Adamdar dástúrli emge júginip, ýaqytty joǵaltyp almaýy kerek – Myńjylqy Berdiqojaev
– Birneshe apta buryn, jelide sizdiń 12 saǵattyq otadan keıin uıyqtap qalǵan sátińiz túsirilgen vıdeo tarady. Sol týraly aıtyp berseńiz.
– Shyn máninde, 12 saǵattyq operatsııa 2011 jyly jasaldy. Internette taraǵan beıneni tashkenttik áriptesim Maqsat Asqarov túsirgen. Tashkentte maǵan naýqasqa túnimen ota jasap, tańerteńgi reıspen Almatyǵa qaıtý kerek boldy. Tashkentke keshki saǵat 22:00-de bardym, tańerteńgi saǵat 5:00-de birneshe operatsııadan keıin uıyqtap qalyppyn. Sol sátti meniń dosym kameraǵa túsirgen. Ota jasatqysy keletinder óte kóp, eger fızıkalyq turǵyda múmkin bolsa, men eshkimnen bas tartpaımyn. Árıne, dárigerdiń de aldymen adam ekenin túsiný kerek.
– Sizdi shetelde jumys isteýge jıi shaqyratyn shyǵar. Qazaqstanda qalýyńyzǵa ne sebep boldy?
– Parıjdegi halyqaralyq konferentsııada qyzyq jaǵdaı boldy. Meniń jaqyn dosym AQSh-taǵy Býffalo ýnıversıtetiniń dırektory Adnan Sıdıkı ekeýmizdiń aramyzda kóptegen dárigerdiń shetelge, sonyń ishinde shtattarǵa ketetini týraly áńgime órbidi. Qazaqstanda medıtsına jaǵdaıy basqasha ekenin aıttym. Árıne, shetelde jumys isteý, tájirıe almasý ár mamannyń oıyna keledi. Biraq maǵan dosym aıtty: «Sen kelesiń, jumys isteısiń, biraq bul jaǵdaı seniń elińniń medıtsınasy men patsıentterge qıynǵa soǵady. Mundaı tájirıbeli maman óz elinde eńbektenýi kerek», - dedi. Mine, osyndaı mańyzdy áńgime boldy. Árıne, mansap, joǵary tabystan da basqa qundy nárseler bar. Meniń oıymsha, biz otandyq medıtsınanyń damýyna úlken úles qosyp jatyrmyz jáne azamattarymyz shetelge shyqpaı-aq ota jasata alýyna úlesimizdi qosa beremiz.
– Jaqyn adamyńyzǵa ota jasaýǵa keliser me edińiz?
– Osydan bir jarym aı buryn meniń jubaıyma neırohırýrgııalyq dıagnoz qoıyldy. Árıne, ózim jasaı alamyn, alaıda álemde kóptegen dostarym bar ekenin eskere otyryp, týystarym otany sheteldik dárigerdiń jasaýyn surady. Sondyqtan Germanııadaǵy áriptesimnen jubaıyma ota jasaýyn ótindim. Ot jasaý protsesine men de qatystym.
– Tájirıbeńizde sizdiń ózgerýińizge sebep bolǵan erekshe jaǵdaı nemese ota boldy ma?
– 2010 jyly Izraılden kelgen naýqasqa ota jasadym. Operatsııa kezinde ornatylǵan stend aımaǵynda mıda qan uıyp, arterııany jaýyp tastady. Qandy eritýge tyrystyq, biraq arterııa ashylmaı qoıdy. Naýqasta ıshemııalyq ınsýlt boldy. 10 kúnnen keıin asqynýdyń saldarynan naýqas qaıtys boldy. Bul maǵan qatty áser etti. Nelikten qan uıýyn mı arterııasynan alyp tastaýǵa bolmaıdy dep oıladym. Sodan keıin qannyń uıýyn boldyrmaý jolyn izdep Izraılge arnaıy bardym. Keıin Germanııaǵa baryp tájirıbe jınadym. Osylaısha qan uıýyn alyp tastaýdy úırendim.
2013 jyly aldyma mı tamyrlarynda qan uıyǵan naýqastarǵa kómektesý mindetin qoıdym. Men olarǵa úmit bergim keldi, olar aman qalyp, tolyq qalpyna keldi. Alǵashqy ota jasaǵanyma 10 jyldan astam ýaqyt ótti. Búginde elimizde mundaı otalar ár oblys ortalyǵynda, keıbir aýdandyq aýrýhanalarda qoljetimdi. Elde jylyna 400-den astam ota jasalady, degenmen qajettilik joǵary. Shamamen 3 myń patsıentke hırýrgııalyq kómek qajet. Alaıda keıbir patsıentter aýrýhanalarǵa keshigip kelip jatady. Olar ınsýlt alýdan habary bola bermeıdi. Eger sımptomdary baıqalsa, dereý medıtsınalyq kómekke júginýi kerek.
