5 qyrkúıek. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat – Búgin, 5 qyrkúıek tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

15 1 jyl buryn (1872-1937) ult mádenıeti men ádebıetiniń, bilim men ǵylymnyń týyn kótergen aǵartýshy ǵalym, jurtshylyqtyń sanasyna demokratııalyq oı sińirip, alǵa jeteleýge umtylǵan Alash zııalylarynyń biri, pýblıtsıst, aqyn, aýdarmashy qoǵam qaıratkeri Ahmet BAITURSYNULY dúnıege kelgen.

1886 jyly Torǵaıdaǵy eki synyptyq orys-qazaq ýchılışesine túsip, ony 1891 jyly bitiredi. Sol jyly Orynbor muǵalimder mektebine oqýǵa qabyldanyp, 1895 jyly Pedagogıkalyq keńesiniń sheshimimen «bastaýysh ýchılışeniń oqytýshysy» degen ataq beriledi. 1896-1901 jyldary Aqtóbe, Qostanaı, Qarqaraly ýezderinde aýyldyq, bolystyq mektepte, eki synyptyq ýchılışede oqytýshylyq qyzmet atqarady. 1902-1904 j.j. Ombyda Torǵaı oblysy Halyqtyq ýchılışe dırektorynyń is júrgizýshi laýazymyn atqara júrip, buratana ultynyń sanasyn oıatý maqsatynda I.Krylovtyń mysaldaryn aýdarady.

1905 jyly qazaq oqyǵandarymen birge Qoıandy jármeńkesinde bas qosyp, tarıhta belgili Qarqaraly quzyrhatyn (petıtsııasyn) jazady. 1905-1908 j.j. Qarqaralydaǵy orys-qazaq ýchılışesiniń oqytýshysy ári meńgerýshisi bolyp, eki mindetti qatar atqarady. 1908 jyly saıası kózqarasy úshin Qarqaraly abaqtysyna qamalady. 1910 jyly 9-naýryzda Orynborǵa jer aýdarylady. 1911 jyly «Masa» óleńder jınaǵy jarııalanyp, «Qyryq mysal» kitaby ekinshi ret basylym kóredi. Osy jyly «Aıqap» jýrnalynda «Qazaq hám túrli máseleler», «Qazaqtyń ókpesi», «Qazaq jerin alý týrasyndaǵy nızamdar, buıryqtar», «Zakon jobasynyń baıandamasy», «Taǵy da narodnyı sot haqynda», «Jer jaıynan», «Jazý tártibi», «Kitaptar jaıynan», «Bastaýysh mektep» t.b. ózekti maqalalary jarııalanady.

1912 jyly Qazaq álipbıin (tóte) túrlep, qoldanysqa usynady. Osy jyly «Oqý quraly» qazaqsha álippesiniń birinshi kitaby shyǵady. «Aıqap» jýrnalynda «Qazaq jerin alý týrasyndaǵy nızam», «Sháıziman myrzaǵa», «Qazaq hám tórtinshi Dýma» maqalalary jarııalanady. «Shora» jýrnalynda «Qazaqsha sóz jazýshylarǵa», «Qazaq» gazetinde «Kóshpeli hám otyryqshy norma», «Sharýa jaıynan», «Jer jaldaý jaıynan», «Zemstvo», «Bilim jarysy», «Oqý jaıy» t.b. keleli maqalalary basylady. 1913-1918 jyldary qyrǵyz atanǵan jurtynyń ataýyn qaıta jańǵyrtyp, «Qazaq» gazetin shyǵardy. Gazettiń uıymdastyrýshysy ári bas sarapshysy qyzmetin atqarady.

«Qazaq» gazeti lıberaldyq-demokratııalyq baǵyttaǵy ıdeıalardy bildirdi. Tutas alǵanda qazaq ólkesiniń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq-saıası ómiriniń damýymen tanystyra bilgen «Qazaq» gazeti «Alash» partııasynyń daýysyna aınaldy. Osy tusta áleýmettik ahýaldy baıandaǵan tsenzýra kótermeıtin maqalalar jarııalaǵany úshin ákimshilik A.Baıtursynulyna birneshe márte (1914-1915) aıyppul tóletedi, keıinnen abaqtyǵa qamaıdy.

1918-1919 jyldary Baıtursynuly «Alash» partııasynyń jetekshisi, «Alashorda» úkimetiniń jetekshileriniń biri ári oqýlyqtar jazý jónindegi Komıssııasynyń quramynda qyzmet etedi. 1917 jyly 21-26 shildede Orynbor qalasynda І-shi jalpyqazaqtyń sezde Ahmet Baıtursynov pen Mirjaqyp Dýlatov «Táýelsiz avtonomııa» qurý ıdeıasyn usyndy. І jalpyqazaqtyń sezdiń qortyndasynda «Alash» ulttyq saıası partııasy quryldy.

