Adamdar ádette týystarynyń shızofrenııamen aýyratynyn jasyrady — psıhıatr-dáriger
PETROPAVL. KAZINFORM — Soltústik Qazaqstan oblysynda 1,7 myń adamǵa «shızofrenııa» dıagnozy qoıylǵan, aralarynda balalar da bar. SQO-daǵy Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń psıhıatr-dárigeri Aqat Baıqabekov psıhıkalyq buzylys jaıynda aıtyp, Kazinform tilshisiniń suraqtaryna jaýap berdi.
— Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy óńirdegi osyndaı jalǵyz emdeý mekemesi me?
— 2018 jyly Psıhonevrologııalyq dıspanser Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy bolyp quryldy. Bir jyldan keıin Petropavldaǵy tórt emhanada psıhıkalyq densaýlyqtyń bastapqy ortalyqtary jáne psıhıkalyq densaýlyq kabıneti ashyldy. Munda psıhıatr-narkologtar, psıhologtar, psıhoterapevter jáne áleýmettik qyzmetkerler turǵyndarǵa mamandandyrylǵan kómek beredi. Al oblystyq Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynda eresekterge de, balalarǵa da kómek kórsetiledi. Ortalyqta konsýltatsııalyq-dıagnostıkalyq, statsıonarlyq kómek; jedel medıtsınalyq kómek; eńbekke ýaqytsha jaramsyzdyq jáne kásibı jaramdylyq saraptamasy; zerthanalyq dıagnostıka, fızıoterapııa, fýnktsıonaldyq dıagnostıka bar. Ortalyqta 450-ge jýyq adam eńbek etedi, onyń 28-i — dáriger.
— Ortalyq neshe adamǵa shaqtalǵan? Sonyń ishinde shızofrenııa dıagnozymen jatqandar qansha?
— Statsıonar 380 orynǵa shaqtalǵan, onyń ishinde 150-i psıhıatrııalyq aýrýy barlarǵa arnalǵan. Sonyń 130-y eresekter, 20-sy balalar men jasóspirimder úshin. Qazirgi ýaqytta munda 110-nan astam syrqat em alyp jatyr. Sonyń 43-ine «shızofrenııa» dıagnozy qoıylǵan. Byltyr osy dertpen 10 men 19 jas aralyǵyndaǵy bes jasóspirim dınamıkalyq baqylaýda boldy.
— Shızofrenııa qandaı aýrý, emdeledi me? Bul aýrý ne sebepti paıda bolady?
— Shızofrenııa dıagnozyn qoıý úshin aýrýlar men densaýlyqqa baılanysty problemalardyń halyqaralyq statıstıkalyq jiktemesi-10 boıynsha belgilerdiń kem degende bireýi baıqalýy kerek, ol negizinen oı buzylysy — «oı jańǵyryǵy» (óz oılarynyń dybysyn estý), oılardyń ashyqtyǵy. Shızofrenııaǵa arnalǵan arnaıy taldaýlar joq. Dárigerler dıagnozdy jaqyndarynyń sózderine súıenip, adamnyń aýytqýlaryna qarap jáne túrli testter men suhbattar negizinde qoıady. Syrqat shynaıyny adam qııaldan ajyrata almaı qalady. Sandyraq, gallıýtsınatsııa, elirý, melshııý. Budan bólek apatııa, sóıleýdiń nasharlaýy, agressııa, aqylǵa syımaıtyn ıdeıalardy aıtyp, oǵash qylyq kórsetý sııaqty belgileri bar. Jalpy bul — sozylmaly aýrý. Shızofrenııa adamnyń emotsıonaldyq jaǵdaıyn, ózin-ózi ustaýyn jáne qabiletin buzady. Ókinishke qaraı tolyq emdelmeıdi, naýqas óle-ólgenshe em alýy qajet. Dert belgisi endi baıqala bastaǵanda em qabyldaýdyń mańyzy zor, bul asqynýdyń aldyn alyp, aýrýdy baqylaýda ustaýǵa jáne naýqastyń ómir sapasyn jaqsartýǵa múmkindik beredi.
Aýrýdyń paıda bolý sebepteri naqty anyqtalmaǵan. Shızofrenııa ata-anadan balaǵa tuqymqýalaý arqyly berilýi múmkin. Sondaı-aq ártúrli jaǵdaıdyń, túrli aýrýlardyń adam psıhıkasyna áser etýine baılanysty da paıda bolady. Balalyq shaqtaǵy vırýstyq ınfektsııamen aýyrý nemese týý kezindegi jaraqattar, mıdyń durys jetilmeýi. Shızofrenııanyń paıda bolýyna kúshti stress te sebep bolýy múmkin dep esepteledi. Aýrý da keıde uzaq, keıde ustamaly túrde ótedi.
— Naýqastardan qoǵamǵa qaýip bar ma?
— Jalpy psıhıkalyq aýrýlarmen aýyratyn adamdardy ádette qaýipti dep esepteıdi. Shyndyǵynda, shızofrenııamen aýyratyndardyń kópshiligi zorlyq-zombylyqqa beıim emes, olardyń kópshiligi ádette ómirge qyzyǵýshylyqty joǵaltyp, jalǵyzdyq pen tynyshtyqty qalaıdy. Mundaı naýqastar kóbine ózin-ózi óltirip, ómirden erte ketedi.
