5 maýsym. Jylnama
Kazinform oqyrman nazaryna 5 maýsymǵa arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Qazaqstanda ekolog kúni
Bul kásibı mereke «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy merekeler týraly» QR Zańynda belgilengen. Mundaǵy kásibı merekeler tizimi 2011 jyly jańartylǵan bolatyn. Ekolog kúni elde demalys kúni bolyp sanalmaıdy.
Dúnıejúzilik qorshaǵan ortany qorǵaý kúni
BUU Bas Assambleıasynyń sheshimimen 1972 jyly bekitilgen. BUU-nyń qorshaǵan ortany qorǵaý jónindegi baǵdarlamasyn basshylyqqa ala otyryp ótkiziledi.
Dúnıejúzilik ártúrli kemsitýshilikke qarsy kúres kúni
«Adamdar janýarlarǵa sypaıy qaraýdy qoldaıdy» uıymynyń (PETA) jáne basqa da zooqorǵaý uıymdarynyń bastamasymen atap ótiledi. Onyń basty maqsaty – násilshildik pen seksızm sekildi túrli kemsitýge órkenıetti qoǵamda oryn joq ekenin eske salý.
Halyqaralyq zańsyz, habarlanbaıtyn jáne rettelmeıtin kásippen kúres kúni
Birikken Ulttar Uıymynyń álemdik jáne halyqaralyq kúnder júıesinde atap ótiledi. Onyń negizgi mindeti – qoǵamnyń nazaryn turaqty damý men balyq sharýashylyǵynyń mańyzdylyǵyna aýdarý. Bul kúnniń belgilenýi, 2016 jyly dál osy 5 maýsym kúni zańsyz balyq aýlaý kásibin toqtatýǵa baǵyttalǵan alǵashqy halyqaralyq kelisimshart jasalǵan bolatyn.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1938 jyly Áýlıeata qalasyna aqyn Jambyl Jabaevtyń esimi berildi. Jambyl qalasy – Qazaqstandaǵy kóne qalalardyń biri. Ol ár jyldary Talas, Taraz, Áýlıeata, Mırzoıan dep atalǵan bolatyn. 1997 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen qalaǵa onyń kóne ataýy (Taraz) qaıta berildi.
1991 jyly SSR Qazaq mınıstrler keńesiniń «Mirjaqyp Dýlatovtyń esimin Torǵaı oblysy «Bıdaıyq» keńsharyna jáne Qanapııa Qaıdosovtyń esimin «Rechnoı» keńsharyna berý týraly» Qaýlysy qabyldandy.
1992 jyly QR Prezıdentiniń BUU janyndaǵy QR turaqty ókildigin qurý týraly Jarlyǵyna qol qoıyldy. BUU janyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh turaqty ókili – Qazaqstan tarıhyndaǵy tuńǵysh elshi áıel, Qazaqstannyń kórnekti dıplomaty Arystanbekova Aqmaral Haıdarqyzy boldy.
1992 jyly Almaty oblysy Qapal aýdanynyń Qarashoqy mekeninde aqyn Sara Tastanbekqyzyna eskertkish ashyldy.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Norvegııa Koroldigi arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý týraly hattamaǵa qol qoıyldy.
1993 jyly respýblıkalyq kórkemóner kolledji men Almaty memlekettik teatr-kórkemóner ınstıtýtynyń bazasynda Qazaq memlekettik kórkemóner akademııasy jáne T.Q.Júrgenov atyndaǵy teatr jáne kıno ınstıtýty quryldy. Jeti jyldan keıin joǵarydaǵy eki ınstıtýt qosylyp, T.Q. Júrgenov atyndaǵy Qazaq memlekettik óner akademııasy boldy. 2001 jylǵy shildeniń 5-inde Prezıdent Jarlyǵymen akademııaǵa «ulttyq» mártebesi berildi.
1998 jyly Astanada Qajymuqan atyndaǵy Ortalyq stadıonnyń ashylý rásimi boldy.
1999 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Báıdibek aýdanynda Báıdibek baba men Domalaq ana, qasıetti Bes ana (Maraý-Sary báıbishe, Zerip, Jupar, Qarashash, Sylandy) kesenesiniń ashylý rásimi ótti.
2007 jyly «Ertis jaǵalaýy» ólketaný qoǵamynyń músheleri Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda tas dáýirindegi adamdardyń birneshe qonys oryndaryn tapty. Arheologtar bul tabylǵan zattardy eneolıt kezeńine jatqyzdy. Bul jerde tabylǵan jebeler, qyrǵyshtar, jońqalardyń ushtary ǵalymdardyń joramaldaryn rastaıdy. Ǵalymdar olardyń jaqsy usta bolǵandaryn atap ótti. Mysaly, tas jońqalarymen nemese qyrǵyshtarmen maldardy múshelegen.
2010 jyly Qazaqstan óziniń búkil kórme tarıhynda alǵash ret «Expo Shanghai-2010» dúnıejúzilik kórmesinde «Astana – Eýrazııa júregi» atty kólemi 1,5 myń sharshy metrlik aýqymdy pavılon saldy, onda eń ozyq mýltımedııalyq tehnologııalar, Qazaqstan týraly mol aqparat usynyldy.