A.Baıtursynuly 1920-1922 jyldary Ólkelik Halyq Komıssarıaty janyndaǵy Akademııalyq Ortalyqtyń tóraǵasy qyzmetin atqarady. Halyq aǵartý komıssarıaty janynan qurylǵan Akademııalyq ortalyqtyń (Akademtsentr) tuńǵysh tóraǵasy retinde Qazaq eliniń ǵylymyn akademııalyq jolmen basqarýdy uıymdastyrýdyń negizin qalady. 1922-1925 j.j. Qazaq Halyq aǵartý Komıssarıaty janyndagy Ǵylymı-ádebı komıssııasynyń tóraǵasy, Qazaq ólkesin zertteý qoǵamynyń qurmetti tóraǵasy bolady. 1925-1928 j.j. Qazaq eliniń ekinshi astanasy bolǵan Qyzylorda qalasynda turady, ári ult jumysynyń kóshbasynda bolady. 1928 jyly qyrkúıekte Almaty Qazaq memlekettik ýnıversıtetine professor laýazymymen qyzmetke kiredi.

1931 jyly RSFSR qylmysty ister kodeksiniń 58-babynyń eń aýyr tarmaǵy boıynsha atý jazasyna kesiledi, biraq úkim qaıta qaralyp, 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylyp, ekinshi ret jer aýdarylady. 1931-1933 j.j. Belomor-Kanalda aıdaýda bolady. Jyl sońynda Reseıdiń Krıvosheın aýdanyna qarasty Jýkovo eldi mekenine turaqtaýǵa ruqsat alyp, osynda áıelimen jylǵa jýyq turady. Osy jyly 28 qańtarda jerlesteri «Saryarqa samaly» basylymynda «Jaýǵa túsken jan sózi», «Qarqaraly qalasyna», «Jurtyma» óleńderin jarııalaıdy. 1934 jyly «Qyzyl krest» qoǵamynyń aralasýymen túrmeden bosatylyp, Almatyǵa keledi. Osy jyly «Qazaq tili grammatıkasynyń tarıhy» atty ǵylymı eńbek jazýdy bastaıdy. 1934 jyly 16 jeltoqsanda Ortalyq murajaıǵa keńesshilik júmysqa turady, munda 1936 jyldyń 21 kyrkúıegine deıin isteıdi. Ahmet Baıtursynuly 1937 jyly qýǵyn-súrginniń jańa tolqynyna iligip, 1937 jyly 8 jeltoqsanda atyldy.

99 jyl buryn (1924-1991) áıgili kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstannyń jáne SSSR halyq ártisi, Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Sydyq MUHAMEDJANOV dúnıege keldi.

Muhamedjanovtyń qazaq án ónerinde Abaı óleńderine jazylǵan «Jarq etpes qara kóńilim ne qylsa da», «Ózgege kóńilim toıarsyń», «Qaqtaǵan aq kúmisteı keń mańdaıly», «Ǵashyqtyń tili – tilsiz til» atty ánderi erekshe daralandy. Shýaqty lırızmge tunǵan «Kóktem valsi», «Syrly qaıyń», «Sholpanym», «Terbeledi tyń dala», «Jarqyraıdy Temirtaýdyń ottary», «Eńbek áni», «Jastar marshy», taǵy basqa balalyq shaq, jastyq shaq, beıbitshilik, eńbekti jyr etken kóptegen ánderi men romanstary el arasynda keńinen tanymal.

6 6 jyl buryn (1957) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi VII shaqyrylymynyń eks-depýtaty, Ekologııa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń múshesi Іlııas Júsipuly BULAROV dúnıege keldi.

Jambyl oblysynda týǵan. 1980 jyly Qazaq aýylsharýashylyq ınstıtýtyn, 1989 jyly Respýblıkalyq agroónerkásiptik keshendi basqarý mektebin, 2007 jyly M.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.

Eńbek joly: 1973-1974 jyldary – Kommýnıstik kolhozynda slesar-jóndeýshi. 1975-1980 jyldary Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda oqydy. 1980-1986 jyldary – astyq qyrmannyń meńgerýshisi, qant qyzylshasy agronomy, ósimdikterdi qorǵaý agronomy, sport nusqaýshysy. 1986-1988 jyldary – Kommýnıstik kolhozynyń Kásipodaq komıtetiniń tóraǵasy. 1988-1994 jyldary – Kommýnıstik kolhozynyń óndiristik ýchaskesiniń brıgadıri. 1994-1997 jyldary – Kommýnıstik ujymshar basqarmasynyń tóraǵasy.

