Abaı adasty, Shákárim shatasty deıtinderdiń qatary nege kóbeıgen - mamanmen suhbat
- Asqar, siz únemi suhbattaryńyzda «rýhanı otarlaý» degen taqyrypty tilge tıek etesiz. Bul Qazaqstan bolashaǵyna qandaı yqpal etedi? Jastardyń qazirgi rýhanı ahýaly qandaı?
- Rýhanı otarlaýdy saıası sýbektiler kóp qoldanady. Ásirese dindi otarlaý quraly retinde qoldanatyndar kóp. Basqa elge tikeleı ásker kirgizbese de, dinı turǵydan jastardy otarlap jatqan álemdik halyqaralyq uıymdar, jamaǵattar kóp. Musylman jastarymyzdyń barlyǵy bolmasa da jartysy dep eseptesek, dindar jastarymyzdyń kem degende 50 paıyzy otarlanǵan. Olar óz eliniń kósemderine qulaq aspaıdy. Basqa eldiń ustazdaryna úkimetine, din kósemderine baǵynyshty. Jastarymyzdyń bir bóligi Saýd Arabııasyna baǵynyshty. Ol jaqtan pátýa kelse, sol pátýany tyńdaıdy. Sáláfı aǵymynda júrgen jastar jan-jaqtan aqparattyq qysym kórip, óz dinimizge qaıtamyz ba dep júrgende Saýd Arabııasynyń Madhalı degen kósemi Qazaqstan salafıtterine úndeý jasady. «Aqıdalaryńyzǵa berik bolyńyzdar. Osy baǵyttan taımańyzdar, qıynshylyq keledi, ketedi» degen. Olar denesi Qazaqstanda bolǵanmen, sanasy, júregi, mahabaty, qundylyqtary sol jaqta júr. Ekinshileri denesi Qazaqstanda bolǵanmen, basy Túrkııada júr. Bizge baǵynbaıdy. Túrik ustazdary, pirlerinen patýa kelse, bizdi tyńdamaıdy. Óz múddesin, otbasyn tastap rýhanı kósemderin tyńdaıdy. Taǵy bir bóligi Pákistan dinı qyzmetkerlerin tyńdaıdy. Bizdiń ımam emes, Reseı ımamyn tyńdaıdy. Dindar jastarymyzdyń orta eseppen 50 paıyzy rýhanı otarlyqta júr. Sanasy otarlanǵan. 2011 jyly Aqtóbe oblysy Keńqııaq aýylynda bolǵan oqıǵa esińizde me? Atyraýda, Tarazda terakt boldy. Motıvi nede? Motıvi ıordanııalyq din adamy Abý Mýnzır Shanqıtıdiń «Qazaqstanda polıtsııany óltirýge bolady» degen patýa shyǵarýynda edi. Osy sııaqty syrttan kelgen patýa Qazaqstanda biraz teraktige sebep boldy. Sosyn 5 maýsymda Aqtóbede terakt boldy. Oǵan ne túrtki boldy? Sol kezde túrmede otyrǵan jigitter «bizdi jınady da DAISh+tiń resmı baspasóz qyzmetkeri úndeý jasady. Sizder, bizdiń baýyrlarymyz. DAISh-ke kele almasańdar, ózderińiz turǵan elde terakt jasańyzdar. Bizdiń júrekke qýanysh syılaısyńdar», - dedi.
- Bul qubylys Qazaqstannyń tutastyǵyna, derbestigine qanshalyqty qaýip tóndiredi? Rýhanı turǵydan otarlaýdy qalaı toqtatýǵa bolady? Bul bizde ıdeologııalyq keńistiktiń bostyǵyn bildire me?
