Adam aǵzasynda koronavırýsqa qarsy ımmýnıtet bar - ımmýnolog
Osy jáne ózge suraqtarǵa jaýap alý úshin S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq Ulttyq medıtsınalyq ýnıversıtetiniń jalpy ımmýnologııa kafedrasynyń meńgerýshisi Elmıra Bıtanovany áńgimege tartqan edik.
- Elmıra Jeńisqanqyzy, nege medıtsına qaryshtap damyǵan zamanda adamzat koronavırýstan sonshalyqty japa shegip jatyr? Tarıhta jer betinde oba sııaqty talaı indetter boldy emes pe?
- Jańa paıda bolǵan vırýstar adamzat biletin vırýstardan áldeqaıda qaýipti bolady. Óıtkeni, alǵashqy ımmýndyq jaýap joq. Bul vırýsqa qarsy adamzatta qalyptasqan zerde jasýshalary joq. Immýnıtet áli qorǵanys mehanızmderin damytqan joq. Sosyn taǵy bir qaýpi, eki apta boıy aýrý esh belgi bermeıdi. Biraq adam basqalarǵa juqtyra beredi. Demek ózi de bilmeı qalady. Qytaılyq mamandardyń aıtýynsha, 80 % jaǵdaıda aýrý esh belgisiz ótedi.
Al, jyldam taralýyna kelsek, bul - HHІ ǵasyrdyń zańdylyǵy. 100 jyl buryn qazaq dalasynda jeke-jeke aýyldar boldy. Almatynyń ózinde bundaı halyq shoǵyrlanbaǵan edi. Aýyl turǵyndary qalalarǵa kóp qatynamaǵan. Іndet paıda bolsa da sol bir aýyl, 2-3 eldi meken zardap shegedi. Olarmen eshkim baılanysqa túspegen.
Tarıhqa kóz júgirtsek, eýropalyqtar jaýlaý úshin alǵash ret Afrıka, Avstralııaǵa barǵanda aborıgenderdiń kóbi eýropalyqtar úshin qaýipti emes sanalatyn juqpalardan qaıtys boldy. Óıtkeni jergilikti halyqta popýlıatsııalyq ımmýnıtet bolmaǵan. Sońǵy 10-15 jylda qarqyndy mıgratsııany baıqap otyrmyz. Ár adam jylyna 2-3 memleketke baryp keletin boldy. Burynǵy modelde bolsa, 300 jyl buryn Ýhan halqy juqtyrsa, epıdemııa sol eldi mekendermen shekteler edi. Al qazir tez taraıdy. Bul - HHІ ǵasyrdyń ereksheligi.
- Adamzat bul vırýsty jeńe ala ma?
- Ýhanda bastalǵaly beri bul vırýs mýtatsııaǵa ushyrap úlgerdi. Ár vırýstyń sıpaty bolady. Vırýlenttiligi bolady. Koronavırýs endi-endi qarastyrylyp jatyr. Bir jaqsy jańalyq bar. Adamzatta antıdeneniń bar ekeni qýantady. Bul bizdiń aǵzamyzda oǵan qarsy ımmýndyq jaýap bolady degen sóz. 4 aı ýaqyt ishinde Covid-19 týraly kóp aqparat bildik. Infektsııa aýa tamshyly jolmen juǵatyny belgili boldy. Qoldanǵan zattar men kıim arqyly da juqqan jaǵdaılar bolǵan. Biraq adamdarǵa juǵýy úshin vırýs adamnyń shyryshty qabyqtaryna tııýi kerek. Muryn, kóz, aýyz qýysy arqyly. Vırýs juqtyrǵan adamnyń bári aýyrmaıdy.
- Nege vırýs juqtyrǵan adamnyń barlyǵy aýyrmaıdy?
