5 jeltoqsan. QazAqparat kúntizbesi
ATAÝLY KÚNDER
Dúnıejúzilik topyraq kúni
Bul kún jyl saıyn BUU Azyq-túlik jáne aýylsharýashylyǵy uıymy qoldaýymen atalyp ótedi. 2013 jyly BUU Bas Assambleıasynyń 68-sessııasynda bekitilgen.
Dúnıejúzilik ekonomıkalyq jáne áleýmettik damý úshin eriktiler kúni
Ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýǵa kómek kórsetýshi eriktilerdiń halyqaralyq kúni 1985 jylǵy jeltoqsannyń 17-degi BUU Bas Assambleıasy 40-sessııasynyń sheshimi boıynsha atalyp ótedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1917 jyly Orynborda ekinshi jalpyqazaq sezi ótti. 5-13 jeltoqsan aralyǵynda ótken sezdiń nátıjesinde Alashorda úkimeti quryldy. Onyń tóraǵasy bolyp Álıhan Bókeıhan saılandy. Osy sezde Alash avtonomııasy jarııalandy. Osy sez týraly Ahmet Baıtursynuly: «5-13 jeltoqsanda Orynbor qalasynda ótken jalpyqyrǵyz sıezi Qyrǵyz ólkesin avtonomııaly dep jarııalap, halyq mılıtsııasyn qurdy. Onda 15 músheden turatyn, Bókeıhanov (búkil qyrǵyz halqyna tanymal qoǵam qaıratkeri) basshylyǵyndaǵy Alashorda atty ýaqytsha úkimetin saılady. Ýaqytsha úkimettiń ýaqytsha orny retinde Semeı qalasy kórsetildi. Alashorda aǵzalary Orynbor qalasyndaǵy birinshi otyrysynda 1918 jyly 10 qańtarda Semeı qalasynda jınalýdy qaýly etti», - dep jazdy.
1936 jyly SSSR jańa Konstıtýtsııasy (beıresmı ataýy: «Stalın konstıtýtsııasy», keıde – «jeńiske jetken sotsıalızm konstıtýtsııasy») qabyldandy. Ony Keńestiń jalpyodaqtyq VIII tótenshe sezi qabyldap, konstıtýtsııa 1977 jylǵa deıin (ózgertý jáne tolyqtyrýlarymen) kúshinde boldy. RSFSR quramynda avtonomııa bolyp kelgen Qazaqstan odaqtyq respýblıkaǵa aınalyp, Qazaq Sovettik Sotsıalıstik Respýblıkasy (Qazaq SSR) dep ataldy.
1973 jyly QazKSR Ǵylym akademııasynyń Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynda respýblıkanyń arheologııalyq materıaldaryn saqtaý jáne ǵylymı zertteý nysany retinde eldiń eń kóne murajaılarynyń biri – Arheologııa mýzeıi ashyldy. 2010 jyly mýzeı «Ǵylym ordasy» ǵylymı kesheniniń quramyna kirgen.
1994 jyly Býdapesht qalasynda álemniń ıadrolyq derjavalary – Reseı, AQSh, Ulybrıtanııa basshylary Qazaqstannyń qaýipsizdigine kepildik berý týraly memorandýmǵa jáne strategııalyq qarýly qaqtyǵysty shekteý týraly kelisim jónindegi bekitý qaǵazdaryn almasý týraly qujatqa qol qoıdy.
2006 jyly ekijaqty kelisimniń qorytyndysynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen Eýropalyq komıssııanyń Prezıdenti Joze Manýel Barrozý Eýropalyq Odaq (EO) pen Qazaqstannyń energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyǵynda túsinistik memorandýmyna qol qoıdy. Memorandým Qazaqstannyń Kaspıı óńirindegi tabıǵı gaz ben munaıdyń iri óndirýshisi retinde jáne energetıkalyq salanyń yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýda EO men Qazaqstannyń ekijaqty qyzyǵýshylyǵynda mańyzdy rólin anyqtaıdy. Memorandým energetıkalyq qaýipsizdikti jáne ónerkásip yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý sekildi mańyzdy aspektilerdi qamtıdy.