1997-1999 jyldary – Qordaı aýdandyq jumyspen qamtý ortalyǵynyń dırektory. 1999 - 2004 jyldary – «Qordaıgaz» JShS dırektory. 2004-2006 jyldary – Qyzylorda gaz sharýashylyǵy basqarmasynyń bas ınjeneri. 2006 - 2008 jyldary – «AGS-Servıs» JShS «QazTransGaz Almaty»AQ, bas ınjeneri. 2008 - 2015 jyldary – «QazTransGaz Almaty» AQ óndiristik-tehnıkalyq departamenti dırektorynyń orynbasary. 2016-2021 jyldary Sortóbe aýyldyq okrýginiń ákimi. 2021-2023 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty.

60 jyl buryn (1963) Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komıssııasynyń hatshysy Muhtar Tildábekuly ERMAN dúnıege keldi.

Ońtústik Qazaqstan oblysy Qyzylqum aýdany «Temir» sovhozynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (1986) bitirgen. Tarıhshy, shetel tilinde oqytatyn tarıh pániniń oqytýshysy. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin (1998) zańger mamandyǵy boıynsha támamdaǵan.

Eńbek joly: 1986-1993 jyldary – Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtynda assıstent, taǵylymdamashy; 1993-1999 jyldary - «ıAshar holdıng» kompanııasynyń óńirlik menedjeri; 1999-2005 jyldary – «Almatyjarnama» dırektory; 2005-2006 jyldary – «Asar» respýblıkalyq partııasy hatshysynyń orynbasary, hatshysy; 2006-2008 jyldary - «Nur Otan» partııasy Ortalyq apparaty basshysynyń orynbasary. 2008 jylǵy naýryz-qarasha - «Nur Otan» HDP Ortalyq apparatynyń hatshysy, 2008-2013 jyldary - «Nur Otan» HDP Ortalyq apparaty jetekshisiniń orynbasary, 2013-2014 jyldary – «Birinshi arna «Eýrazııa» JShS bas dırektorynyń orynbasary, 2014-2016 jyldary - «Nýr Otan» partııasynyń QR Parlamenti Májilisindegi fraktsııasy apparatynyń jetekshisi.

2016-2021 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi VI shaqyrylymynyń depýtaty, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy.

Qazirgi qyzmetinde 2022 jyldyń naýryz aıynan beri.

40 jyl buryn (1983) «Báıterek» UBH» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary – basqarma múshesi Ersaıyn Erbolatuly HAMITOV dúnıege keldi.

Qostanaı oblysynyń týmasy. A.Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetin bitirgen (2004); L.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıteti (2020).

Eńbek joly: nesıe menedjeri; «Qazaqstan Halyq Banki» AQ Nesıelik taldaý sektorynyń meńgerýshisi (13.07.2004-19.09.2006); «Qazaqstan Halyq Banki» AQ aǵa taldaýshysy, bas taldaýshysy (20.09.2006-17.08.2007); sektor meńgerýshisi, bólim meńgerýshisi; «BTA Banki» AQ departamenti basshysynyń orynbasary (20.08.2007-25.09.2009); «Samuryq-Energo» AQ bas menedjeri (28.09.2009-30.09.2010); «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ bas menedjeri (18.10.2010-31.07.2013); «Báıterek» UBH» AQ Korporatıvtik qarjy departamentiniń dırektory (01.08.2013-03.10.2014); «Otbasy Banki» AQ Dırektorlar keńesiniń múshesi (2014 jylǵy 23 sáýirden bastap); «Báıterek» UBH» AQ basqarýshy dırektory (11.03.2014-02.02.2016);

«Qazaqstannyń Damý Banki» AQ Dırektorlar keńesiniń múshesi (05.03.2015-16.02.2017); «Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq qory» AQ Dırektorlar keńesiniń múshesi (04.04.2014-16.02.2017); «Qazyna Kapıtal Menedjment» AQ Dırektorlar keńesiniń múshesi (05.03.2015-23.02.2017); «Báıterek» UBH» AQ basqarýshy dırektory – Basqarma múshesi (03.02.2016-05.2022).

2022 jyldyń mamyr aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.

39 jyl buryn (1984) Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri orynbasarynyń shtattan tys keńesshisi Erlan Muratuly ÁÝKENOV dúnıege keldi.

Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń ekonomıka fakýltetin «Memlekettik jáne jergilikti basqarý» mamandyǵy boıynsha támamdaǵan. Bredford ýnıversıtetin (Uly Brıtanııa) «Memlekettik saıasat» mamandyǵy boıynsha, Halyqaralyq bıznes akademııasy, korporatıvtik menedjment; London ekonomıka jáne saıası ǵylymdar mektebi, «qalalardy damytý» mamandyǵy boıynsha MVA dárejesine ıe (Master of Business Administration) (2018).