- Bul adam aǵzasynyń ımmýndyq jaýabyna baılanysty. Adamzat popýlıatsııasynyń 10%-ynda belgili bir antıgenge tolyq ımmýndyq jaýap bolmaýy yqtımal (Antıgen degen – adam tegine bógde zat). Taǵy 10 %-da joǵary, al 80 %-ynda belgili bir qozdyrǵyshqa ımmýndyq reaktsııasy ortasha bolady. Bul zańdylyq evolıýtsııa barysynda qalyptasqan. Koronavırýsqa qarsy ımmýndy jaýap ta osy zańdylyqqa da baılanysty. Jańaǵy ımmýndyq jaýaby myqty adamdarǵa vırýs juqsa da, shyryshty qabyqqa túsken sátte qorǵanysh tetikteri iske qosylady. Sóıtip, vırýs klınıkalyq belgileri damyǵansha joıylyp úlgeredi. Biraq vırýs júktemesi degen termın baryn eskerý kerek. ıAǵnı, vırýs kólemi kóp bolsa, ımmýndyq jaýaby myqty adamdar da aýyrýy múmkin.
- Al ımmýndyq jaýaby ortasha bolatyn adamzattyń basym kópshiligine ne isteý kerek?
- Jer betinde on adamnyń birinde ımmýndyq jaýaby myqty bolsa, qalǵan 9 adam ne isteýi kerek? Olarǵa aǵzanyń ımmýnıtetin kúsheıtýden basqa jol joq. Immýndyq júıe – adam aǵzasynyń eń mańyzdy ári kúrdeli júıeleriniń biri. Ol embrıon kezinde qalyptasady da ómirdiń ár kezeńinde ózgeriske ushyraıdy. Immýnıtetti kúsheıtýdiń bir joly – ekpe
jasaý.
- Koronavırýsqa qarsy vaktsına jaıly jaqsy jańalyq bar ma?
- Qazir álemniń 300 jetekshi ǵylymı ortalyǵynda koronavırýsqa qarsy vaktsına jasalyp jatyr. Medıtsınalyq qaýymdastyq osy vaktsınaǵa úlken úmit artyp otyr. Bizdiń aǵzamyzda vırýsqa qarsy ımmýnıtet T-lımfotsıtteri arqyly qalyptasady. Onyń ishinde SD8+CTL atty kıller-kletkalar úlken ról atqarady. Bul kletkalardyń qaterli isik jasýshalaryn da joıýda mańyzy zor. Immýndy jaýaptyń taǵy bir ereksheligi – ár adam organızminde baıqalatyn fızıologııalyq ımmýndyq tapshylyq kezeńderi. Sábılik shaǵynda, jasóspirim, áıelderde júktilik, qarttyq kezenderde adam ártúrli fızıologııalyq sebeptermen ımmýndy tapshylyq jaǵdaıynda bolady. Bul - bárimiz de mindetti túrde ótetin kezeńder. Ásirese uzaq antıbıotık kýrsyn qabyldaǵanda, sozylmaly aýrýlar qozǵanda, ımmýnodepressıvti dári dármek (antıbıotık, kortıkosteroıdtar, hımıoterapııa preparattary t.b.) ishkende adam aǵzasynyń ımmýnıteti álsireıdi. Immýndyq júıe óz ózinen tolyǵady. Keı dárigerler ımmýnostımýlıator paıdalanýǵa áýes bolady. Dárýmen men mıneraldardyń keshendi preparattary adamnyń tamaqtaný ratsıony jutań bolǵan jaǵdaıda qajet. Ondaı kezde dárigerdiń nusqaýymen qabyldaǵan jón. Eń durysy - salaýatty ómir saltyn saqtaý. Álemde júrgizilgen zertteýler adam ımmýnıteti 60 paıyzǵa onyń ómir saltyna baılanysty ekenin kórsetti. ıAǵnı, zııandy ádetter, temeki, alkogol aǵzany álsiretedi. Tym belsendi sportpen aınalysý da aǵzaǵa aýyrlyq túsiredi. Ekpe, tolyqqandy tamaqtaný, paıdaly fızıkalyq jattyǵý densaýlyq kepili bolmaq.
- Koronovırýsqa (SOVID-19) qarsy ımmýnıtet qalaı qalyptasady? Bir aýyrǵan adam taǵy da aýyrýy múmkin be?
- Ony tolyq áli eshkim bilmeıdi. Bul vırýstyń túri byltyr qarashada ǵana kópshilikke málim boldy. Immýndy júıeniń qaǵıdasy boıynsha juqpaly bolsa da, juqpaly bolmasa da - bógdeniń bári joıylýǵa tıis. Mysaly, qaterli isik óskende oǵan da ımmýndyq jaýap bolady. Immýnıtettiń keremet qasıeti - ol vırýspen bir ret kezdesse boldy, jattap qalady. Sondyqtan, ekpeniń mańyzy sonda. Vaktsına adamdy aýyrtpaı ımmýndyq zerdeni qalyptastyrady. Koronavırýsqa qatysty ımmýndyq zerde qanshalyqty aıqyn, uzaqtyǵy qandaı bolatynyn biz qazirgi tańda anyq bilmeımiz.