2011 jyly Jambyl oblysynda Qazaqstandaǵy tuńǵysh Qordaı jel elektr stansasynyń birinshi kezegi paıdalanýǵa berildi.
2011 jyly Astana kardıohırýrgııa ortalyǵynan jasandy júrek salynǵan alǵashqy patsıent shyqty.
2011 jyly Qazaqstannyń poshta aınalymyna QR Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyna arnalǵan «Ataýly, mereıtoılyq kúnder jáne merekeler» serııasyndaǵy eskertkish kórkemsýret markasy aınalymǵa shyqty.
2014 jyly Semeıde órt sóndirýshiler Valerıı Belonojko men Rahymǵalı Ikenovke arnalǵan Memorıaldyq taqta ashyldy. Olar qaladaǵy tsement zaýytynda bolǵan órt kezinde qaza tapqan. Órt sóndirý kezinde tanytqan erligi men qaısarlyǵy úshin órt sóndirýshiler qaıtys bolǵannan keıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen «Erligi úshin» medalimen marapattaldy.
2015 jyly Túrkııanyń ǵylymı-tehnıkalyq zertteýler keńesi (TÜBİTAK) ǵalymdardy joǵary nagradalarmen marapattady. Olardyń arasynda Qazaqstan azamaty Marat Ahmet te bar, ol 1998 jyldan beri Túrkııada ǵylymı qyzmetpen aınalysady. Ǵylymı nagradany matematıka ǵylymdarynyń professory M. Ahmetke Túrkııa Prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń ózi tapsyrǵan. M. Ahmet bul syılyqqa matematıkadaǵy ǵylymı ashylymdary, atap aıtqanda dıfferentsıaldyq teńdeýler teorııasy úshin ıe boldy. M. Ahmettiń ǵylymı zertteýleri Túrkııada ǵana emes, birqatar eýropalyq elderde paıdalanylady. Onyń eńbekteri Túrkııada, Eýropada jáne AQSh-ta aǵylshyn tilinde basylyp shyqty.
2016 jyly Astanada QR Ulttyq mýzeıinde qazaqtyń aıtys óneri, kıiz úı jáne kúıiniń ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı muralar tizimine engizilýi týraly sertıfıkattary tabystaldy. Sertıfıkatty tabystaýǵa QR Premer-Mınıstriniń orynbasary Imanǵalı Tasmaǵambetov qatysty.
2017 jylyMeksıkada ótken sýda júzý sportynan múmkindigi shekteýli sportshylar arasyndaǵy Álem chempıonatynda Natalıa Zvıagıntseva 50 metr qashyqtyqqa shalqalap júzý boıynsha birinshi oryndy ıelendi. Bul – Qazaqstan tarıhyndaǵy álem chempıonatynda alǵan tuńǵysh altyn medal.
2019 jyly Ispanııanyń Loret de Mar qalasynda ótken «Theatrical Talents» halyqaralyq festıvalinde «Atyraý jastar teatry» bas júldeni ıelendi. Baıqaýda «Atyraý jastar teatry» Muqanǵalı Tomanovtyń «Zatmenıe» antıdramasyn sahnalady. Qoıylym qazaq tilinde kórsetildi.
2019 jyly Qazaqstan bıoártúrlilikti saqtaý qaýymdastyǵy (QBSQ) Qazaqstannyń Qustardy qorǵaý odaǵymen birlesip, 2020 jyldyń nyshany bolatyn qusty – ıtelgini tańdap aldy.
Itelgi – jyrtqysh suńqar qustarynyń tobyna jatady. Ol Qazaqstanda silemdi taýlar men ormansyz ashyq dalalardan basqa jerdiń bárinde kezdesedi. Ásirese, Mańǵystaý men Ústirtte, Saryarqanyń jataǵan taýly óńirlerinde kóp ushyrasady. Elimizdiń soltústiginde uıa salady, Altaı, Tıan-Shan taýlarynyń eteginde qystaıdy.