- Teologııalyq turǵydan jastarymyzdyń sanasyn, mahabbatyn, qundylyqtaryn elge qaıtarý úshin pátýa degen qural bar. Pátýa, dinı qarar, baıaǵy Arıstoteldiń kategorııalaryna baılanysty. Pátýalar da ýaqyt zamanyna qaraı jaramsyz bolady. Bir ǵasyrda berilgen pátýa qazir jaramaıdy. Pátýa mekenge de qaraıdy. Basqa el úshin berilgen pátýa biz úshin jaramsyz. Bıyl musylman elderi Oraza aıtty 2 kúnde toılady. Bul ár eldiń pátýasy bólek bolatynyn bildiredi. Mysal úshin, sharıǵatta esirtki úshin ólim jazasy joq, qazir kóptegen musylman elderi esirtki qoldanǵan adamǵa ólim jazasyn qoldanady. Ol jerdegi pátýa sondaı, bizde ondaı emes. Úshinshiden, pátýa adamdardyń bilim, ǵylym deńgeıine, jasqa da qaraıdy.Biz osy faktilerdiń barlyǵyn radıkaldarǵa túsindiremiz. Saýd Aarabııasynda otyrǵan kisi qansha ǵalym bolsa da bizdiń Qazaqstanda ómir súrmeıdi. Tanymaıdy. Osydan 5-6 jyl buryn jastar meshitke kelgende qulaqqap taǵyp keletin. Bul ımamnyń aıtqan ýaǵyzyn tyńdamaımyn degen protestti bildiredi. Imamdar urysyp júrip, bul úrdisti toqtatty. Olar 1-2 mınýt qamat aıtylǵanda kiredi, sálem bere bastaǵanda qashyp ketedi. Nege? Sebebi olarǵa áser etip otyrǵan sýbektileri otarlanǵan jastardy joǵaltqysy kelmeıdi.
- Bul zulymdyqtyń túp tamyry qaıdan shyǵady? Mundaı adamdardy joıýǵa múmkindik joq pa?
- Álemde terrorısterdi ósiretin jylyjaı bar. Bireýler qııar, qyzanaq ósirip jatsa, terrorıst shyǵaratyn da «teplıtsa» bar.
- Nege ony «teplıtsa» dep ataısyzdar?
- Sebebi, onda terrorısti ósirip shyǵarýǵa barlyq jaǵdaı jasalǵan. Olardyń birsypyrasy Pákistan elinde. Men sonda baryp kelgen jigittermen kezdskenmin. Terrorızm - úlken bıznes. Ol jekelegen tulǵalar emes, búkil eldi shantaj jasaý, memleketterge qoqan-loqqy kórsetý úshin kerek. Máselen, bir eldiń radıkaldy ýaǵyzshylary ınternette otyryp alyp ýaǵyz aıtady. Jastardyń keıbiri soǵan senedi. Barady, 1 aı nemese 1 jyl óńdeýden ótedi. Rýhanı ustazdary «endi elińe baryp terakt jasa» deıdi. Máselen, bizde «Júndúl halıfattyń» adamdary terakt jasady. «Júndúl halıfat» - taza terrorısterdi ósiretin jylyjaı. Operatsııa jasalǵan soń túrmeden ár el óz azamatyn satyp alady. Bul - usaq-túıekke jumsalǵan aqsha dep atalady. Jylyjaı ıelerine eki ese paıda túsedi. Ol jaqta quldyq bar. Sol adamdy satyp, qaltaǵa aqsha túsirýge bolady. Bolmasa, organdaryn satýǵa bolady. Terrorızm - úlken bıznes.
- Siz aıtyp otyrǵan memlekettiń tutastyǵyna úlken qaýip tóndiretin rýhanı otarlanýǵa qalaı tosqaýyl qoıýǵa bolady?
- Rýhanı otarlaý protsesin toqtatý - zaman talaby. Biz dinı turǵydan durys emes ekenin túsindiremiz. Pátýany basqa elden alýǵa bolmaıdy, jergilikti mýftııattan alasyz. Sol múftıat dinı salany rettep otyrady.
- Jastarymyzdyń sanasyn ýlamaý úshin, múmkin, olardy ózimizdiń ulttyq, mádenı qundylyqtarmen rýhanı azyq berý qajet shyǵar? Bos keńistikti toltyrý kerek bolar?