— Bul dıagnozben qalypty ómir súrý múmkin be?
— Shyndyǵynda, shızofrenııanyń kóptegen túrimen qalypty ómir súrýge bolady. Mundaı derti bar naýqastar turmys qurady nemese úılenedi, basqalarmen dostyq qarym-qatynasta bolyp, jumys isteýi múmkin. Árıne, shızofrenııa aýrýy aǵymynyń túrlerine baılanysty. Keı túri jıi órship, ustamalar bolady, bul belgili bir shekteýlerge ákelýi múmkin. Alaıda, dıagnoz qoıyldy eken dep ómirden túńilýdiń qajeti joq — kóptegen máseleniń sheshimi bar, sizge em alýdyń durys tásilin tabý kerek, ýaqytynda psıhıatrǵa, psıhologqa jáne tirkelgen jerdegi áleýmettanýshyǵa kóriný qajet.
— Shızofrenııa dıagnozy qoıylǵandardyń barlyǵy ortalyqta jatyp em alýy kerek pe? Qandaı jaǵdaıda olar úılerine jiberiledi?
— Shızofrenııa dıagnozy qoıylǵan naýqastar statsıonarlyq emdeýden keıin úıge jiberiledi, ıaǵnı klınıkadan shyǵarý kezinde naýqastyń jalpy psıhotıkalyq fony qalypqa keltirilgen, statsıonarǵa túskenge deıin bolǵan barlyq belgi, sındromdar azaıyp, kóńil-kúı deńgeıi qalypty, tynysh, naýqastarmen qarym-qatynasy túzelýi tıis. Ol úı sharýasyna qyzyǵýshylyq tanytady, ózin kútim jasaýǵa qabiletti, gıgıenalyq talaptardy oryndaıdy, júrgen jerin, ýaqytty anyqtaı alady, túngi uıqysy da qalpyna kelgen.
— Jalpy SQO boıynsha osy dıagnozben qansha adam esepte tur? Kóbeıip keledi me nemese kerisinshe azaıǵan ba? Byltyr qansha adamǵa shızofrenııa dıagnozy qoıyldy?
— Esepte turǵan naýqastar sany azaıdy. 2023 jyldyń sońynda 1755 patsıent baqylaýda boldy. Olardyń 14-ine bul dıagnoz alǵash ret qoıyldy. Ótken jyldyń sońynda dıspanserlik esepte 1732 adam boldy. Byltyr 6 adamda dert anyqtaldy.
— Týystaryna osyndaı dıagnoz qoıylǵan jaǵdaıda neni bilý kerek?
— Psıhıkalyq aýrý, kez kelgen basqa sozylmaly aýrý sııaqty, otbasyndaǵy daǵdarysqa sebep bolýy múmkin. Otbasy múshesiniń aýrýy naýqasta, onyń týystarynda da belgisizdik, dármensizdik, qorqynysh sezimderin aıtpaǵanda kúndelikti turmys-saltty qaıta qarap, shekteýler engizýdi jáne erekshe rejımdi saqtaýdy talap etedi, jaǵymdy ádetterden bas tartýǵa, bolashaqqa jospardy ózgertýge májbúr etedi. Naýqas adamnyń týystaryna jaqyn adamdarynyń bolashaǵy úshin jaýapkershilik júkteledi.
Psıhıkalyq aýrýǵa shaldyqqan adamdar men olardyń týystary jıi áleýmettik oqshaýlanady. Bul otbasynyń áleýmettik ortamen baılanysynyń tómendeýine ákelip, ómir súrý sapasyn tómendetetin mańyzdy faktorlardyń biri. Kópshiligi otbasynda psıhıkalyq naýqas adamnyń bolý faktisin jasyrady, olar týysynyń aýrýy týraly eshkimge aıtqysy kelmeıdi.
Psıhıkalyq naýqastardyń týystaryna máseleni jeńildetý úshin jaqyn adamynyń aýrýy, emdeý ádisteri, psıhıatrııalyq jáne áleýmettik kómekti uıymdastyrý júıesi, kómek túrleri týraly aqparat qajet. Psıhıatrııalyq bilim — týystary men patsıentterdiń ózderin aqparattyq jáne áleýmettik-psıhologııalyq qoldaýdyń bir túri. Bul jaqyn adamnyń aýrýyn túsinýge jáne onymen kúresýge kómektesýge negiz bolady. Jalpy qosymsha aqparat alý úshin, emhanalardaǵy psıhıatr-narkologtardyń kómegine júginýge bolady. Sondaı-aq Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń senim telefony bar, oǵan 8 7152 34 05 00, 8 771 029 28 99 telefon nómirleri arqyly habarlasýǵa bolady.
Esterińizge salaıyq, Qazaqstanda shızofrenııa týraly qazaq tilinde «Shızofrenııanyń jalpy kúıi: jaqyndaryńyzǵa arnalǵan kitap» atty kitaptyń tusaýy kesildi.