. Iá, aýyrmaýdyń joly osy ǵana.
Aýyryp turǵan adam qashanǵa deıin vırýs juqtyra alady?
- Aýyryp turǵan adamnyń qanynda antıdeneler paıda bolady. Alaıda olar qansha ýaqyt turatyny belgisiz. Zertteýlerge sáıkes antıdeneler 6 aı belsendi bolatyny belgili bolyp tur. Sosyn olar joıylyp, ol adam qaıta juqtyrýy múmkin. Sondyqtan, vaktsınanyń da tıimdiligi tekserilip jatyr. Bul vaktsına endi oılap tabyldy. Sondyqtan, ǵylymı bazasy áli anyq qalyptasa qoımady.
Medıtsınanyń sharyqtap damyǵan zamanynda nege sonsha adam ólimi tirkelip jatyr?
- Vırýs birden adamnyń tyny salý joldaryna túsedi. Eger adamnyń lımfaepıtelııalyq saqınasy (badamsha bez, adenoıd) tutas bolsa, angına, tonzıllıt joq bolsa, aýrý jeńil túrde nemese sımptomsyz ótedi. Al eger badamsha bezde problema bolsa, vırýs ókpege túsip, usaq alveoldardy bitep qalady. Osylaısha qan uıyp, tromboz paıda bolady. Bitelgen jerge ımmýndyq kletkalar toptalyp jınala bastaıdy. Osylaısha olar deni saý kletkalarǵa shabýyldaıdy. Bul protsess tsıtokın shabýyly dep atalady. Ǵylymı tilde bul DVS sındrom (dıssemınırlengen tamyrishilik qan uıýy) dep atalady.
Bul kezde adamnyń barlyq denesindegi qan birden uıyp qaıtys bolyp ketedi.
Nelikten adamdar ıis, dám sezbeı qalady?
- Vırýs neıtrotropty, ol júıke tinderin zaqymdaıdy. Negizinen kóbinese ıis, dám sezý nasharlaıdy. Shash túsedi. Iis sezý qabileti joıylmaıdy. Tek adamnyń mıyna baratyn retseptorlardy ınaktıvatsııa jasaıdy. Osylaısha ıis týraly este qalǵan aqparattar joıylady. Bul qabilet árkimde ártúrli qalpyna keledi. Qazir túrli efırlik maılardy ıiskeý arqyly mıǵa jattyǵý jasaýǵa bolady. Mı sonda túrli ıisterdi jattaı bastaıdy.
Siz aýyrǵan adamǵa qandaı áreket istemeý kerektigin aıttyńyz. Endi oǵan qandaı áreket isteý kerektigin aıtsańyz?
- Eń aldymen, qobaljymaý kerek. Aýrýdyń psıhosomatıkalyq jaǵyn aıtpasa taǵy bolmaıdy. Sebebi, adam qoryqqan saıyn kózine qos kórinedi. Jeńil bolsa, kóbirek suıyqtyq iship, tátti, gazdalǵan sýsyndardan, alkogolden bas tartý kerek. Tek shaı, mors, sý ishken durys. Deneniń qyzýyn tek 38 gradýstan asqanda ǵana túsiremiz. Onda da tek paratsetamol preparatyn ishse bolady. Bul preparatty táýligine 4 gramman asyrýǵa bolmaıdy. Sebebi, ol baýyrǵa aýyr keledi. Adam tolyqqandy, qunarly tamaq ishýi kerek. Sorpa, suıyq tamaq ishkender tezirek ornynan turady. Úıde pýlsoksımetr bolǵany durys. Óıtkeni, hattama boıynsha otteginiń qanyǵýy 93% bolsa, aýrýhanaǵa shuǵyl jatý kerek. Qarapaıym ǵana tynys alý jattyǵýyn jasaý kerek. Kúnine 10 ret tereń dem alyp, dem shyǵarý kerek. Dárýmenge toly, ásirese myrysh pen D dárýmenine toly tamaq ishken abzal.