Eńbek joly: Bıznes qurylymdar men úkimettik emes uıymdarda jumys istedi (2002-2007); «Samǵaý» ulttyq ǵylymı-tehnıkalyq holdınginiń aktıvterdi basqarý departamenti dırektorynyń orynbasary (2007-2008); Bilim jáne ǵylym mınıstriniń kómekshisi, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń departament dırektory (2008-2010); Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimi apparatyndaǵy basshylyq laýazymdar (2010-2011); QR Prezıdenti Ákimshiliginiń memlekettik ınspektory (2011-2014); Soltústik Qazaqstan oblysy ákiminiń kásipkerlikti, ónerkásipti, syrtqy ekonomıkalyq baılanystar men týrızmdi damytý máseleleri jónindegi orynbasary (2014-2015); Almaty qalasy ákiminiń orynbasary( 2015-2017); Almaty qalasy ákiminiń orynbasary (2018-2019).

2021 jyldyń qazan aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.

38 jyl buryn (1985) kınoakter, rejısser Maksım AKBAROV dúnıege keldi.

Almaty qalasynda týyp-ósken. Turan ýnıversıtetiniń menedjment jáne týrızm magıstri dárejesin alǵan. Nıý-Iork kınoakademııasyn kınorejısser mamandyǵy boıynsha bitirgen.

Jastaıynan Shyǵarmashylyq úıinde breık-dans muǵalimi, qalalyq qoǵamdyq sharalardyń júrgizýshisi bolyp jumys istegen. Respýblıkalyq «Altyn mıkrofon» baıqaýynyń jeńimpazy, nomınatsııa – «Úzdik júrgizýshi».

Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. Osy kezeńde «31 arnada» jýrnalıst retinde eńbek jolyn bastap, «Tańǵy Qazaqstan», «Mýzykalyq 31 arna», Respýblıka saraıynda «Uıqysyzdyq» teledıskotekasynyń telejobalarynyń redaktory jáne júrgizýshisi boldy.

HIT TV telearnasynda prodıýser bolyp jumys istegen.

Basty rolderdiń birinde oınap, «Qyzǵylt qoıan týraly ertegi» fılminiń arqasynda tanymal boldy. 2010-2016 jyldar aralyǵynda «Qazaqfılm» AQ PR-dırektory jáne arnaıy jobalardyń prodıýseri bolyp jumys istedi. 2012 jyly - Igor Tsaımen birge «Stars lab» kınoakter zerthanasy jobasynyń negizin qalaýshy. 2014 jyly – «Sháken Aımanovty eske alýǵa arnalǵan kınokontsert-mıýzıkldiń avtory, prodıýseri jáne rejısseri, Almaty. 2015-2018 jyldary – Astana qalasyndaǵy memlekettik is-sharalar men kontsertterdiń prodıýseri, rejısseri.

2018 jyly – «Almaty film festival» halyqaralyq kınofestıvaliniń prodıýseri.

«Golden Man Media» kınokompanııasynyń negizin qalaýshy, onyń jobalary halyqaralyq marapattarǵa ıe jáne qazaqstandyq kınoóndiristegi iri kompanııalardyń biri. Debıýttik rejısserlik jumysy – «Dala» fılmi, fılm tabıǵat pen janýarlar dúnıesin qorǵaýshylar ınspektorlaryn eske alýǵa arnalǵan. «Aǵaıyndylar» fılmi 2022 jylǵy Oldenbýrg kınofestıvalinde «Kıno rýhy» syılyǵymen marapattaldy. Sondaı-aq fılm Kinoshock 2022 kınofestıvalinde «Úzdik stsenarıı» júldesin jeńip aldy. «Alǵa / Startta» fılmi álemdegi eń bedeldi 42-shi «Paladino d'Oro Sport Film Festival» sport kınofestıvalinde «Áleýmettik syılyq» ıegeri atandy.

36 jyl buryn (1987) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń baspasóz qyzmetiniń jetekshisi Qanat Amangeldiuly QULShMANOV dúnıege keldi.

Qostanaı oblysy Arqalyq qalasynyń týmasy. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.

Eńbek joly: «QazAqparat» ulttyq aqparattyq agenttiginiń tilshisi (2007-2012); Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń resmı saıtynyń tilshisi (2012-2016); Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka mınıstrligi BAQ monıtorıngi jáne taldaý departamentiniń basshysy (2016-2017); baspasóz qyzmetiniń basshysy – Aqtóbe oblysy ákiminiń baspasóz hatshysy (2017-2019); Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń baspasóz hatshysy, Qoǵammen baılanys departamentiniń dırektory (2019-2020); Jambyl oblysy ákimi apparaty basshysynyń orynbasary (2020-2021); «QazMunaıGaz» Ulttyq kompanııasy» AQ baspasóz qyzmetiniń basshysy (2021-2022); Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń Baspasóz qyzmetiniń basshysy (04.2022-02.2023).

2023 jyldyń aqpan aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.