Qazaqstannyń «Expo Shanghai – 2010» dúnıejúzilik kórmesine qatysýynyń basty maqsaty – Qazaqstannyń jáne onyń jas astanasynyń tanymaldyǵyn arttyrý, ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq áleýetin kórsetý jáne álemdik qaýymdastyqty Qazaqstan halqynyń mádenıetimen, tarıhymen jáne dástúrimen tanystyrý.
2011 jyly Nıý-Iorktegi Ulttyq óner galereıasynda «Qazyna izderi: ejelgi dáýirden qazirgi zamanǵy Qazaqstanǵa deıin» dep atalatyn ejelgi óner kórmesi ashyldy.
2013 jyly Almaty qalasynda M. Lermontov atyndaǵy orys drama teatrynda ataqty akter jáne rejısser ıÝrıı Rýtkovskıı (1891-1970) bıýsti ashyldy. Polıak ıÝ. Rýtkovskıı Qazaqstandaǵy orys teatrynyń negizin qalaýshy. Ol Varshavada dúnıege kelgen, biraq HH ǵasyrdyń 30-shy jyldarynda taǵdyr ony qazaq jerine ákeldi. Sol kezde Almatyda ol alǵashqy qazaq rejısseri Jumat Shanınmen birge orys kásibı drama teatryn qurýdy sheshedi. Ol dırektordyń da, akterdiń de, rejısserdiń de qyzmetin ózi istedi. Qazaqstandaǵy mádenıet pen teatrdyń damýynda mańyzdy ról atqardy. Rýtkovskııdiń ómiri men shyǵarmashylyq qyzmetiniń 35 jyldyǵy onyń ekinshi otany bolǵan Qazaqstanmen tyǵyz baılanysty.
2015 jyly Serbııa astanasy Belgrad qalasynda Qazaqstannyń Vengrııadaǵy elshiliginiń bólimshesi ashyldy. Sondaı-aq, Mılanka Karıch Serbııa Respýblıkasyndaǵy QR qurmetti konsýly boldy.
2016 jyly Qazaqstan Respýblıkasy resmı túrde Karıb memleketter qaýymdastyǵy janynda baqylaýshy mártebesin aldy.
2017 jyly Astanada balamaly energııanyń jańa kózi paıda boldy. Smart flower júıesi kún shýaǵyn elektr qýatyna aınaldyrýǵa múmkindik beredi.
2018 jyly Aqtóbe oblysynda ǵun dáýirindegi jaýynger men onyń jylqysynyń qaldyqtary, sary metaldan jasalǵan áshekeıleri tabyldy. Tabylǵan baǵaly olja Aqtóbe qalasy mańyndaǵy Quraıly aýylynyń janyndaǵy karerde jasalǵan. Arheologtardyń qazba jumystarynyń nátıjesi boıynsha, zattardyń bizdiń dáýirimizge deıingi ІІ- ІV ǵasyrlarǵa tıesili ekeni anyqtaldy.
2018 jyly Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysynda ózgerister boldy. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Maqtaaral aýdany ekige bólinip, ákimshilik ortalyǵy Jetisaı qalasynda ornalasqan Jetisaı aýdany men ákimshilik ortalyǵy Myrzakent kentinde ornalasqan Maqtaaral aýdany quryldy; Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdany bólinip, ákimshilik ortalyǵy Saryaǵash qalasynda bolatyn Saryaǵash aýdany men ákimshilik ortalyǵy Abaı aýylynda ornalasqan Keles aýdany quryldy.
2019 jyly Býrabaı kýrortynda «Ormanshy saıabaǵy» jańa parki ashyldy. Jańa demalys orny Býrabaı men Úlken Shabaqty kólderin qosatyn Gromatýha ózeninde ornalasqan. «Ormanshy saıabaǵy» – bul landshaft parki, onyń basym bóligin jasyl aýmaqtar alyp jatyr, onda kez kelgen adam demalyp, tabıǵatta ýaqyt ótkize alady. Saıabaq «Bıshi qaıyńdar» toǵaıy aýmaǵynda qurylǵan.
2021 jyly astanadaǵy Prezıdent saıabaǵynda Túrkııa men Qazaqstannyń baýyrlastyq alleıasy ashyldy. Esil ózeniniń jaǵasyndaǵy Qazaqstan Prezıdenti – Aqorda rezıdentsııasyna qarama-qarsy ornalasqan alleıaǵa baýyrlas eki eldiń qarym-qatynasyn bildiretin 30 túp aǵash otyrǵyzyldy.
2022 jyly Qazaqstanda respýblıkalyq referendým ótti. Referendýmǵa «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy bıýlletenine mynadaı tujyrymdama shyǵaryldy: «Siz 2022 jylǵy 6 mamyrda buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalanǵan» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly «Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń jobasynda baıandalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna ózgerister men tolyqtyrýlardy qabyldaısyz ba?»
2023 jyly Astanada Qazaqstan men Belgııa bıznesmenderi men dıplomattarynyń kezdesýi ótti. Kezdesý ortaq múddelerdi talqylaý jáne eki memleket ókilderiniń ózara is-qımylyn nyǵaıtý úshin mańyzdy alań boldy. Іskerlik keńeste ınvestıtsııa tartý máselesine erekshe nazar aýdaryldy. Kezdesýde atap ótilgendeı, Belgııadan Qazaqstanǵa ótken jyly tikeleı ınvestıtsııanyń jalpy aǵyny 1,560 mlrd AQSh dollaryn quraǵan. 2005-2022 jyldary ınvestıtsııa kólemi 11,52 mlrd dollardy qurady.