- Syrttaǵy oıynshylar, sheteldik ǵulamalar, ǵalymdar, ımamdar bizdiń jastarymyzdyń sanasyn ýlamaý úshin rýhanı ıdeıalyq ımmýnıtet qalyptastyrý kerek. Balama ıdeologııa bolýy tıis. Al endi bul ne nárse bolýy múmkin degen suraqqa pikirtalas kóp. Olardyń biri - dástúrli ıslam dese, biri - zaıyrlylyq kerek deıdi. Bireýler bizge tek salt-dástúr tirek bolady deıdi. Dástúrli ıslam degen ne? Ony anyqtaýdyń ózi problema. Ideologııalyq jáne ǵylymı turǵydan ony dáleldeý óte qıyn. Qorǵan bolatyn ıdeologııalyq tirekter retinde Hanafı mazhaby, Matýrıdı aqıdasyn aıtýǵa bolady. Sebebi, túrmede otyrǵan terrorısterdiń 90 paıyzy osy eki ustanymdy qabyldamaıdy. Moıyndamaıdy. Al moıyndaǵandary teraktige barmaıdy. Demek ımmýnıtet qalyptastyratyn bir kúshi bar. Zaıyrlylyq ol da bir tirek. Qazirgi tańda qoǵamnyń teologızatsııalyq kórsetkishi tym joǵary. Bári din týraly sóıleıdi. Ásirese, jastar arasynda teologızatsııalyq kórsetkish tym joǵary. Ony jastardyń leksıkonynan-aq baıqaýǵa bolady. Bul - dindarlyq emes, dinshildik. Ol - jaqsy emes. Dinshilder óte kóp, dindarlar az. Dindar adam óz ımanymen kúresedi. Dinshil adam basqalardyń ımanymen aınalysady. Bunyń ornyna memleket zaıyrlylyq qaǵıdasyn usynyp jatyr. Ol teologızatsııa dárejesin shamaly túsiredi. Rýhanı otarlaýdan qorǵan bolatyn qural retinde tarıhty aıtýǵa bolady. Destrýktıvti aǵymda júrgender tarıhty joqqa shyǵarady. Abaı adasty, Shákárim shatasty, Máshhúr múshrik boldy. Túrkistandy Shırkstan deıdi. Sondaı baǵa beredi. Birde depýtatymyz, musylman adam ıslam bizge 1990 jyldary keldi degen edi. Bul aqylǵa syımaıtyn pikir. Eń kóp famılııa Qazaqstanda Ahmetov, Áýbákirov, Omarov, Ospanov, Álıev, Qalıev, Ǵalıev, Abdýrahmanov. Qaısysyn alsańyz da mindetti túrde ıslamnyń ıisi shyǵyp turady. Radıkaldar bul tarıhtyń bárin óshirip tastaıdy. 751 jyly Atlah shaıqasyndaǵy ıslamdy qabyldaý tarıhy olardy qyzyqtyrmaıdy. Tarazda Qarahan birinshi túrki musylman memleketin qurǵan. Al radıkaldar tek óz aǵymy Qazaqstanǵa kelgen kúnnen esep jasaıdy. Tarıh ta ıdeologııalyq turǵydan tirek bola alady. Jat aǵymda júrgen adamdar saltty moıyndamaıdy. Saltqa úzildi-kesildi qarsy bolady. Allaǵa serik qosý dep baǵalaıdy. Zańǵa baǵyný da - tirektiń biri. Sharıǵat turǵysynan kóp nasıhattaý kerek. Barlyǵy dindi saıasattyń quraly retinde qoldanǵysy keledi. Din tanýshylar dinı turǵydan, ıslamtanýshylar teologııalyq turǵydan, zańgerler, BAQ ókilderi bári jabylyp osy protsesti toqtatý kerek. Din saıasat quralyna aınalǵan. Ol úshin ıdeologııalyq qorǵanysty kúsheıtý qajet. Jastarǵa myna sýdyń las, haram ekenin túsindirip qana qoımaı, basqa taza, janǵa shıpa bolatyn, ata babasy ishken sý bar ekenin túsindirý kerek.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