– Keıingi jyldary qandaı aýrýlar órshı bastady?
– Men áriptesterimnen Arnold-Chıarı anomalııasy bar naýqastarǵa kóp ota jasalatynyn jıi estımin. Bul jaǵdaıda mıshyq julynǵa qaraı batyp, ony basady. Bul naýqastar kóbine bastyń artqy jaǵyndaǵy aýyrsynýǵa shaǵymdanady jáne qol-aıaqtary aýyrady. Jutyný kezinde problema bolýy múmkin. Atalǵan dıagnoz jıi anyqtala bastady, degenmen ár aımaqta oǵan ota jasaý múmkindigi bar.
– Otandyq neırohırýrgııanyń qandaı jetistikterin atap óter edińiz?
– Elimizde neırohırýrgııanyń damý deńgeıi óte joǵary. Álemde ozyq klınıkalarda jasalatyn otalar bar. Meniń oıymsha, bizdegi neırohırýrgııalyq bólimsheler olardan kem emes. Árıne, balalar neırohırýrgııasy odan ári damýdy talap etedi. Búginde Almaty jáne Astana qalasynda jolǵa qoıylǵan. Dese de áli de Túrkistanda, Shymkentte, Aqtóbe oblysynda, Pavlodar, Petropavl, Óskemende jáne Semeıde balalar neırohırýrgııasy bólimsheleri ashylǵanyn qalaımyn. Astanada 30 tósektik balalar neırohırýrgııasy bólimshesi elimizdiń barlyq balasyn joǵary tehnologııalyq kómekpen qamtamasyz ete almaıdy. Almatyda jumys istegen kezde biz kedergige tap boldyq, balalar bólimi joq.
Basqa aımaqtarda shartty túrde balalar neırohırýrgııa bólimsheleri bar. Biraq olarda jabdyq jaǵynan problema, kúrdeli neırohırýrgııalyq kómek kórsete almaıdy. Dárigerler naýqasty Astanaǵa nemese Almatyǵa jiberýge májbúr. Bul kómekke jetý úshin balalar myńdaǵan shaqyrym jol júrýi kerek.
Elimizde shamamen 7 mln bala bar. Jańa týǵan náresteler arasynda gıdrotsefalııa patologııasy jıi kezdesedi. Bala týylǵannan keıin atalǵan patologııamen kúresýdi jalǵastyrady.
Mı tamyrlarynyń anevrızmasy aýyr dıagnoz emes. Árbir oblys ortalyǵynda patsıentke operatsııa jasalýy múmkin. Biz sondaı-aq ıntrakranıaldy arterııalardyń tarylýyn emdeýde jetkilikti tájirıbemiz bar. Teri astyna ótetin arterııa tigilgen kezde jasalatyn ota bar. Ol álemniń barlyq elinde jasalmaıdy. Bizdiń elde ol kúndelikti hırýrgııaǵa aınaldy. Qazaqstanda omyrtqa hırýrgııasy jolǵa qoıylǵan, naýqastarǵa shetelge barýdyń qajeti joq.
Neıroonkologııaǵa keletin bolsaq, QR Prezıdenti is basqarmasy medıtsınalyq ortalyǵynyń aýrýhanasynda joǵary deńgeıde usynylady. Bizdiń klınıkada jáne elimizdiń barlyq óńirinde hırýrgııa men epılepsııany emdeý joǵary deńgeıde.
– Qazaqstandyqtardyń medıtsınalyq saýattylyq deńgeıi qandaı?
– Adamdar jańa smartfon týraly habar alsa, dúkenge júgirip barady. Al densaýlyqqa kelgende resmı dárigerlerden góri, halyq emi, emshilerge kóriný jaǵyn jaqsy biledi. Sol arqyly ýaqytty joǵaltyp alady. Eń qıyny patsıentter arnaıy bilimi joq emshilerge baryp jatady. ıAǵnı emshiniń arnaıy kýrstardan ótip, qaterli isik, asqazan jarasy, appendıtsıt jáne basqa da jalpy aýrýlar týraly bilimi bolǵany jetip jatyr. Dástúrli emge júginip, ýaqytty joǵaltpaýy kerek.
– Densaýlyqty kútý jaıly qazaqstandyqtarǵa qandaı keńes beresiz?
– Adamdar jetkilikti sý iship, tuz, qant, kómirsý kólemin azaıtqany jón. 10 shaqyrym jaıaý júrse. Velosıped tebý de jaqsy dúnıe. Adamnyń júrek soǵysy, bulshyqetteri, býyndary jaqsara túsedi. Odan bólek, jetkilikti uıyqtaý kerek. Eresek adam kúnine kem degende 8 saǵat uıyqtaǵany jón. Kóp oqyǵan da paıdaly, kúnine kem degende eki saǵat oqý kerek.
– Áńgimeńizge raqmet!
