Adamdardyń birazy trombozdan qaıtys bolady – dáriger Ahmetjan Súgirálıevpen suhbat
Búginde trombozǵa shaldyqqan qazaqstandyqtardyń statıstıkasy júrgizilmeıdi, tıisinshe qansha adamnyń osy derttiń zardabyn tartyp júrgeni belgisiz. Dárigerler dereginshe, atalǵan aýrýǵa shaldyqqandar qatary artyp barady. Sondyqtan trombozǵa kimder shaldyǵady, onyń belgileri qandaı, emdeý joldary qanshalyqty tıimdi ekeni kópshilikti alańdatary sózsiz. Osy oraıda, Kazinform tilshisi trombokardıolog, S. Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti ishki aýrýlar kafedrasynyń meńgerýshisi, Eýropalyq kardıologter qoǵamynyń ınsýlt jáne júrek jónindegi jumys tobynyń tolyq múshesi Ahmetjan Súgirálıevti áńgimege tartyp kórgen edi.
- Ahmetjan Begalyuly, ózińiz eńbek etip júrgen salanyń mańyzy zor ekeni anyq. Sondyqtan suhbatymyzdy medıtsınanyń osy baǵytynan bastap, áýeli onyń tarıhyna toqtalsaq.
- Dúnıejúzilik tromboz kúni áıgili nemis dárigeri Rýdolf Vırhovtyń týǵan kúnine oraılastyrylǵan. Ol – 1800 jyldardyń ortasynda trombozǵa anyqtama berip ketken ǵalym. R. Vırhov paıymynsha, bul aýrý qan aınalymynyń baıaýlaýynan jáne tamyrdyń ishki qabyrǵasynyń zaqymdanýynan paıda bolady. Arada sonshama jyl ótse de, bul gıpoteza ózgergen joq, mańyzyn joımady.
Al 1960 jyly eki ulybrıtanııalyq hırýrg trombozdy dárimen emdep kórmek bolady. Oǵan deıin bul aýrýǵa tek ota jasalatyn – «Trendelenbýrg operatsııasy» dep atalady. Sosyn atalǵan eki maman 35 adamǵa zertteý júrgizedi. 19 adamǵa «Geparın» (qandy suıyltatyn dári – avt.) bergen. Al qalǵan 16 adamǵa eshteme bermeı, baqylaǵan. Keıin «Geparın» alǵan naýqastardyń barlyǵy tiri qalady da, dári ishpegenderdiń 25 paıyzynda ólimge ákeletin, taǵy 25 paıyzynda ortasha tromboembolııa damyǵan. Osy zertteýdiń nátıjesinde qos hırýrg mynadaı oıǵa keledi: birden operatsııa jasamaı, trombozy bar naýqastardy dárimen emdeýge bolady. Tıisinshe, 1960 jyldan bastap batys elderi atalǵan dertti emdeýde ota ádisin qoldanýdan bas tartty. Degenmen, búgingi tańda aýyr naýqastarǵa operatsııa jasaldy, qalǵany dárilik zattarmen emdeledi.
- Adam organızminde trombozdyń damýyna qandaı faktorlar sebep bolady?
- Jalpy, trombozǵa az qımyl-qozǵalys sebep. Sonymen qatar biz otalardy kóp jasap jatyrmyz. Keskende, ekpe jasaǵanda ıne men skalpel tamyrdyń ishki qabyrǵasyn zaqymdaıdy. Sosyn sol jerlerde tromb bolady. Taǵy bir sebebi – qannyń quramynda arnaıy bir elementter kóbeıip ketýi múmkin.
- Atalǵan derttiń saldary qandaı bolýy múmkin?
- Adamdardyń birazy trombozdan qaıtys bolady. Máselen, ınfarkt – tromb, ınsýlt – tromb. Koronavırýs kezinde árbir ekinshi nemese úshinshi adam osy trombozdan qaıtys boldy. Ásirese, mundaı jaǵdaılar Qazaqstanda kóp tirkeldi. Zertteýlerge saı, COVID-19 juqtyrǵannan keıin trombozdyń damý qaýpi organızmde bir jyl boıy saqtalady. Endi biz koronavırýstan tolyq qutylǵan joqpyz. COVID-19 kóbeıgen kezde dúrbeleń boldy. Barlyǵy qajettiligine qaramastan trombozǵa qarsy ýys-ýys dári ishti. Nátıjesinde kóbiniń qany suıylyp, qan kete bastady.
- Qazaqstanda qansha adam trombozǵa shaldyqqan?
- Trombozben aýyratyn qazaqstandyqtardyń naqty sanyn taba almaısyz. Óıtkeni, onyń statıstıkasy júrgizilmeıdi. Biz tek jaqynda Almatydaǵy eki aýrýhanada osyndaı dıagnozy bar naýqastardy tirkeýdi bastadyq. Eýropalyq odaq elderi men AQSh-ta ǵana mundaı patsıentterdiń sany bar. Bul úshin úlken resýrs kerek. Degenmen ony qolǵa aldyq. Jalpy, mundaı naýqas kóp.