- Álemde bir ret aýyrǵan adamdar qaıta aýyrǵan jaǵdaılar boldy ma?
- Qaıta aýyrǵan adamdar jóninde aqparat bar. Biraq ol qaıta juqtyrý emes, vırýs aǵzada joıylmaı, qalyp qoıǵan bolýy múmkin degen boljam da aıtylyp jatyr.
- Ondaı da bola ma?
- Mysaly týberkýlez qozdyrǵyshy ókpede ózin dáneker tinmen, kollagenmen qorshap tyǵylyp qalady. Adam jyldar boıy aýyrmaýy múmkin. Biraq kóp jyldan soń álsiregende shyǵady. Gerpes vırýsy da týra sol. Jer betindegi adamzattyń 90%-yna juqqan. Immýnıtet álsiregende, mysaly ushyq bolyp qaptaıdy.
- Vırýs degen ne? Ony óltirý múmkin be?
- Vırýs - degen mıkroorganızm. Ol - nárýyzdyq kapsıdke oralǵan genetıkalyq materıaldyń (vırýs genomynyń) belgili bir tártibi. Antıbıotık ishse - ólmeıdi. Óıtkeni onyń bakterııa sııaqty jasýshalyq quramy joq. Onyń maqsaty - tiri jasýshanyń ishine ený. Oǵan kirip alsa, belgili bir fermentterdiń áserinen jasýsha genomyna enedi de ózi tárizdes vırıondardy túzýge májbúrleıdi. Vırýstar jasýshanyń qalypty DNQ ishine kirip, kádimgi parazıtter sııaqty jumys isteıdi. Ár vırýstyn kóbeıýine qolaıly tinder bar. Mysaly, tumaý vırýsy muryn, keńsirikke jabyssa, koronavırýs ókpe jasýshalaryna áýes bolady. Gepatıt vırýsy bolsa baýyr jasýshalaryna enedi.
- Dárihanalarda profılaktıkalyq preparattardy, antıbıotıkterdi jappaı satyp alyp jatqan adamdarǵa ne aıtar edińiz?
- Antıbıotıkten vırýs ólmeıdi. Bos áýre. Kerisinshe, dáriger nusqaýynsyz ishse, ımmýndyq júıeni álsiretedi.
Dárihanalarda birqatar jasandy hımııalyq, ósimdik, janýar strýktýralarynan túzilgen ımmýndy stımýlıator tobyna jatatyn preparattar, bıologııalyq belsendi qospalar (BADtar) satylýda. Olardyn kóbiniń ımmýndy júıege tıimdiligi ǵylymı turǵyda dáleldenbegen, sondyqtan dárilik zattarǵa jatpaıdy. Belsendi jarnamadan kórip halyq olardy koronavırýstyń aldyn alatyn dári retinde alyp jatyr. Qaltasy kóterse, biz eshkimge zańdy satylyp jatqan nárseni alma deı almaımyz. Biraq odan góri jeke gıgıena, salaýatty ómir salty, saqtyq sharalary áldeqaıda tıimdi bolady.
- Immýnıtetke kómek berýdiń qajeti bar ma?
- Bul da qaýipti bolýy múmkin. Artyq ketse, zaqymdaıdy– aýtoımmýndy patologııa damýy múmkin. Adam aǵzasynda áý bastan ımmýnıtet bolady. Jer betinde biz bilmeıtin antıgenge bizdiń aǵzadaǵy lımfotsıt klondary embıronaldy kezeńnen daıyndalady. Men tipti ata babamnyń aıaǵy baspaǵan Papýa jańa Gvıneıaǵa baryp sırek kezdesetin vırýs juqtyryp aýyrsam da meniń aǵzamnan klon tabylady. ıAǵnı, koronavırýsqa karsy antıdene bolǵany - buǵan qarsy klon, ımmýnıtet bar degen sóz.
- Suhbatyńyzǵa rahmet.