- Trombozdy emdeý isinde qaı elderdiń tehnologııasy men ádisi ozyq sanalady?
- Keıingi jyldary bul baǵytta jaqsy zertteýler júrgizilip jatyr. Osyǵan erekshe den qoıǵan jetekshi elderdiń biri – AQSh. Bul el trombozdy emdeýde «ǵasyr jańalyǵyn» ashty. Tamyz aıynyń sońynda Amsterdamda Eýropalyq kongress ótti. Sonda amerıkalyq ǵalymdar emdeýdiń jańa tehnologııalaryn kórsetti. Biraq bul ádisti biz biletinbiz. Olar Qazaqstannyń osy baǵytta tez damyp kele jatqanyn bilmepti, tańqaldy.
- Bizdiń elde mundaı aýrýǵa shaldyqqan naýqastar qalaı emdelip jatyr?
- Bizdiń elimizde trombozǵa shaldyqqan aýyr naýqastardyń barlyǵy derlik meniń patsıentterim. Osyǵan deıin mende bir jigit em aldy. Ol qańtar - sáýir aralyǵynda Astanada jatqan. Keıin maǵan keldi. Oǵan sırek kezdesetin tromboz dıagnozy qoıylǵan. Bul naýqasta anyqtalǵan dıagnozdyń sebebi basqa edi. Maǵan aýysqannan keıin oǵan keńes berip, emge kiristik. Nátıjesinde saýyǵyp shyqty. Máz bolyp, úıine oraldy. Alaıda ol bizdiń baqylaýymyzda bolady.
Bir jyldary aıaǵy aýyr áıel emdeldi. Dárigerler ol patsıentke balany aldyrtyp tastaý kerektigin aıtqan. Keıin biz ony emdedik, aıaqqa turǵyzdyq. Balasyn aman-esen bosandy. Artynsha Avstrııaǵa tekserilýge barǵan. Sonda mamandar oǵan: «Siz munda nesine keldińiz? Densaýlyǵyńyz jaqsy, Qazaqstannyń dárigerleri óte myqty», - degen eken. Osylardan keıin bul áıel taǵy eki balany dúnıege ákeldi.
- Qazaqstan trombozdy emdeý tásilderi men arýdyń aldyn alý boıynsha qandaı zertteýler júrgizip jatyr?
- Qazirgi tańda biz bul aýrýdy qalaı erte anyqtaýǵa bolatynan zerttep jatyrmyz. Osy kezge deıin mynany baıqadyq: patsıentterdiń úsh fenotıpi bar. Birinshisi – bul trombozben aýryp qulaıdy, ıaǵnı aýyr hálde keletinder. Ekinshisi – keýdesi aýyrady, atap aıtqanda ınfarktiń belgileri bolady. Úshinshisi – respıratorlyq. Olar emi tabylǵan naýqastar. Sonymen birge taıaýda venadaǵy tromboembolııa týraly maqala jarııaladym. Buǵan qosa, birneshe ǵylymı eńbekke jetekshilik ettik, onyń ekeýi jaryq kórdi. Onda osy dertti emdeý boıynsha dúnıejúzilik tehnologııalar men dıagnostıka týraly jazylǵan.
Munymen qatar, trombtyń damý satysyn anyqtaý ádisterin, halyqaralyq standartqa saı shkalasyn belgileýdi Prezıdent Іs basqarmasynyń Ortalyq klınıkalyq aýrýhanasyna engizdik. Bul aýrýhanada bilikti mamandar bar jáne olar trombozdy óte jaqsy emdeıdi. Halyqaralyq talapqa sáıkes aıqyndalǵan ındekster, aýrýdyń qaýiptilik deńgeıin birden anyqtaý tásili osy Ortalyq klınıkalyq aýrýhanada qoldanysta.
- Bul derttiń qalaı aldyn alýǵa bolady?
- Qozǵalysty arttyryp, salmaqty azaıtý qajet. Artyq salmaǵy bar, búıregi aýyratyn, onkologııalyq derti bar azamattar, aıaǵy aýyr áıelder trombozben jıi aýyrady. Bizdiń elimizdiń aýrýhanasyna túsken adamdar kóbine qozǵalyssyz jatady. Olar arnaıy jattyǵý jasaýy kerek. Sonda tromb bolmaıdy. Mundaı jattyǵýlar Almatydaǵy Ortalyq klınıkalyq aýrýhanada qoldanylady. Basqa aýrýhanalar da ony paıdalanady dep aıta almaımyn.
- Ahmetjan Begalyuly, ýaqyt bólip suhbat bergenińiz úshin rahmet! Eńbegińiz jemisti bolsyn!
